SHKENCA DHE SHKENCTARET

[Psikologu]

Të nderuar/a!

Do të ishte mirë sikur të debatojmë për shkencen dhe shkenctaret se sa dhe si i njohim dhe e njohim.??
Ftojë të gjithë ata/ato që të marrin pjesë ketu dhe ti rrehim rrathet rrethë kesaj:
Thenjet e shkenctarve , puna , jeta dhe vepra!?
Për fillim i shkruaj keto fjalë të Einsteinit (Ajnshtajnit)


Gjëja më e bukur që mund të përjetojmë është misteriozja, nëna e artit dhe shkencës së vërtetë. Ai i cili nuk i ka shijuar këto emocione, ai njeri që nuk mund të qëndrojë dy minuta të ëndërrojë apo të pushtohet nga frika, më mirë të vdesë, sepse i ka sytë e mbyllurë.

Albert Einstein, tek "Ajo qe une besoj" 1930

[IceFusion]

Ja nje dukuri shkencore qe gjendet ne Kuran e shkruajtur para 1400 viteve ne kohen kur bota nuk ka ditur per ekzistimin e kontinenteve Amerikan dhe te atij Australian.
Fjala "dete" eshte e permendur 32 here dhe fjala "toke" 13 here. Pra duke ditur qe deti dhe toka formojne planetin tone atehere rrjedh se :

32 + 13 = 45 atehere qe te gjejm perqindjen se sa % eshte de t dhe sa eshte toke numrin 32 e pjestojm me 45 dhe e shumzojme per 100 pra :

(32 / 45) * 100 = 71.111111 % eshte dete dhe te njejten e perserisim per token

(13/45) * 100 = 28.888889 eshte Toke

71.111111 + 28.888889 = 100 %

A nuk eshte kjo nje fakt shkencor qe shkenca e ka zbuluar mbas shum kohesh e ne Kuran ka qene e theksuar para 1400 viteve ?!!!

[andromeda_rock]

shkenca asht vetem 1% e se vertetes misteioze ne univers

[Zabeli i bacës Brahim]

TEORIA E V. HAJZENBERGUT NE MEKANIKEN KUANTIKE

Ne historine njerzore egzistojne disa perioda te saja qe karakterizohen me nje zhvillim te shpejt dhe te vrullshem te mendimit njerzor, me siguri se vitet e njezeta te shekullit XX i mbajne keto karakteristika.Kjo periudhe me te drejte eshte quajtur , " belle epoqe " e fizikes teorike, periudhe kur edhe u krijua mekanika kuantike.Kjo teori menjiher mbas krijimit te vet i dha edhe rezulltatet e para praktike - i celi rruget per kuptimin e struktures te atomit ,berthames te tij dhe thermijave tjera elementare.
Ne krijimin e mekanikes kuantike kane kontribuar shume fizicient te shquar sic jane gjermanet Nils Bor , Maks Born dhe Verner Hajzenberg, austrijani Ervin Shredinger, fizicienti anglez Pol Dirak si dhe Albert Ajnshtajni.

Idete fizike te cilet e hapen rrugen deri te mekanika kuantike i pari i formulloj Verner Hajzenbergu .Hajzenbergu lindi me 1901 dhe studjoi si student ne katedren e profersorit te njohur te asaj kohe Zomerfild.Hajzenbergu hulumtimet me te vrudheshme shkencore i filloj nga takimi i tij me Nils Bor ne vitin 1922, ,atehere me vec te njohur si krijues i teorise te kuanteve.Ne kohen kur Hajzenbergu takohet me Borin teoria kuantike te cilen e zhvilluan Bori dhe Zomerfildi ishte ne kulmin e zhvillimit te vet.Mendohej se ne pengesat me te cilat ballafaqohej ne ate kohe teoria klasike e kuanteve do te tejkalohen me relizimin konsukvent te teorise kuantike.

