Kein Macromedia Flashplayer? Klick bitte hier!
Dardania.de
Kethu Mbrapa   Dardania.de > Bota Shpirtėrore > Mėsime nga Kurani
Emri
Fjalėkalimi
Mėsime nga Kurani Besimtarėt myslimanė mblidhen nė kėtė forum pėr tė diskutuar dhe ndarė me njėri-tjetrin mėsimet fetare dhe experiencat e tyre tė jetės.



Pėrgjigju
 
Funksionet e Temės Shfaq Modėt
Vjetėr 26-12-07, 15:50   #1
hasanmehmeti
 
Avatari i hasanmehmeti
 
Anėtarėsuar: 22-03-05
Vendndodhja: Dunja
Postime: 2,146
hasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėm
Send a message via Skype™ to hasanmehmeti
Gabim Kur`ani nė Letėrsinė Shqiptare

Kur`ani nė letėrsinė shqiptare





Nė kėtė kontekst fillimisht po pėrmendim romanin: Vegullia[152], qė nisė e mbaron me kaptinat aluzionesh tė modifikuara qė titullohen: "Kibla ose libri i mėkateve"


KUR`ANI NĖ LETĖRSINĖ SHQIPTARE

Nga: Prof. Isak Ahmeti

Parafjala
Punimi: KUR`ANI NĖ LETĖRSINĖ SHQIPTARE, qė po ia ofroj opinionit intelektual dhe atij tė gjėrė shqiptar, ėshtė njė pėrpjekje qė nė mėnyrė specifike dhe pa paragjykime, tė jepet njė pasqyrė sado e vogėl mbi burimet kuranore nė letėrsinė shqiptare dhe literaritetin e saj. Kuptohet se ēdo pėrpjekje e tillė me karakter monografik e paraqet edhe njohurinė e autorit mbi lėndėn e mbarėshtruar nė libėr, qė ėshtė i veēantė pėr nga qasja dhe aspekti pėrmbajtėsor. Si e para vepėr e kėtij lloji, ajo mėton t`iu hapė dyert studiuesve tė rinj pėr t`u rrokur me njė temė dhe ēėshtje, sa komplekse aq edhe interesante, qė s`ėshtė trajtuar tek ne deri mė sot, sė paku nė kėtė mėnyrė dhe nė kėtė formė. E pra dihet se roli i Kur`anit, i fesė dhe kulturės islame ndėr shqiptarėt ka qenė i njė rėndėsie tė veēantė dhe jo „incident kalimtar" siē thotė I. Kadare[1].
Themi kėshtu edhe pėr faktin se, qė nga pėrhapja institucionale e Islamit nė trojet etnike shqiptare (fundi i shek. XIV) e deri mė sot, ai ka frymėzuar, siē dihet, kur mė pak e kur mė shumė, jetėn shpirtėrore dhe kulturore tė shqiptarėve, ka frymėzuar bukur mirė edhe njė pjesė tė madhe tė letėrsisė sonė, jo vetėm atė pėr tė cilėn do bėjmė fjalė, nė mėnyrė mė shkoqitėse, nė librin nė fjalė, por edhe letėrsinė shqiptare me alfabet arab nė Kosovė (shek. XX), ku kemi disa autorė si:
Shaip Zurnaxhiu (1884-1951),
Faik Efendiu (1900-1935),
Hafiz Islami (1910-1934),
Hafiz Immer Shemsiu (1893-1945)
e ndonjė tjetėr qė, poashtu, jo rrallė, poezinė e tyre e kanė veshur me njė petk fetar islam-kuranor[2], qė ėshtė edhe substancė mirėfilli artistike. Do thėnė se kėshtu dhe nė kėtė mėnyrė Kur`ani dhe Islami ndėr shqiptarėt me kohė do tė bėhen pėrbėrės dhe pėrcaktues edhe tė identitetit qytetėrues-shqiptar[3] dhe se procesi i thellimit tė kalimit nė Islam, kultivimi dhe ruajtja e Islamit si fe e pjesės absolute tė popullsisė, pati, siē shkruan jo vetėm Muhamet Pirraku[4], por edhe studiues tė tjerė si
Kasem Biēoku[5],
Peter Bartl[6],
Robert Elsie[7],
Roberto Maroco dela Roca[8],
Hasan Kaleshi[9], etj., karakter mbrojtės gjithėshqiptar.
Rrjedhimisht nga kjo qė u tha e qė do tė thuhet nė faqet e kėtij libri, do tė kuptohet se njė pjesė e kulturės sonė dhe e letėrisė sonė ėshtė e pėrshkuar ndjeshėm nga Kur`ani dhe Islami, qė ėshtė njė dimension i ri (letrar e kulturor, filozofik e kuranor) e qė pėrbėn njėkohėsisht edhe njėrin nga tre pėrbėrėsit kryesor-pėrcatues tė identitetit tonė qytetėrues. Kjo mbase mund tė duket e papranueshme, por ėshtė e vėrtetė dhe reale.
Uroj qė ky libėr tė ngjallė jo vetėm debate tė nxehta, polemika e mospajtime ndėr lexuesit dhe studiuesit por edhe t`i hapė dyert e hulumtimeve mė tė thella tė Kur`anit dhe frymės islame nė literaturėn shqiptare. Ndonėse dihet se Kur`ani (libėr i shenjtė i myslimanėve), libėr i pėrkryer edhe pėr nga ana e ndėrtimit artistik, stilistik, gjuhėsor e estetik[10], kryevepėr e letėrsisė arabe[11], ka ndikuar drejtpėrdrejtė e terthorazi edhe te krijuesit shqiptarė, veēanėrisht te bejtexhinjtė, ku fryma islame, siē e ka vėnė re edhe studiuesi Ali Xhiku, pėrbėn boshtin themelor tė brendisė sė krijimeve tė tyre[12]. Ē`ėshtė e vėrteta, njė ndikim tė drejtėpėrdrejtė, siē dihet, tė Kur`anit dhe tė literaturės arabe-myslimane, do tė hasim edhe te Komedia Hyjnore e Dantes[13]. Por edhe nė vepra tė tjera tė letėrsisė evropiane.


