Interesat e Fuqive te Medha pas luftes Ruso-Turke- Kongresi i Berlinit

[Lapsi]

Interesat e Fuqive te Medha pas luftes Ruso-Turke- Kongresi i Berlinit


Shkruar nga
Agim Jakupi
Hyrje
Zhvillimet politike qe pasuan ne Evrope, si dhe Lufta Ruso -Turke, Traktati i Shën Stefanit dhe Kongresi i Berlinit, në Ballkan dhe në fatet e Shqipërisë dhe shqiptarëve provokuan procese të vrullshme politike mjaft kontradiktore. Gjithë këto zhvillime dëshmonin në mënyrë të padiskutueshme se Perandoria Osmane po shkonte me shpejtësi drejt kolapsit të saj, se Fuqitë Evropiane po zëvendësonin harmoninë e Koncertit të Evropës me rivalitete të interesave nacionale dhe se Ballkani po përfshihej në lëvizje nacionale shtet-formuese. Për shqiptarët situatat ishin duke u komplikuar me shumë se për çdo popull tjetër në Ballkan. Ndonëse kishin pasë dëshmuar solidaritet historikisht me thuajse gjithë popujt e Ballkanit dhe përtej Adriatikut, duke ia nisur nga solidariteti shqiptaro- serb në Fushe Kosovë në fund të shekullit 14-të, solidariteti shqiptaro-hungarez në mes të shekullit 15-të, solidariteti shqiptaro-italian në fund të shekullit 15-të, solidariteti shqiptaro-grek në fillim të shekullit 19-të- sërish, në fund të shekullit 19-të- mbas Luftës Ruso-Turke, gjatë aleances Ruso-Sllave në Ballkan dhe gjatë Traktatit te Stefanit, populli shqiptare mbeti i izoluar dhe pa kurrefare mbeshtetje nderkombetare. Populli grek shpalli pavaresine mbas Revolucionit anti-osman me mbeshtetje te fuqishme Britanike dhe solidaritetin e Rusise. Popujt e tjere, serbet, bullgaret, malazezet ishin gjithashtu prane pavaresise se tyre mbeshtetur ne aleancen sllave me Rusine. Vetem shqiptaret nuk kishin ndonje popull e vend te madh afiliativ nga pikpamje nacionale, racore apo konfesionale (sic ishin sllavet ne Ballkan lidhur me Rusine) dhe as ndonje fuqi qe t’i kishte shpallur nen kujdestarine apo avokatine e saj nderkombetare (sic ishin greket lidhur me Britanine). Perballe kesaj situate, shqiptareve i mbeteshin vetem energjite e veta njerezore, politike dhe ushtarake

