Rilindja Kombetare

[Psikologu]

Ministria e Arsimit e Turqise qe ne fund te vitit 1908 urdheroi qe ne shkollat e vilajetit te Kosoves shqipja te mesohej me shkronjat arabe. Nje urdher i tille iu dha ne shkurt te vitit 1909 edhe prefektures se Elbasanit. Po keshtu vepruan autoritetet turke dhe komitetet xhonturke ne qytetet e tjera te vendit, ne Janine, ne Filat etj. Atdhetaret shqiptare te ketyre trevave u vune para nje trysnie te dyfishte, te shovinisteve greke dhe te xhonturqve, qe vepronin te bashkuar ne luften kunder shkolles dhe kunder shkrimit shqip. Ne te njejten kohe komitetet xhonturke perkrahnin ne ato dite propaganden asimiluese panhelenike qe disa profesore greke dhe Shoqeria "Etniki Heteria" ("Shoqeria Kombetare") zhvillonin ne ate kohe ne viset shqiptare te vilajetit te Janines.
Per te fshehur veprimtarine e tij armiqesore kunder kultures shqiptare, Komiteti Qendror "Bashkim e Perparim" ne mars te vitit 1909 u kumtoi klubeve shqiptare se "do te qendronte asnjanes dhe nuk do te nderhynte ne ceshtjen e zgjedhjes se alfabetit te gjuhes shqipe".
Klubet e quajten kete deklarate nje perpjekje te re per te mashtruar shqiptaret dhe moren masa per te mbrojtur lirite kushtetuese e per t'i bere balle reaksionit xhonturk. Ne protesten qe klubi "Bashkimi" i Manastirit i dergoi Komitetit Qendror "Bashkim e Perparim" ne javen e fundit te marsit, i shkruante se, duke luftuar alfabetin shqip ky komitet bie ndesh me kushtetuten turke, e cila ua garanton gjithe popujve te Perandorise te drejten e mesimit dhe te shkrimit te gjuhes amtare. Ne leterkembimin e tij te marsit te vitit 1909 me klubet e Filatit, te Korces etj., klubi "Bashkimi" i Manastirit i quante keto veprime te xhonturqve dhe te turkomaneve shqiptare per t'u imponuar shqiptareve alfabetin arab, si veprime armiqesore kunder kombit shqiptar. Ai udhezonte ne ato dite klubet e tjera kombetare qe "kunder ketyre tradhtareve te mos vepronin vetem me pene, por edhe me arme".
Komiteti "Bashkim e Perparim" u orvat te zhdukte klubet shqiptare dhe atdhetaret me te njohur, qe drejtonin luften kunder reaksionit xhonturk. Ne maj te vitit 1909 xhonturqit, pasi arrestuan disa nga veprimtaret e klubit "Laberia" te Vlores dhe i detyruan te tjeret te arratiseshin jashte Shqiperise, e likuiduan kete klub, qe ishte nje nga me te rendesishmit ne Shqiperine e Jugut. Po ne ate kohe mbyllen edhe klubin e Ohrit, kryesia e te cilit u cua e lidhur me pranga ne Manastir e pastaj ne Stamboll.
Ne fundin e majit te vitit 1909 vetem ne Oher, ne Pogradec e ne Struge u arrestuan 17 veta, perkrahes te shkolles dhe te shkrimit shqip, qe u akuzuan per propagande reaksionare kunder regjimit kushtetues. Midis te arrestuarve ishin edhe Hamdi Ohri, nje nga udheheqesit me ne ze te levizjes kombetare ne kete treve, qe kishte kaluar vite te tera ne burgjet e sulltan Abdyl Hamitit, Xhemaledin Beu, kryetar i klubit te Ohrit dhe Mehmet Beu, sekretar i klubit, intelektual dhe perkrahes i shkolles shqipe. Klubet shqiptare protestuan kunder ketij veprimi te dhunshem, derisa i detyruan xhonturqit t'i shpallnin te pafajshem dhe t'i lironin keta atdhetare.
Dite te veshtira kaloi ne veren e vitit 1909 levizja kulturore kombetare ne Tirane. Me 23 korrik, ne pervjetorin e shpalljes se kushtetutes, u zhvillua ne Tirane ceremonia e hapjes se klubit te ketij qyteti. Ishte parapare gjithashtu qe me 24 te ketij muaji te celej nje shkolle shqipe e mbremjes per te rriturit dhe te fillonte ne menyre te organizuar mesimi i gjuhes shqipe ne te gjitha shkollat shteterore turke te Tiranes. Por pikerisht ne kete dite, me nxitjen e komiteteve xhonturke dhe te klubeve te oficereve te lidhur me ta, nxenesit sulmuan e goditen ne te gjitha shkollat mesuesit atdhetare, sapo keta u njoftuan se nga ai cast do te fillonin mesimin e gjuhes shqipe. Me 27 korrik, po me shtytjen e klubeve te oficereve, hyne ne Tirane me shume se 200 fshatare te armatosur, qe demonstruan ne rruget e qytetit dhe para klubit te oficereve, duke kerkuar mbylljen e klubit shqiptar dhe arrestimin e 64 anetareve te tij. Veprimtare te tille te levizjes kombetare ne Tirane, si Refik Toptani e bashkepunetoret e tij, ose kleriket atdhetare Hafiz Ibrahim Dalliu, Beqir Luga etj., u sulmuan drejtperdrejt dhe u fyen publikisht. Me keto veprime te xhonturqve e te turmave fanatike te ketij rrethi u mbyll klubi kombetar i Tiranes dhe deshtoi orvatja e atdhetareve tiranas per te futur gjuhen shqipe ne shkollat e ketij qyteti. E njejta gjendje u krijua edhe ne Durres, ne kryeqendren e prefektures, ku atdhetaret shqiptare nuk guxonin te hapnin klube e shkolla shqipe, si edhe ne nenprefekturen e Kavajes, ku perpjekjet per hapjen e shkolles shqipe e te mesimit shqip ndeshen ne kundershtimin e reaksionit xhonturk dhe te klerikeve fanatike myslimane.
Aktet e dhunshme te xhonturqve, sidomos ngjarjet e Tiranes, e bene gazeten "Dielli" te shkruante ne ate kohe se "sot punerat ne Shqiperi jane me keq se ne koherat e Abdyl Hamitit. Sot gjuha shqipe ndiqet me teper se kurre ndonjehere" ("ceshtja e Tiranes", 16 shtator 1909). Ishin keto veprime arbitrare te administrates osmane, qe i bene konsujt e huaj, bashkekohes te ketyre ngjarjeve, te arrinin ne perfundimin se turqit e rinj "po mbajne qendrim armiqesor ndaj nacionalizmit shqiptar", se "duke zbatuar traditat hamitiane dhe ne kundershtim me premtimet e tyre solemne, ata po persekutojne cdo shfaqje te ndjenjave kombetare shqiptare", se ne Turqi po shkohej drejt nje diktature ushtarake dhe se kishte rrezik qe kushtetuta te kthehej ne nje iluzion.
Politika turqizuese kunder shkollave e shkrimit shqip dhe konflikti i armatosur me shqiptaret, i nxitur nga administrata ushtarake osmane, zbuloi para popullit shqiptar thelbin reaksionar te regjimit xhonturk.