__________________
Faik Konica:"Po mos te ishte islami shqiptaret do te ishin me shume ne numer po jo shqiptar"

"Me tė vėrtet fjalėt tona do tė qėndrojnė tė vdekura pėrderisa ne nuk do tė vdesim pėr qėshtjen e tyre keshtu qė ato tė mbesin tė gjalla midis tė gjallėve”

"Nena" Tereze:‘Ami Bharater Bharat Amar’ (‘I am Indian and India is mine’) Une jam indiane dhe India eshte imja.
hasanmehmeti Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Nyje Interesante
Vjetėr 26-12-07, 15:53   #2
hasanmehmeti
 
Avatari i hasanmehmeti
 
Anėtarėsuar: 22-03-05
Vendndodhja: Dunja
Postime: 2,146
hasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėm
Send a message via Skype™ to hasanmehmeti
Gabim Titulli: Kur`ani nė Letėrsinė Shqiptare

Kodi mysliman lindor nė letėrsinė shqiptare

- Hyrje

Me qenė se Shqipėria, edhe sipas Peter Bartl-it[14], ekspert i njohur pėr tė kaluarėn shqiptare dhe pėr historinė e Evropės Juglindore, gati pesė shekuj kishte qenė pjesė e Perandorisė Osmane dhe pjesa mė e madhe e popullsisė indetifikohej me islamin, ėshtė afėr mendsh qė shqiptarėt, mė shumė se ēdo populle tjetėr i Ballkanit, iu kishte nėnshtruar ndikimit kulturor oriental. Ky ndikim, sipas studiuesit Bartl[15], nuk kufizohej vetėm nė gjuhė dhe nė kulturėn materiale, por edhe nė krijimtarinė letrare tė shqiptarėve dhe bėri qė tė krijohet njė letėrsi e mirėfilltė myslimane shqiptare[16]. Fillimisht, nė shekujt e parė tė sundimit, autorėt me prejardhje shqiptare si:
Mesihi i Prishtinės, njėri nga novatorėt e poezisė turke (rreth 1470-1530),
Jahja bej Dukagjini (vd. 1573) e ndonjė tjetėr, shkruanin turqisht, arabisht e persisht[17].

Ndėrkaq, pėr fat tė mirė, nė shek. e XVIII-XIX do tė krijohet njė letėrsi e mirėfilltė shqiptare, me shkronja arabe dhe sipas kodit mysliman lindor. Ē`ėshtė e vėrteta ky kod, pra kodi mysliman lindor, nė letėrsinė shqiptare fillon, siē e ka vėnė re shkrimtari dhe studiuesi i njohur, Sabri Hamiti[18] me shkrimet e bejtexhinjve, tė Nezimit, Hasan Zyko Kamberit dhe Muhamet Kyēyku-Ēamit pėr tė vazhduar edhe me shkrime tė autorėve tė tjerė. Ky kod do tė pėrhapet mjaft shpejt; bėhet i rėndėsishėm edhe pėr faktin se solli si pėrvojė format e pasura letrare tė Lindjes.
Kjo letėrsi (sc. e kodit mysliman lindor – I.Ahmeti), siē e ka vėnė re edhe studiuesi Robert Elsie[19], erdhi e hyri edhe nė shek. e XX. Pėr mė tepėr, kjo traditė vazhdoi sidomos nė Kosovė, ku deri nė vitin 1947 shkruheshin ende vargje me shkrim arab[20].
Ėshtė me rėndėsi tė veēantė tė theskojmė se kodi mysliman lindor nė letėrsinė shqiptare, ashtu si edhe nė letėrsinė evropiane[21] do tė mund tė ndahej edhe nė disa tipa dhe nėntipa indentifikuese, si pėr shembull, sipas natyrės tematike, diskursive dhe kulturore. Pėr t`i dalluar kėto natyra tė kodit mysliman lindor nė letėrsinė shqiptare, ėshtė e domosdoshme tė ndalemi, mė gjėrėsisht, nė vijim te letėrsia shqiptare qė ėshtė krijuar, sipas studiuesit tė njohur, Rexhep Qosja[22] edhe nė kontektsin e letėrsisė orientale turke, arabe, persiane, pėrkatėsisht nė kontekst me Kur`anin dhe filozofinė islame. E krijuar, nė njė kontekst tė tillė, kjo letėrsi solli edhe njė gjuhė letrare tė re, shenja, diskurse dhe kode tematike e ligjėrimore mjaft interesante dhe tė avancuara, me vlerė, ndonėse jo tė nivelit tė klasikėve turkė, persianė e arabė[23]. Dhe krejt nė fund, te kjo pjesė e shkrimit, le tė theksojmė se letėrsia e bejtexhinjve, dhe jo vetėm ajo, si letėrsi e proveniensės islame, me poetikėn dhe sistemin zhanror tė saj, me kodet qė paraqiten nė forma tė ndryshme, qoftė si elemente strukturore apo edhe tė diskursit, ėshtė krijuar nė raporte dhe relacione tė ngushta me letėrsinė orientale dhe si e tillė ajo, siē e ka vėnė re edhe studiuesi Anton Berishaj[24], paraqitet e veēantė dhe ashtu duhet shqyrtuar dhe interpretuar. E veēantaė me konfiguracion, e veēantė me rrjet diskursiv, e veēantė, jo rrallė, me figura dhe emra tipikė orientalė e kuranorė (edhe nė letėrsinė bashėkohore, te autorėt si: I. Kadare, Z. Rrahmani, S. Hamiti, A. Gashi, B. Musliu, etj., etj.), e veēantė me tema, motive e forma kuptimore orientale, kuranore, islame, e veēantė pėr nga shtrirja e gjėrė dhe e gjatė kohore dhe hapėsinore, e veēantė si tekst dhe intertekst (shumėshtresor) i orientuar drejt teksteve tė tjera letrare/ religjioze/ islame/ doktrinare/ filozofike..., e veēantė pėr nga realizimi nėpėrmjet modalitetesh tė ndryshme kategorish dhe formale, e veēantė edhe pėr nga fakti sepse, si e tillė, pėrfaqėson nė mjaft raste njė hipertekst tė tekstit kuranor, qė funksionon, sidimension i ri letrar dhe kulturor, edhe nė dimensionin e kuptimeve spirituale tė imagjinariumit mitik/religjioz tė univerzit tė teksteve.
__________________
Faik Konica:"Po mos te ishte islami shqiptaret do te ishin me shume ne numer po jo shqiptar"

"Me tė vėrtet fjalėt tona do tė qėndrojnė tė vdekura pėrderisa ne nuk do tė vdesim pėr qėshtjen e tyre keshtu qė ato tė mbesin tė gjalla midis tė gjallėve”

"Nena" Tereze:‘Ami Bharater Bharat Amar’ (‘I am Indian and India is mine’) Une jam indiane dhe India eshte imja.
hasanmehmeti Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 26-12-07, 15:58   #3
hasanmehmeti
 
Avatari i hasanmehmeti
 
Anėtarėsuar: 22-03-05
Vendndodhja: Dunja
Postime: 2,146
hasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėm
Send a message via Skype™ to hasanmehmeti
Gabim Titulli: Kur`ani nė Letėrsinė Shqiptare