Teorine te cilen e zhvilloi Maks Planku me vitin 1900 per ti spjeguar ligjet e rrezatimit te trupit te zi spjegonte vetem per te se nderimi i energjise ndermjet materjes dhe rrezatimit nuk kryhet me kontinuitet por ne disa pjese diskrete dhe te pandareshme te energjise kuantike.Teoria kuantike i spjegoj mehanizmat e keti nderimi energjetik.Kercimiet kuantike ndermjet niveleve energjetike jane te lidhur me veprimet ,efektet, atomike . Ne momentin e kalimit te elektronit prej nivelit energjik Em ne nivelin En ,elektroni leshon ose absorbon nje kuant drite me energji hv = Em - En .Konstanta e Plankut h=6,61x 10-27 erg sec paraqet elemet themelor te veprimit kuantik .Edhe pse Bori punonte me kuantet e drites ai poashtu si Planku, mendonte se nocioni,mendimi, kuanti i drites hyn ne teori vetem si nje mjet matematikor.Bori nuk besonte ne realitetin fizik te Kuntit te drites duke u bazuar ne mendimin e vet se teoria korpuskulare e drites te cilen e propozoj me 1905 A.Ajnshtajni per ta spjeguar fotoefektin nuk mundet te perputhet me ektrodinamiken e Maksuelit.

Mirepo argument se kuant drite metevertet egziston ishte zbulimi i efektit te Komptonit i zbulauar me 1922 .Ne ket efekt u zbulua se shperndarja e X- rrezeve ne elektrona e percjedhur me me ndryshime valore mundet te spjegohet vetem me torine korpuskulare te rezatimit.Ketu u tregua se pervec cilesive te njohura valore te rezatimit ( difrakcionit dhe interferences) valet kene edhe cilesi korpuskulare ( "te thermise") .Kete cilesi te dyfishte te rezatimit teorija klasike kunatike nuk mundej ta spjegon - u tregua se kjo teori s'eshte e mjaftueshme per ti spjeguar disa sisteme me te nderlikuara atomike.

Ne vere te vitit 1925 Verner Hajzenbergu bente prova atematikore qe me anen e teorise klasike kuantike ti spjegon intezitetet e vijave spektrale te hidrogjenit.Por, ne keto eksperimente nuk pat sukses.Hajzenbergu perfundoj se ne zgjedhjen e problemit egzistojne disa "probleme" principiele te cilat me se pari ato duhet te eliminohen.Inspirimin se si te arihet kjo ia dha mendimi i Ajnshtajnit te shprehur ne teorine speciale te relaviteteit ,ku thuhet se : cdo teori fizike duhet te ket mbeshtetje vetem ne madhesi observabile.Hajzenbergu hetoj se mungesa kryesore ne teorine e Borit eshte ajo se sherbehet me madhesi te cilat rende munden eksperimantalisht te vertetohen - sic eshte levizja e elektronit ne atom !

Hajzenbergu nisej prej madhesive (opservabile ) qe munden eksperimentalisht te vertetohen sic jane ,per shembull, frekuenca dhe inteziteti i vijave spektrale te atomave te cilat eksperimentalisht munden te vertetohen ( verehen ). Ai beri shemen e frekuencave :

ku eshte vnm = 0 per n=m dhe i pergjigjet kalimit ndermjet dy trajektoreve te stacionuara :
vnm = ( Em - En ) / h
Shema te njejta munden te formohen edhe prej inteziteteve perkatese te vijave spektrale ,si dhe prej madhesive tjera te kushtezuara ( te lidhura) me kalimin ndermjet dy gjendjeve stacionare. Hajzenbergu seciles madhesie fizike ia bashkangjite nga nje sheme te ngjajshme te pershkruar me larte.

Nga ana tjeter Hajzenbergu, e fut supozimin se elementet e
shemes a per cfar do madhesi fizike A te lidhur per atomin, bejne ndryshime te harmonizuara me kohen ne ritmin e frekuences perkatese

ank ( t ) ~ e

Hajzenbergu kete e vendoj ne teorine e vet duke u bazuar ne fakte eksperimentale.Nga eksperimentet e shumta eshte hetuar se nese ne nje spekter lajmerohen dy frekuenca, atehere edhe shuma e tyre ( si dhe diferenca ) lajmerohen ne te njejtin spekter.Kuptimi i keti rregulli empirik i njuhur si principi kombinatorik i Ricit I cili ne driten e kercimeve kuantike eshte plotesisht i kuptueshem.

Ne vitin 1925 Borni heton qarte ne shemat e Hajzenbergut objekte te njohura ne matamatike si matrica. Keshtu qe me vone me punen e perbashket te Hajzenbergut,Borit dhe Jordanit eshte dhene formulacioni matamatikor e kesaj teorije te re .