Kriza lindore
Plogështia e strukturës shtetërore, arbitrariteti i hallkave administrative dhe korrupsioni i aparatit burokratik, që Perandoria Osmane kishte trashëguar nga sistemi i mëparshëm feudal-ushtarak, u shtuan më shumë. Në vitet 70 ekonomia e saj ndodhej në një amulli të përgjithshme. Gjatë dy dekadave të fundit vërshimi i mallrave të industrisë evropiane ishte trefishuar. Më 1875 niveli i eksportit përfaqësonte çerekun e importit. Kriza e saj financiare ishte acaruar në kulm. Porta e Lartë ishte e detyruar të merrte çdo vit nga jashtë borxhe të reja, pasi me të ardhurat buxhetore nuk përballonte dot as gjysmën e shpenzimeve të veta. Por edhe këta kishin shkuar për qëllime joproduktive. Me gjithë përpjekjet e tyre gjysmëshekullore, qarqet sunduese osmane nuk i siguruan dot Perandorisë së tyre as qetësinë e brendshme politike. Kryengritjet e masave popullore kundër shtypjes feudale dhe ato të kombësive joturke kundër zgjedhës osmane, vazhduan të shpërthenin në të katër anët e Perandorisë. Për më tepër, tani kishte dalë në skenë, si forcë e re kundërshtare, edhe lëvizja liberale demokratike turke, e përfaqësuar nga organizata e “Osmanëve të Rinj”, e cila synonte të zhdukte despotizmin feudal teokratik të sulltanëve. Edhe gjendja ndërkombëtare po zhvillohej në dëm të saj. Gjatë viteve 70 kishte dalë në skenë Perandoria Gjermane, e cila kishte filluar të trondiste pozitat ndërkombëtare të dy perandorive koloniale, të Anglisë dhe të Francës. Disfata që pësoi Franca nga Prusia (1871), i dha rast Rusisë cariste të hidhte poshtë nenet e Traktatit të Parisit (1856), që e pengonin të armatosej në Detin e Zi kundër Perandorisë Osmane. Me këte, opinionin publik ndërkombëtar u bind se me këtë ishte imponuar paqja Rusisë, si dhe mbante me vete edhe farën e luftës së ardhshme. Po ashtu, Austro-Hungaria, pas disfatës që kishte pësuar politika e zgjerimit të saj në Gjermani e në Itali, kishte filluar të aktivizohej në drejtim të Gadishullit Ballkanik dhe të detit Egje. Gjatë kësaj kohe edhe Italia, e cila kishte përfunduar bashkimin e saj politik dhe kishte hyrë në radhët e Fuqive të Mëdha, ndonëse ishte ende e dobët, aspironte të vinte një këmbë në bregdetin lindor të Adriatikut. Si pasojë e këtyre ndryshimeve, përballë Anglisë e Francës, të cilat përpiqeshin si edhe më parë ta mbanin në këmbë Perandorinë Osmane, tani, gjatë viteve 70, qëndronin dy fuqi të tjera të mëdha që dëshironin shembjen e saj të shpejtë - Rusia cariste dhe Austro-Hungaria. Për të vënë në jetë planin e saj ekspansionist, Rusia filloi të nxiste popullsitë e shtypura të Turqisë Evropiane për kryengritje kundër Portës së Lartë dhe sidomos shtetet sllave ballkanike për luftë kundër Perandorisë Osmane. Për këtë qëllim ajo doli me flamurin e “pansllavizmit”, i cili në të vërtetë çonte në nënshtrimin e kombësive sllave dhe josllave ndaj politikës cariste. Në këto rrethana, në korrik të vitit 1875 një kryengritje kundër sundimit turk shpërtheu në krahinën e Bosnjës dhe Hercegovinë. Kjo kryengritje u mbështet në mënyrë secrete nga Serbia dhe Mali i Zi… dhe nga Rusia. Në të tre këto shtete, simpatia për sllavët dhe orthodoksët u bashkua në një ambicie kombëtare. Ndërkohë lryengritja e zgjatur boshnjake, kishte kishte zgjuar shpresa edhe te popujt tjerë të krishterë jo serbë udhëheqësit bullgarë [...] menduan se nuk do të paraqitej një rast më I mire për të arritur lirinë dhe kështu nisën planet për spërthimin e një kryengritje. Megjithatë Porta e Lartë mundi përsëri t’i shtypte kryengritjet bullgare, boshnjake dhe hercegovinase. Ato i nxitën për kryengritje kundërosmane edhe shqiptarët, por këta nuk lëvizën, sepse panë që Beogradi dhe Cetina kishin qëllime aneksioniste ndaj trojeve të tyre. Në qershor 1876, kur u pa se plani i shpërthimit të kryengritjes së përgjithshme të popujve të shtypur të Ballkanit kishte dështuar, Beogradi e Cetina kaluan në aksion të hapur. Serbia më 30 qershor dhe Mali i Zi më 1 korrik 1876 i shpallën luftë Perandorisë Osmane. Por lufta e dy monarkive ballkanike kundër Turqisë krijoi një situatë tepër të ndërlikuar në arenën ndërkombëtare. Cilido që të ishte përfundimi i saj, ajo do të tërhiqte ndërhyrjen e Fuqive të Mëdha për të rregulluar, secila sipas interesave të vetë, hartën politike të Evropës Juglindore. Gjermania nuk e kundërshtonte një luftë të rusëve kundër Turqisë. Bismarku shpresonte që problemet e Ballkanit të zgjidheshin nëpërmjet një ndarjeje të perandorisë turke. Në këtë mënyrë qeveritë evropiane do të frenonin veprimtarinë e shtypit dhe ngazëllimin e popullsisë e për më tepër do të mund ti prishin planet e Rusisë për marshim drejt Dardaneleve. Me një përpjekje titanike fuqitë e mëdha bënë të mundur realizimin e një takimi të ministrave të tyre dhe Portës në Konstantinopojë.