I. Burimet kuranore nė letėrsinė shqiptare


Pėrgjithėsime

Dihet mirėfilli se Kur`ani (libėr i shenjtė i myslimanėve, libėr hyjnor dhe i pėrkryer edhe pėr nga ana e ndėrtimit asrtistik, stilistik, gjuhėsor e esetetik) sikundėr edhe filozofia islame kanė ushtruar njė ndikim mjaft tė rėndėsishėm dhe tė veēantė jo vetėm nė jetėn shpirtėrore dhe morale tė shqiptarėve, por edhe nė literaturėn dhe kulturėn e pėrgjithshme tė tyre. Kėshtu, pėr shembull, Kur`ani dhe filozofia islame, me parimet, normat dhe rregullat, me vlerat qė janė tė njė karakteri universal, kanė ndikuar drejtėpėrdrejte e terthorazi jo vetėm te shkrimtarėt bejtexhinj, shkrimtarė tė alhamiadės shqiptare (mirėfilli emėrtim pėr letėrsinė spanjolle/portugeze me alfabet arab), pa tė cilėn as qė mund tė paramendohet krijimtaria letrare shqiptare. Duke qenė e ndikuar nga vlerat e mirėfillta tė Kur`anit, nga filozofia dhe morali islam, si dhe nga kultura orientale nė pėrgjithėsi, letėrsia shqiptare e bejtexhinjve, sikundėr, mė vonė, edhe njė pjesė e krijimtarisė poetike e Naim Frashėrit, qė edhe sot konsiderohet si poet kombėtar, solli jo vetėm forma tė reja letrare, por edhe njė komponentė kuranore dhe filozofike, orientale, nė letėrsinė shqiptare.
Nė kontekst me temėn e shtruar le tė pėrmendim nė mėnyrė tė veēantė Hasan Zyko Kamberin dhe Mevludin e tij,Muhamed Kyēykun me veprat e tij: Erveheja, Jusufi dhe Zelihaja, etj., sikundėr edhe poetin e Rilindjes Kombėtare Shqiptare,Naim Frashėrin, i cili siē dihet, me veprat e tij: QERBELAJA, poemė epike, me vjershėn lirike: ABAS-ALIU, ekzemplar i rrallė jo vetėm i aftėsisė krijuese por edhe i botėkuptimit kuranor-filozofik tė tij, etj., ka arritur t`i japė gjuhės dhe stilit ngjyresa tė veēanta dhe gjithsesi tė panjohura para tij dhe tė papėrsėritura as pas tij nė poezinė shqipe.
Edhe nė letėrsinė shqiptare tė shek. XX, sidomos nė gjysmėn e parė tė kėtij shekulli, do tė krijohen vepra letrare me tema tė Kur`anit. Nė kėtė kontekst vlen tė pėrmendim edhe H. Ali Korēėn qė ėshtė njė poet i rrallė dhe mjeshtėr i vargut. Ē`ėshtė e vėrteta, edhe nė letėrsisė bashkėkohore shqiptare, pėr shembull te JUSUFI i Zejnullah Rrahmanit hetojmė poashtu refleksione kuranore.
Pėr mė tepėr vetė personazhi i Jusufit nuk funksionon vetėm nė raport me tekstin biblik, siē ėshtė thėnė, por edhe nė raport me tekstin kuranor, ndonėse nė mėnyrė implicite. Kėshtu, prandaj, vetė personazhi i Jusufit, siē do tė shohim nė njė pjesė tė veēantė tė kėtij studimi, ėshtė personazh edhe i variantit kuranor.
Edhe te njė pjesė e prozės sė Beqir Musliut kemi refleksione kuranore.
Ky dimension i ri (letrar dhe kulturor) i frymės kuranore dhe filozofike islame, sikundėr edhe vetė islamizmi i shqiptarėve nė pėrgjithėsi paraqesin vlera tė padi-skutueshme edhe pėr faktin se kanė shėrbyer, nė tė kaluarėn tonė, edhe si barrierė qė ndėrpreu greqizimin dhe sllavizimin e shqiptarėve.
Kėtė ė kanė pohuar studiuesit tanė dhe tė huaj si:
Peter Bartl,
Robert Elsie,
Jorgo Bulo,
H. Feraj,
Renzo Falaschi,
Kasem Biēoku,
Hasan Kaleshi, etj..

Ky dimension i ri (letrar dhe kulturor, filozofik dhe kuranor) pėrbėn njėkohėsisht edhe njėrin nga tre elementet kryesorė-pėrcaktues tė identitetit tonė qytetėrues. Sepse, siē e ka vėnė re edhe studiuesi Faton Abdullahu, feja (sc. edhe ajo islame- I.A.) ėshtė njėra nga komponentet mė tė rėndėsishme tė identitetit tonė qytetėtrues.
__________________
Faik Konica:"Po mos te ishte islami shqiptaret do te ishin me shume ne numer po jo shqiptar"

"Me tė vėrtet fjalėt tona do tė qėndrojnė tė vdekura pėrderisa ne nuk do tė vdesim pėr qėshtjen e tyre keshtu qė ato tė mbesin tė gjalla midis tė gjallėve”

"Nena" Tereze:‘Ami Bharater Bharat Amar’ (‘I am Indian and India is mine’) Une jam indiane dhe India eshte imja.
hasanmehmeti Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 26-12-07, 16:04   #4
hasanmehmeti
 
Avatari i hasanmehmeti
 
Anėtarėsuar: 22-03-05
Vendndodhja: Dunja
Postime: 2,146
hasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėm
Send a message via Skype™ to hasanmehmeti
Gabim Titulli: Kur`ani nė Letėrsinė Shqiptare

Tre pėrbėrėsit fundamentalė tė identitetit tonė qytetėrues

a) Duke u marrė me leximin dhe rileximin, me vlerėsimin dhe rivlerėsimin si dhe me studimin tėrėsor e tė gjithanshėm tė literaturės sonė nė relacion me shenjat, diskurset, kodet tematike dhe ligjėrimore, etj., ndryshe nga studiuesit si Sabri Hamiti[25], Kujtim M. Shala[26] e ndonjė tjetėr, kemi identifikuar tre komponente, tre strumbullarė, tri shtylla, tre burime, tre pėrbėrės (kode) themelore nė literaturėn tonė:
1)Kulturėn dhe letėrsinė orale (kodi i letėrsisė popullore,
2) Kulturėn e shkrimit biblik (Kodi biblik) dhe
3) Kur`anin dhe filozofinė islame (Kodi mysliman lindor).