Ketyre aspekteve te pastra matematikore Hajzenbergu i kushtoj vemendje te madhe ,konsideronte se kuptimi fizik i futur ne teorine e tij permes posulatve me te rendesishme te mekanikes kuantike mundesonte spjegim te pergjitheshem te teorise pa nderehyrje te paraqitjeve vizuale.

Disa muej mbas paraqitjes te mekanikes matrice , paraqitet edhe verzioni tjeter i mekanikes kuantike - mekanika valore, te cilen e krijoj dhe zhvilloj ne fillim te vitit 1926 fizicienti Ervin Shredinger.Per dallim nga Hajzenbergu , Shredingeri i kushtonte vemendje te madhe paraqitjeve vizuale, konsideronte se pikerisht barazimet themelore te mekanikes valore e pershkruajn shtrirjen e materjes valore.Barazimi i mekanikes kuantike dhe ajo e matricave se shpejti u vertetua, por pyetjet e interpretimit te mekanikes kuantike ende ishin te hapura dhe ne zgjedhjen e tyre punonin shume fizicient, e sidomos Bori dhe Hajzenbergu.Keta ishin brojtes te mendimit se : amplituda e vales te Shredingerit ne ndonje pike te hapesires tregon vetem gjasat e te gjeturit te thermise ne ate pike.Poashtu edhe ne proceset atomike mundemi te flasim vetem per gjasat e kercimeve kuantike te thermijave.Ket interpretim " probalistik " e kane perkrahur shume fizicient.Por, mungesa e detrminizmit ne ket teori shumicave iu ka penguar, sic pate thene ne nje rast edhe vet Ajnshtajni " Zoti nuk luan bixhoz ".Puna tjeter e cila i pengonte Ajnshtajnit ishte mospranimi i paraqitjeve vizuale ne mekaniken kuantike.Ne nje diskutim me Hajzenbergun ,Ajnshatjni e pate theksuar kete qendrim ( mospranimi i paraqitjeve vizuale) duke thene se eshte ne kudershtim me eksperimentet ne te cilat trajektoret e elektronit munden te behen te dukshme psh. me anen e dhomes te Vilsonit.Dhoma e Vilsonit eshte nje ene e mbushur me avull uji : elektronat duke levizur neper ene i jonizojne atomet perreth tyre dhe keta behen qendra te kondenzimit per pikat e uijit ,keshtu qe "rruga" e elektronit neper ene, behet e dukshme!

Mbas shume eksperimenteve dhe diskusimeve Hajzenbergu erdh deri ne perfundim se : mbasi pozita dhe impulsi i thermise s'jane ne komunitim atehere me anen e mekanikes kuantike s'munden te definohen rethanat bazore me ane te se cilave mekanika klasike mundet ta definon trajektoren e elektronit.Ralecioni i mospercaktimit te pozites dhe impulsit munden te formulohen ne kete menyre :
Nese matja e pozites te thermise behet me saktesi dx dhe njekohesisht behet edhe matja e impulsit te thermise me saktesi dp atehere prodhimi i tyre asnjeher s'mundet te jete me i vogel se konstanta e madhesise te rendit te konstantes te Plankut h ,
dx dP > h / 2pi
Per dallim nga mekanika klasike ne mekaniken kuantike trajektorja mundet te definohet vetem perafersisht, gjegjesisht : sjedhja e elektroneve ne dhomen e Vilsonit mundet te parashiqohet vetem ne kufite e relacionit te papercaktushmerise.

Papercaktimi i impulsit dp eshte madhesi e rendit h/dx ku mospercaktimi i pozites dx eshte i rendit se madhesise te diametrit te atomit.

Determinizmi klasik ende egziston ne perpjestimet makroskopike ; analiza e dukurive ne mikrobote kerkon revizim te gjitha njohurive dhe ideave te lindura nga hulumtimet e makrobotes.

Relacione te ngjajshme spjegojne edhe lidhjen e energjise E te sistemit, e matur me saktesi dE , me kohen d te harxhur per matjen e dE :dE dt >h/2pi relacioni tregon papercaktimin minimal dT.

Ne shume shembuj mundemi te verejme se papercaktushmerija e energjise dE me intervalin kohor dt eshte karakteristike per ritmin evulutiv te sistemit.Kesi shembuj jane gjendja e nxitur e atomit atomi radioaktiv thermija elementare metastabile .