Nga kjo del i drejtė qėndrimi se kėta janė tre konstituentėt themelorė jo vetėm tė literaturės sonė, tė kulturės sonė qė ėshtė krijuar me mundime e sakrifica tė mėdha gjatė rrjedhės sė shekujve duke pėsuar ndryshime dhe transformime nga mė tė ndryshmet, por edhe pėrcaktues tė identitetit tonė qytetėrues. Kėtė nuk goxojmė mė ta fshehim nga vetja jonė.
Duhet tė pėrballemi me tė vėrtetėtn. Sepse, siē e ka vėrejtur edhe shkrimtari dhe publicisti ynė i njohur, Mehmet Kraja[27], Myslimanizmi, ta zėmė nė Kosovė, sė paku gjatė muajit tė ramazanit (sc. 2005-I.A.) nuk ėshtė me pėrkatėsi fetare, por ėshtė identitet parėsor civilizues, ėshtė mėnyrė e sjelljes, ėshtė normė, ėshtė moral.

b) Pikėpamja e vjetėr (fillet e sė cilės i gjejmė te romantizmi dhe nacionalromantizmi) se shqiptarėt dhe kultura e tyre i pėrket civilizimit perėndimor, se tė tillė kanė qenė gjatė gjithė historisė sė tyre dhe se zhvendosja e ndonjėhershme nė Lindje ka qenė aksidentale (I. Kadare) tashmė nuk qėndron kur dihet fare mirė edhe fakti se motive tė Lindjes janė ngulitur edhe nė kulturėn materiale e shpirtėrore tė shqiptarėve,
nė arkitekturė,
nė artet figurative aplikative,
nė veshmbathje,
nė artin muzikor,
nė enterierin e shtėpisė,
nė kuzhinėn shqiptare,
nė mirėsjelljen shqiptare,
nė letėrsinė popullore dhe artistike,
nė filozofinė shqiptare,
me njė fjalė nė jetėn e shqiptarėve.
Ka madje studiues, ndėr ta edhe dr. Muhamet Pirraku, qė flasin pėr islamin si identitet shqiptar. Zatėn edhe Zef Mirdita flet pėr islamin shqiptar.
__________________
Faik Konica:"Po mos te ishte islami shqiptaret do te ishin me shume ne numer po jo shqiptar"

"Me tė vėrtet fjalėt tona do tė qėndrojnė tė vdekura pėrderisa ne nuk do tė vdesim pėr qėshtjen e tyre keshtu qė ato tė mbesin tė gjalla midis tė gjallėve”

"Nena" Tereze:‘Ami Bharater Bharat Amar’ (‘I am Indian and India is mine’) Une jam indiane dhe India eshte imja.
hasanmehmeti Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 26-12-07, 16:07   #5
gjini
 
Avatari i gjini
 
Anėtarėsuar: 13-11-04
Vendndodhja: Midis Europes
Postime: 3,086
gjini i pazėvėndėsueshėmgjini i pazėvėndėsueshėmgjini i pazėvėndėsueshėmgjini i pazėvėndėsueshėmgjini i pazėvėndėsueshėmgjini i pazėvėndėsueshėmgjini i pazėvėndėsueshėmgjini i pazėvėndėsueshėmgjini i pazėvėndėsueshėmgjini i pazėvėndėsueshėmgjini i pazėvėndėsueshėm
Gabim Titulli: Kur`ani nė Letėrsinė Shqiptare

Kjo se qka shkruhet se kurani ka hy ne letersin ton kombetare eshte shum e vertet siq ka cek ma nal edhe ky studijusi per qeshtjen shqiptare:

Me qenė se Shqipėria, edhe sipas Peter Bartl-it[14], ekspert i njohur pėr tė kaluarėn shqiptare dhe pėr historinė e Evropės Juglindore, gati pesė shekuj kishte qenė pjesė e Perandorisė Osmane dhe pjesa mė e madhe e popullsisė indetifikohej me islamin, ėshtė afėr mendsh qė shqiptarėt, mė shumė se ēdo populle tjetėr i Ballkanit, iu kishte nėnshtruar ndikimit kulturor oriental. Ky ndikim, sipas studiuesit Bartl[15], nuk kufizohej vetėm nė gjuhė dhe nė kulturėn materiale, por edhe nė krijimtarinė letrare tė shqiptarėve dhe bėri qė tė krijohet njė letėrsi e mirėfilltė myslimane shqiptare[16]. Fillimisht, nė shekujt e parė tė sundimit, autorėt me prejardhje shqiptare.


Kjo eshte ajo qe ne kemi mbete po tham nje pjese si rob te orijentit dhe se nuk ka kush na largon nga ajo kolere kulturore.
Pra mjere ata qe e vazhdojne ate rruge kah arijenti e rrugen per ne perendim e marrin si degjeneruese-
Nuk desha fare te kyqem ne kete teme por ishte vendos ne rubriken e kultures e desha te them se ska te beje fare me kulturen.
gjini Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 26-12-07, 16:12   #6
hasanmehmeti
 
Avatari i hasanmehmeti
 
Anėtarėsuar: 22-03-05
Vendndodhja: Dunja
Postime: 2,146
hasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėm
Send a message via Skype™ to hasanmehmeti
Gabim Titulli: Kur`ani nė Letėrsinė Shqiptare

Islamizimi – barrierė qė ndrėpreu greqizimin dhe sllavizimin e shqiptarėve

Ardhja e turqėve nė Ballkan ėshtė moment me rėndėsi nė historinė e zhvillimit tė sferės shpirtėrore tė shqiptarėve. Kjo ardhje, sipas Ismail Hasanit[28], Robert Elsie-t[29] etj., pėrkundėr vuajtjeve tė pafundme, qe u solli banorėve tė kėtij vendi (sc. Shqipėrisė – I.A.), solli edhe njė kulturė tė re e tė pėrpunuar, e cila mė vonė do bėhet, edhe sipas R. Elsie-t[30], pjesė pėrbėrėse e identitetit shqiptar.
Kėshtu, prandaj, Islami, si njė fe e re, kishte ēarė midis veriut katolik dhe jugut ortodoks tė Shqipėrisė dhe me kalimin e kohė, u bė besim sundues dhe pati karakter mbrojtės gjithėshqiptar.
Ē`ėshtė e vėrteta, studiues tė njohur, ndėr ta edhe Roberto Maroco dela Roka[31], tashmė e kanė vėrtetuar, me argumente tė pathyeshme, se Islamizmi ka pasur rolin vendimtar nė ruajtjen e identitetit kombėtar tė jetės absolute tė popullit shqiptar.
I po kėtij mendimi, sipas historianit Renzo Falaschi, kishte qenė edhe Ismail Qemali sikundėr edhe Kasem Biēoku, i cili, ndėr tė tjera, shkruan, citojmė : « procesi i islamizmit nisi qysh me pushtimet e para osmane nė Shqipėri. Ai u pėrhap gjerėsisht gjatė shek. XVI-XVII dhe pėrfshiu pjesėn mė tė madhe tė shqiptarėve. Islamizmi lehtėsoi integrimin e tyre nė jetėn e Perandorisė Osmane dhe u bė njė barrierė e fuqishme qė ndrėpreu greqizimin dhe sllavizimin e shqiptarėve... »[32].
Mendime dhe vlerėsime tė kėtilla, ndryshe nga ato tė Zef Mirditės dhe Engjėll Sedajt[33] hasim edhe te autorėt e tjerė si:
Peter Bartl,
Hasan Kaleshi,
Muhamed Pirraku,
Safet Juka,
Jahja Dranēolli, etj..

Kėshtu, pėr shembull, Hasan Kaleshi (1922-1976), Jahja Dranēolli dhe Peter Bartl[34] kanė shprehur pikėpamje bindėse kur kanė thėnė se pushteti turk i Ballkanit, pėrkatėsisht Islamizmi e pati tė paktėn njė rrjedhojė pozitive – i shpėtoi shqiptarėt nga asimilimi etnik prej sllavėve, ashtu sikundėr vėrshimi sllav nė Ballkan nė shekullin e gjashtė i pati dhėnė fund procesit tė romanizmit qė kishte kėrcėnuar me asimilim paraardhėsit jo latinofolės tė shqiptarėve, njė mijė vjet mė parė.

Falė faktit qė njė pjesė e madhe e popullsisė gjatė shekujve kishte pranuar islamin, pavarėsisht me dhunė apo vullnetarisht, shqiptarėt merrnin pjesė qenėsisht edhe nė historinė perandorake osmane. Shqiptarėt, siē dihet, pėrfaqėsoheshin nė elitėn ushtarake, politike e kulturore tė Perandorisė nė pėrmasa qė nuk ishin aspak nė raport me numrin e tyre si popullsi. Pėr mė tepėr, nėn sundimin turk shqiptarėt e zgjeruan qenėsisht hapėsirėn e tyre. Nga e tėrė kjo dihet se, siē shkruan edhe P. Bartl[35] sundimi turk pėr shqiptarėt nuk ka pasur vetėm pasoja negative. Pėrkundrazi. Pushtimi turk, edhe sipas P. Bartel, i kishte dhėnė fund procesit tė sllavizimit tė shqiptarėve, edhe nė Kosovė.

Nga kjo mund tė nxirret pėrfundimi : islamizmi-barrierė, qė ndėrpreu greqizimin dhe sllavizimin e shqiptarėve.

Kėtė fakt do duhej ta pėrfillte edhe historiografia shqiptare sikundėr edhe studiuesit e sotshėm shqiptarė, tė cilėt janė tė prirur qė sundimin turk ta vėshtrojnė dhe ta gjykojnė fund e krye negativisht. Prandaj, siē e ka vėnė re studiuesi i njohur gjerman, Peter Bartl[36] ka gjithėsesi vend pėr t`u vėnė nė dyshim legjitimiteti i kėtij dyshimi.
__________________
Faik Konica:"Po mos te ishte islami shqiptaret do te ishin me shume ne numer po jo shqiptar"

"Me tė vėrtet fjalėt tona do tė qėndrojnė tė vdekura pėrderisa ne nuk do tė vdesim pėr qėshtjen e tyre keshtu qė ato tė mbesin tė gjalla midis tė gjallėve”

"Nena" Tereze:‘Ami Bharater Bharat Amar’ (‘I am Indian and India is mine’) Une jam indiane dhe India eshte imja.
hasanmehmeti Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 02-01-08, 21:06   #7
Preshevar
Banned
 
Anėtarėsuar: 13-12-05
Postime: 7,844
Preshevar i pazėvėndėsueshėmPreshevar i pazėvėndėsueshėmPreshevar i pazėvėndėsueshėmPreshevar i pazėvėndėsueshėmPreshevar i pazėvėndėsueshėmPreshevar i pazėvėndėsueshėmPreshevar i pazėvėndėsueshėmPreshevar i pazėvėndėsueshėmPreshevar i pazėvėndėsueshėmPreshevar i pazėvėndėsueshėmPreshevar i pazėvėndėsueshėm
Gabim Titulli: Kur`ani nė Letėrsinė Shqiptare

Ky tekst me fakte e argumente te qarta ka merituar te postohet tek "Kultura-Kombtare" sepse i prek ter Shqiptaret, qofshin ata musliman apo te krishter dhe nuk jep mėsime Fetare kėtu por Histori KOMBTARE.

Citim:
Postimi origjinal ėshtė bėrė nga Roberto Maroco dela Roka
Islamizmi ka pasur rolin vendimtar nė ruajtjen e identitetit kombėtar tė jetės absolute tė popullit shqiptar.
Ps: Barteni temen ne vendin e duhur.
Preshevar Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 04-01-08, 00:14   #8
Psikologu
Shpirt shyptari
 
Avatari i Psikologu
 
Anėtarėsuar: 30-09-03
Postime: 6,907
Psikologu i pazėvėndėsueshėmPsikologu i pazėvėndėsueshėmPsikologu i pazėvėndėsueshėmPsikologu i pazėvėndėsueshėmPsikologu i pazėvėndėsueshėmPsikologu i pazėvėndėsueshėmPsikologu i pazėvėndėsueshėmPsikologu i pazėvėndėsueshėmPsikologu i pazėvėndėsueshėmPsikologu i pazėvėndėsueshėmPsikologu i pazėvėndėsueshėm
Gabim Titulli: Kur`ani nė Letėrsinė Shqiptare

Kurani nuk ka mundesi tė ketė ndonjė ndikim ne letersin shqiptare , bazuarė nė atė se perkthimi i Kuranit ne gjuhen shqipe behet pėr heren e parė ne vitin 1921, nese keni ndonjė faktė tjeter e sillni.
Perkundrazi , nga turqit dhe hoxhallaret aty ketu kerkohej qe gjuha zyrtare e shqipes tė jetė baza Kuranore-pra gjuha arabe ose ajo turke.
__________________
Njerzitė fisnikė , me ligjeraten e tyre , fitojnė mė shumė armiq, sesa njerzit e ligj me veprimet e tyre tė liga.

Zhan Pol
Psikologu Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 04-01-08, 13:07   #9
Preshevar
Banned
 
Anėtarėsuar: 13-12-05
Postime: 7,844
Preshevar i pazėvėndėsueshėmPreshevar i pazėvėndėsueshėmPreshevar i pazėvėndėsueshėmPreshevar i pazėvėndėsueshėmPreshevar i pazėvėndėsueshėmPreshevar i pazėvėndėsueshėmPreshevar i pazėvėndėsueshėmPreshevar i pazėvėndėsueshėmPreshevar i pazėvėndėsueshėmPreshevar i pazėvėndėsueshėmPreshevar i pazėvėndėsueshėm
Gabim Titulli: Kur`ani nė Letėrsinė Shqiptare

Citim:
Postimi origjinal ėshtė bėrė nga Psikologu
Kurani nuk ka mundesi tė ketė ndonjė ndikim ne letersin shqiptare , bazuarė nė atė se perkthimi i Kuranit ne gjuhen shqipe behet pėr heren e parė ne vitin 1921, nese keni ndonjė faktė tjeter e sillni.
Perkundrazi , nga turqit dhe hoxhallaret aty ketu kerkohej qe gjuha zyrtare e shqipes tė jetė baza Kuranore-pra gjuha arabe ose ajo turke.
Te kisha keshilluar ta lexosh krejtsisht tekstin dhe t'ja transmetosh pasardhsive te tu, po ta citova veq ket paragraf qe mos ta prishi fort disponimin ditor pastaj.