Ne keto raste sistemi s'eshte ne gjendje te stacionuar dhe s'ka energji te caktuar por energjija e tija gjindet ne nje interval ne mes te E dhe E+ E, ne ket rast t paraqet jeten mesatare koha karakteristike mbas se ciles mundet te vezhgohen ndryshimet cilesore te sistemit .

Ne vitin 1927,Hajzenbergu thekson se pamundesia e matjes precize te pozites te x dhe impulsit p te thermise , rrjedh nga vetite komplementare te x dhe p-se.Pozita dhe impulsi i elektronit s'jane te pacaktuara ,por ,sa me sakatesi me te madhe e matim njeren prej ketyre madhesive aq eshte tjetra ma e papercaktuar.Nga ky princip mundemi ta kuptojme edhe dualitetin vale-thermi.Me nje aparature mundemi te bejme matje vetem nje cilesi te te sistemit kuantik : ate valore ose korpuskulare !

Te marim si shembull elektronin : elektroni nuk mundet te jete ne je moment te njejte vale dhe thermi, por se ne disa eksperimente ai sjellet si vale ene tjera si thermi ; keto jane dy aspekte te nje objekti ,esence.Sipas Borit gjate pershkrimit te eksperimenteve te dukurive fizike ne makroinivers cdo here, doemos, duhet te punojme me madhesi komplementare nese deshirojme te kemi fotografi te qarte per ngjarjet.Cilesite individuale te secilit objekt manifestohen ne interaksion me aparatin mates te objektit i cili hulumtohet,percjedhet.
Objekti ne te cilen behen matjet dhe aparati mates s'munden te vezhgohen vecmas pra, edhe shkaku i mohimit kuanto-mekanik te kauzalitetit bazohet ne mosegzistimin te sistemeve te izoluem.

Interpretimi i mekanikes kuantike te cilen e dha e ashtuquajtura shkolle e Kopenhages ,nuk i kenaqe shume fizicient edhe pse mekanike kuantike eshte pranuar si teori punuese por, per principet themelore te saja ende behen diskusime te flakta.

Verner Hajzenbergu per punen e tij ne fushen e mekanikes kuantike me vitin 1932 fitoj shperblimin e Nobelit per fizike.

[Zabeli i bacës Brahim]

Ti njohim shkenctarët....


Ebu Raihan Muhamed El - Biruni(973 - 1048 e.r.)

El-Biruni ,astronom, matematicien, fizikant, gjeograf,gjeolog dhe historian i shquar.
Ai zbuloi disa teknika matematikore per percaktimin e fillimit te stineve.
-Diskutoi idene qe toka rrotullohet ne boshtin e dhe beri llogaritje te sakta mbi gjatesine dhe gjeresine gjeografike.

- El-Biruni tha qe shpejtesia e drites eshte jashtzakonisht me e madhe se shpejtesia e zerit, para 980 vite!

- Ai e pershkroi Rrugen e Qumeshtit si fragmente te panumerta dhe te paqarta yjesh.

-Kontributi i el-Birunit ne Fizike perfshin zbulimet e burimeve te ndryshme dhe gjithashtu percaktimin e sakte te peshes se 18 elementeve dhe perzierjeve qe perfshijne metale te ndryshme dhe gure te cmuar.

- Biruni është nismëtar/pionir në studimin e këndeve dhe trigonometrisë.

-Ne fushen e gjeologjise dhe gjeografise, kontributi i el-Birunit perfshin shperthimet gjeologjike dhe metalurgjine, matjet e gjatesise dhe gjeresise gjeografike dhe metodat per percaktimin e largesise relative te nje vendi nga nje tjeter.

-Ai shpjegoi natyren e burimeve dhe te puseve artizane (nga ku uji del me presion ne drejtim vertikal) me parimet hidrostatike te komunikimit te shkencave te ndryshme dhe kanaleve nen-tokesore.

- Ne faune: Biruni zbuloi qe lulet mund te kene 3,4,5,6 ose 18 petale por asnjehere 7 ose 9.