Citim:
I. Burimet kuranore nė letėrsinė shqiptare


Pėrgjithėsime

Dihet mirėfilli se Kur`ani (libėr i shenjtė i myslimanėve, libėr hyjnor dhe i pėrkryer edhe pėr nga ana e ndėrtimit asrtistik, stilistik, gjuhėsor e esetetik) sikundėr edhe filozofia islame kanė ushtruar njė ndikim mjaft tė rėndėsishėm dhe tė veēantė jo vetėm nė jetėn shpirtėrore dhe morale tė shqiptarėve, por edhe nė literaturėn dhe kulturėn e pėrgjithshme tė tyre. Kėshtu, pėr shembull, Kur`ani dhe filozofia islame, me parimet, normat dhe rregullat, me vlerat qė janė tė njė karakteri universal, kanė ndikuar drejtėpėrdrejte e terthorazi jo vetėm te shkrimtarėt bejtexhinj, shkrimtarė tė alhamiadės shqiptare (mirėfilli emėrtim pėr letėrsinė spanjolle/portugeze me alfabet arab), pa tė cilėn as qė mund tė paramendohet krijimtaria letrare shqiptare. Duke qenė e ndikuar nga vlerat e mirėfillta tė Kur`anit, nga filozofia dhe morali islam, si dhe nga kultura orientale nė pėrgjithėsi, letėrsia shqiptare e bejtexhinjve, sikundėr, mė vonė, edhe njė pjesė e krijimtarisė poetike e Naim Frashėrit, qė edhe sot konsiderohet si poet kombėtar, solli jo vetėm forma tė reja letrare, por edhe njė komponentė kuranore dhe filozofike, orientale, nė letėrsinė shqiptare.
Nė kontekst me temėn e shtruar le tė pėrmendim nė mėnyrė tė veēantė Hasan Zyko Kamberin dhe Mevludin e tij,Muhamed Kyēykun me veprat e tij: Erveheja, Jusufi dhe Zelihaja, etj., sikundėr edhe poetin e Rilindjes Kombėtare Shqiptare,Naim Frashėrin, i cili siē dihet, me veprat e tij: QERBELAJA, poemė epike, me vjershėn lirike: ABAS-ALIU, ekzemplar i rrallė jo vetėm i aftėsisė krijuese por edhe i botėkuptimit kuranor-filozofik tė tij, etj., ka arritur t`i japė gjuhės dhe stilit ngjyresa tė veēanta dhe gjithsesi tė panjohura para tij dhe tė papėrsėritura as pas tij nė poezinė shqipe.
Edhe nė letėrsinė shqiptare tė shek. XX, sidomos nė gjysmėn e parė tė kėtij shekulli, do tė krijohen vepra letrare me tema tė Kur`anit. Nė kėtė kontekst vlen tė pėrmendim edhe H. Ali Korēėn qė ėshtė njė poet i rrallė dhe mjeshtėr i vargut. Ē`ėshtė e vėrteta, edhe nė letėrsisė bashkėkohore shqiptare, pėr shembull te JUSUFI i Zejnullah Rrahmanit hetojmė poashtu refleksione kuranore.
Pėr mė tepėr vetė personazhi i Jusufit nuk funksionon vetėm nė raport me tekstin biblik, siē ėshtė thėnė, por edhe nė raport me tekstin kuranor, ndonėse nė mėnyrė implicite. Kėshtu, prandaj, vetė personazhi i Jusufit, siē do tė shohim nė njė pjesė tė veēantė tė kėtij studimi, ėshtė personazh edhe i variantit kuranor.
Edhe te njė pjesė e prozės sė Beqir Musliut kemi refleksione kuranore.
Ky dimension i ri (letrar dhe kulturor) i frymės kuranore dhe filozofike islame, sikundėr edhe vetė islamizmi i shqiptarėve nė pėrgjithėsi paraqesin vlera tė padi-skutueshme edhe pėr faktin se kanė shėrbyer, nė tė kaluarėn tonė, edhe si barrierė qė ndėrpreu greqizimin dhe sllavizimin e shqiptarėve.
Kėtė ė kanė pohuar studiuesit tanė dhe tė huaj si:
Peter Bartl,
Robert Elsie,
Jorgo Bulo,
H. Feraj,
Renzo Falaschi,
Kasem Biēoku,
Hasan Kaleshi, etj..

Ky dimension i ri (letrar dhe kulturor, filozofik dhe kuranor) pėrbėn njėkohėsisht edhe njėrin nga tre elementet kryesorė-pėrcaktues tė identitetit tonė qytetėrues. Sepse, siē e ka vėnė re edhe studiuesi Faton Abdullahu, feja (sc. edhe ajo islame- I.A.) ėshtė njėra nga komponentet mė tė rėndėsishme tė identitetit tonė qytetėtrues.
Selam Psiko,
Preshevar Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 21-01-08, 20:22   #10
hasanmehmeti
 
Avatari i hasanmehmeti
 
Anėtarėsuar: 22-03-05
Vendndodhja: Dunja
Postime: 2,146
hasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėm
Send a message via Skype™ to hasanmehmeti
Gabim Titulli: Kur`ani nė Letėrsinė Shqiptare

II. Kur`ani – burim Frymėzimi nė letėrsinė shqiptare



1. Letėrsia e bejtexhinjve


Letėrsia e bejtexhinjve e shek. XVIII-XIX, e quajtur kur e kur edhe letėrsi e proveniensės islame, letėrsi shqipe me alfabet arab, etj., ėshtė pėrshkuar ndjeshėm nga fryma islame dhe Kur`ani. Ajo ėshtė njė hallkė e rėndėsishme nė procesin letrar, ėshtė dukuri e dallueshme letrare, dhe si e tillė, sipas studiuesit Ali Xhiku[37] ėshtė ndėr fenomenet mė jetėgjata dhe mė tė qėndrueshme nė historinė e kulturės sonė tė vjetėr, njė dukuri aspak sporadike, po pėrkundrazi vazhdimisht persistente.
Shkrimtarė bejtexhinj, siē e ka vėnė re studiuesi nė fjalė, Ali Xhiku, ka pasur nė shumė vise, nga Rahoveci, Vushtrria, Mitrovica, Prishtina, Prizreni, Gjakova, e Tetova, nė Shkodėr, Elbasan e Berat, deri nė Kolonjė, Konispol e gjetkė.
E hulumtuar, zbuluar dhe studiuar nė mėnyrė tė veēantė e me pėrkushtim nga Osman Myderrizi[38] por edhe nga autorė tė tjerė kosovarė si: I. Ajeti, M. Krasniqi, M. Pirraku, H. Salihu, dhe M. Hysa, kjo letėrsi, siē e ka vėnė re studiuesi Jorgo Bulo[39], me lidhjet e saj tė brendshme me kulturat e mėdha tė Orientit, me filozofinė e islamit dhe Kur`anin, e ka pasuruar kėshtu kulturėn dhe letėrsinė shqiptare me njė dimension tė ri dhe tė rėndėsishėm.
Kjo letėrsi, sipas studiuesve si M. Pirraku[40], Peter Bartl[41], Robert Elsie[42], e ndonjė tjetėr, e ka pasuruar letėrisnė shqiptare nė pėrgjithėsi edhe me gjini dhe mjete shprehėse tė reja[43].
E kjo, sipas njė vlerėsimi tė qėndrueshėm tė studiuesit tė njohur kroat, Zdenko Skreb[44], nėnkupton faktin se njė vepėr latrare poetike nė pėrgjithėsi siguron vendin e saj nė vlerat letrare poetike tė njė tradite, pikėrisht me elementet e reja qė sjell nė krahasim me traditėn letrare paraprake. Ky vlerėsim do tė vlente, pa dyshim, edhe pėr letėrsinė shqipatre tė bejtexhinjve.
Ē`ėshtė e vėrteta, autorėt mė tė shquar tė kėsaj letėrsie (tė bejtexhinjve) ndėr ta edhe Muhamed Kyēyku-Ēami (1784-1844), duke kėnduar e folur shqip pėr shumė vlera kuranore, pėr profetin Muhamed dhe nxėnėsit e ideve tė tij, pėr dashurinė e tyre pėr gjuhėn, pėr fenė e re (islame), pėr popullin, historinė dhe vendin e tyre, nė mėnyrė guerile ngjallnin dashurinė e masave shqiptare tė islamizuara pėr njė liri mė njerėzore, pėr njė fe mė liberale, me pretendime gjithėshqiptare, pėr njė bashkim e solidaritet nė nivel tė bashkėsisė sė gjuhės, tė bashkėsisė sė kulturės, tė bashkėsisė sė tregut dhe tė bashkėsisė sė vendit. Madje, kėtu, nuk ėshtė tepėr tė konstatohet se, tė thuash, tė gjithė krijuesit shqip me alfabet arab, qė i njohim deri sot, kanė vepruar nė mjediset ku gjuha shqipe dhe kultura shqiptare ishin tė rrezikuara tepėr nga gjuhėt dhe kulturat e huaja: sllave, greke, turke e italiane. Sa pėr ilustrim le tė pėrmendim edhe krijuesin Dervish Hasanin e Rahovecit i cili pati pėr qėllim jo vetėm t`i parironte gjuhės turke, por shqipen t`ia kthente masės shqiptare sllavofone tė Rahovecit[45].
Letėrisa shqipe me alfabet arab, qė bėn bazėn e kulturės shqiptare tė proveniensės islame, tė periudhės sė iluminizmit, pėrkatėsisht tė shek. XVIII, krahasuar me letėrsinė shqiptare tė sferave tė tjera (katolike dhe ortodokse), tė kėsaj kohe, ėshtė shumė mė e llojllojshme, mė vėllimore, mė e pasur nė formė dhe pėrmbajtje dhe me shtrirje e pėrdorim shumė mė tė gjėrė[46].
__________________
Faik Konica:"Po mos te ishte islami shqiptaret do te ishin me shume ne numer po jo shqiptar"

"Me tė vėrtet fjalėt tona do tė qėndrojnė tė vdekura pėrderisa ne nuk do tė vdesim pėr qėshtjen e tyre keshtu qė ato tė mbesin tė gjalla midis tė gjallėve”

"Nena" Tereze:‘Ami Bharater Bharat Amar’ (‘I am Indian and India is mine’) Une jam indiane dhe India eshte imja.
hasanmehmeti Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Vjetėr 21-01-08, 20:26   #11
hasanmehmeti
 
Avatari i hasanmehmeti
 
Anėtarėsuar: 22-03-05
Vendndodhja: Dunja
Postime: 2,146
hasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėmhasanmehmeti i pazėvėndėsueshėm
Send a message via Skype™ to hasanmehmeti
Gabim Titulli: Kur`ani nė Letėrsinė Shqiptare

2. Zhvillime letrare nė dy faza

Letėrsia shqipe me alfabet arab, e quajtur ndonjherė edhe letėrsi myslimane shqiptare[47], ėshtė zhvilluar kryesisht nė dy faza (periudha), gjatė shek. XVIII dhe nė fillim tė shek. XIX.

Autorė tė fazės sė parė, qė shkon aty nga fundi i shek. XVIII, qenė Nezim Frakulla i quajtur Beratasi e Sulejman Neibi.
Kurse tė fazės sė dytė, qė nisė nga ēereku i fundit tė shek. XVIII dhe kapėrcen shek. XIX, qenė Hasan Zyko Kamberi, Muhamed Kyēyku-Ēami (mbase figura mė e shquar e kėsaj periudhe), Tahir Gjakova, Zenel Bastari, Dalip Frashėri, Jonuz Efendi Sabriu etj.