-Biruni ne vitin 1030 diskutoi disa teorema mbi trigonometrine,astronomine, levizjen e djellit, henes dhe planeteve dhe gjithashtu perfshin nje permbledhje te 23 obzervimeve te ekuinokseve (dy ditet ne vit kur ne te gjithe vendet e botes dita dhe nata jane te barabarta). Investigimet e tij perfshijne gjithashtu pershkrimet e binjakeve Siameze. Ai gjithashtu shkroi nje kelendar te yjeve dhe nje tjeter mekanik.

Biruni konsiderohet si nje nga shkencetaret me te medhenj te koherave.

[Action]

Per mua Ajnshtajni padyshim se ishte Shkencetari me i madh...

Dem qe nuk ju dha Çmimi Nobel per relativitet me 1905.
edhe pse ma vonë e fitoj kete Çmim me 1921 ,mirepo e mori me duket per fotoelektrone.

E kam nje Pyetje jeni perkrahes te Ajnshtajnit
po mendoj mendoni se gjithqka eshte relative ?

[~AnnA~]

Postimi origjinal është bërë nga Action

Per mua Ajnshtajni padyshim se ishte Shkencetari me i madh...

Dem qe nuk ju dha Çmimi Nobel per relativitet me 1905.
edhe pse ma vonë e fitoj kete Çmim me 1921 ,mirepo e mori me duket per fotoelektrone.

E kam nje Pyetje jeni perkrahes te Ajnshtajnit
po mendoj mendoni se gjithqka eshte relative ?

Meqe Ajnshtajni tha qe:
Nje gje eshte absolute:Qe gjithecka eshte relative!

atehere respektoj kete thenje te ketoj njeriu kaq te madh....edhe pse vete do thoja:Cdo gje eshte relative,vetem koha eshte absolute...

[Action]

Pershendetje Ana

Ajanshtajni pikerisht kohen e nxjerr si Relative dhe kjo mund vertetohet edhe me njeren prej formulave te tij.

Koha eshte relative kjo eshte e sigurt.

Mirepo ne qoft se gjindet ne natyrë nje shpejtesi e cila eshte me e madhe se shpejtesia e drites,atehere relativiteti i tij nuk do vlen me.

[~AnnA~]

po Aktion,keshtu e nxjerre Ajnshtajni,por koha eshte vetem ne formen 4 dimensionale e llogaritur ,kurse ne si njerez mund te arrijme deri ne 3 dimensionalen...andaj thash qe,koha per ne si njerez eshte e paperceptuar...nuk e arrime dot andaj per mua eshte si absolute...por,e thash dhe ne postimin e pare,une respektoj ate qe ka thene Ajnshtajni,kjo e dyta ishte e thene nga une vete mendoj qe koha eshte me e shpejte se mendja ime...nuk e arri dot...them"Absolute -llogjikisht"....dmth.e pakufizuar,e pakushtezuar,e plote, e persosur dhe e padiskutueshme......

Ajnshtajni per ate dhe u be i njohur,per shkak te kesaj Teorie(teorise se relativitetit)...kjo teori permban koncepcione koncepcionet filozofike, pastaj, koncepcionet mbi hapesiren dhe kohen si dhe problemet e osmologjise dhe kosmogonise....

Ajanshtajni pikerisht kohen e nxjerr si Relative dhe kjo mund vertetohet edhe me njeren prej formulave te tij.

Po Akcion,ke te drejte.Kur permendet emri i Albert Ajnshtajnit, çdo individi, pa marre parasysh nivelin arsimor si dhe shkallen e njohurise elementare shkencore, asociacioni i pare qe do t'i bie ndermend eshte "Teoria e relativitetit", ose formula e tij e famshme E=m x C^2. ama,perseri do dal ate qe thash me lart"Koha relative,por jo llogjikisht" ...Pra,principi i relativitetit te kohes eshte princip,qe kuptohet me shume veshtiresi...

[Action]

Ke te drejtë, Ana se me te vertet eshte diqka shum e komplikuar... por detyra jone eshte sado pak te perpiqemi ta kuptojmë.

Edhe fizika e me hershme ajo Klasike sipas saj koha ,hapesira,masa etj, jane nxjerr si apsolute..

Mirepo Ajnshtajni nuk e kundeshtoi fiziken e me hershme ,ai vetem i caktoi kufijë deri ku mund te arriijë ajo.
Gjithmonë nese nuk gjindet shpejtesi me e madhe se shpejtesia e drites...
tani per tani eshte diqka e palogjikshme por me vonë si dihet.....