Pėr mė tepėr, orvatjet e para nė fillim tė shek. XVIII nga kėta shkrimtarė tė formuar nė njė kulturė islamike pėr t`u shprehur jo nė gjuhėn e orientit, por nė gjuhėn shqipe, ishin aq vendimtare sa edhe ē`kishin qenė kalimi nga latinishtja nė shqipe pėr krijimin e letėrisė sė hershme shqipe, nė shek. XVI-XVII[48].
Ē`ėshtė e vėrteta, vargu i shkrimtarėve bejtexhinj qė kanė shkruar ose pėrkthyer vepra fetare, tė mbrujtura me frymė kuranore dhe islame, nis me Nezimin, qė konsiderohet edhe themelues i letėrsisė shqipe me lafabet arab[49]. Kėshtu, qė mė pas, trajtimi i temave fetare, tė frymėzuara nga Kur`ani dhe filosofia islame, zuri njė vend pėrherė e mė tė theksuar nė krijimtarinė letrare tė bejtexhinjve, gjė qė vazhdoi ta lidhė edhe mė fort atė krijimtari me kulturėn e Orientit[50].
Evolucioni qė njohu krijimtaria e bejtexhinjve gjatė zhvillimit tė vet nga faza e saj e parė (shek. XVIII) nė fazėn e dytė (shek. XIX) ėshtė rezultat i pėrhapjes dhe ndikimit tė islamizmit nė jetėn mendore e shpirtėrore tė shqiptarėve, ēka solli me vete edhe zgjerimin e sferės sė trajtimit tė historisė sė shenjtė islame ne poezi. Qė kėtej, prandaj, fryma anakreontike e periudhės sė parė ia lė vendin gradualisht tematikės fetare e morale islame. Kjo ndikoi edhe nė ndryshimet qė ndodhėn nė sistemin e llojeve e tė gjinive poetike. Kėshtu, nga lirikat e Nezimit dhe tė S. Neibit kalohet nė poemat e M. Kyēykut e tė D. Frashėrit; tė parat me pėrmbatje morale, qė zhvillojnė subjekte tė legjendave tė njohura kuranore, tė dytat histori tė vjershėruara nė formė eposi pėr luftėn dhe heronjtė e Qerbelasė. Poashtu nga divanet me motive tė larmishme, kalohet nė mevludet, me tė parin mevlud tė H.Z. Kamberit, i cili pėruron, siē e ka vėnė re edhe studiuesi Jorgo Bulo[51] letėrsinė fetare myslimane nė shqipet, dhe nga format lirike tipike pėr divanet orientale siē janė gazela dhe kasideja, ku i kėndohet dashurisė dhe endjeve tė jetės nė frymė mistike, ose epikuriane, kalohet nė hymne fetare, ilahitė (arabisht ilahi), qė u bėnė mbizotėruese sidomos nė mjediset e teqeve ku krijohej kjo poezi deri nė mes tė shek. XX[52].
Megjithatė nuk ėshtė aspekti dogmatik i isilamit burim kryesor i frymėzimit tė kėsaj poezie, por mendimi dhe forca e brendshme aktive e besimit, ēka pėrcakton, sipas J. Bulos[53] krijimin filozofik si njė vlerė tė saj.
Kėshtu, prandaj, konstatimet dhe vlerėsimet, ta zėmė, tė sSabri Hamitit[54], se "bejtexhinjt nuk kanė shtjelluar subjekte fetare", se "letėrsia e tyre ėshtė letėrsi jofetare, laike", tashmė janė tė vjetėruara dhe tė tejkaluara edhe pėr faktin se, siē dihet, poemat si ato tė Hasan Zyko Kamberit, pėr shembull: Mevludi (vjershė fetare pėr lindjen e profetit Muhamed) sikur edhe vjersha tė tjera po tė kėtij autori janė me subjekte fetare[55]. Ē`ėshtė e vėrteta, traditėn e shkėlqyeshme orientale tė mevludit (poezi fetare festive pėr lindjen e profetit Muhamed), pėrveē Hasan Zyko Kamberit(shek. XVIII-XIX) do tė kultivojnė, me mjaft pėrkushtim dhe sukses, edhe poetė tė tjerė bejtexhnjė si: Abdullah Sylejman Konispoli (shek. XIX), Hafiz Ali Ulqinaku (1855-1913), i njohur edhe si pėrkthyes nė gjuhėn shqipe tė: Mevludit tė Sulejman Ēelebiut. Edhe Tahir efendi Halil Popova (1856-1949) nga fshati Popovė afėr Vushtrisė (nė Kosovė) ėshtė i njohur si autorė i njė mevludi (sipas modelit tė S. Ēelebiut), tė cilin kishte arritur ta botonte nė Stamboll reth vitit 1876. Thuhet se Mevludi i Popovės ėshtė kėnduar gjėrėsisht nė qarqet myslimane tė Kosovės deri vonė[56]. Mevlude tė tjera, qoftė orgjinale apo pėrkthime tė Ēelebiut, dihet se janė shkruar shqip nga autorėt/poetėt tė lindur nė shek. XIX si Haxhi Ēiēkoja nga Korēa, Tahir efendi Lluka (vd. 1909), Hafiz Korēa (1873-1956), Abdullah Sėlmaku, Hafiz Ibrahim Dalliu, 1878-1952[57], etj.
Me tematikė dhe platformė fetare-islamike-kuranore janė edhe shumė vepra tė tjera tė bejtexhinjve, nė mesin e tė cilėve, po pėrmendim edhe veprėn: VEHBIJE tė Tahir Gjakovės, i njohur edhe si Tahir Boshnjaku, qė e kthyer nė shqip do tė thotė dhuratė, dhunti. Nė kėtė vepėr, siē dihet, poeti, Tahir Gjakova, ka trajtuar ēėshtje fetare dhe filozofike (islame), qė kanė tė bėjnė me jetėn e njeriut, me parajsėn/xhenetin, me ferrin/xhehnemin, me detyrat e njeriut nė pėrgjithėsi, me dijen dhe vleftėn e saj, me pėrvuajtninė, me prozhmimin etj.[58]. Kjo vepėr, e shkruar nė vargje tė rregullta me metrikė arabe, me njė vokabular poetik tė terminologjisė islame (kuranore), ku janė ndėrfutur edhe pjesė nė prozė, pėrveē vlerave shumėshtresore, shquhet edhe pėr faktin se ėshtė dokumenti mė i vjetėr i shqipes sė Kosovės i shkruar me alfabet arabo-turk[59].
Pėr ndikime te fuqishme tė Kur`anit dhe tė filozofisė islame si dhe me vlera shumėshtresore shquhet, nė mėnyrė tė veēantė, Muhamed Kyēyku-Ēami (1784-1844). Ėshtė ky njė teolog-poet i dalluar dhe pėr mjeshtri poetike (artistike), i cili e ka pasuruar letėrsinė shqiptare edhe me gjini tė reja poetike. Qe i pari qė punoi shqip poemėn e gjatė. Veprat e tij, siē dihet, kanė cilesi artistike, do thoshim tė pakontestueshme, qė mund tė shijohen edhe sot[60], por. Siē do tė thoshte edhe Milivoj Solar[61], duke marrė parasysh kontekstin e tyre tė pėrgjithshėm kulturor (relacionin ndaj Kur`anit dhe filo-zofisė islame).


__________________
Faik Konica:"Po mos te ishte islami shqiptaret do te ishin me shume ne numer po jo shqiptar"

"Me tė vėrtet fjalėt tona do tė qėndrojnė tė vdekura pėrderisa ne nuk do tė vdesim pėr qėshtjen e tyre keshtu qė ato tė mbesin tė gjalla midis tė gjallėve”

"Nena" Tereze:‘Ami Bharater Bharat Amar’ (‘I am Indian and India is mine’) Une jam indiane dhe India eshte imja.
hasanmehmeti Nuk ėshtė nė linjė   Pėrgjigju Me Kuotė
Pėrgjigju


Anėtarėt aktiv qė janė duke parė kėtė Temė: 1 (0 Anėtarėt dhe 1 Guests)
 
Funksionet e Temės
Shfaq Modėt

Rregullat E Postimit
You may not post new threads
You may not post replies
You may not post attachments
You may not edit your posts

BB code is ON
Figurinat Janė ON
Kodi [IMG] ėshtė ON
Kodi HTML ėshtė OFF



Hyrja | Chat | Diskutime | Muzik Shqip | Poezi | Lojra | Kontakt


1999 - 2014 Forumi Dardania

Te gjitha kohėt janė nė GMT +1. Ora tani ėshtė 10:15.
Powered by vBulletin Version 3.8.7
Copyright ©2000 - 2024, Jelsoft Enterprises Ltd.