Islami neper Bote.

[Pause_Print_Scroll]

ISLAMI NË MAQEDONI

Emri zyrtar: Republika e Maqedonisë (OKB, BE dhe NATO përdorin emrin FYROM).
Sipërfaqja: 25.333 km2
Popullsia: 2.045.262 (korrik 2005).
Kryeqyteti: Shkupi.

Grupet etnike: Maqedonas 64.2%, shqiptarë 25.2%, turq 3.9%, romë 2.7%, serbë 1.8%, të tjerë 2.2% (regjistrimi i vitit 2002).
Fetë: Ortodoksë maqedonas 32.4%, të krishterë të tjerë 0.2%, muslimanë 16.9%, të tjerë dhe të paspecifikuar 50.5% (regjistrimi i vitit 2002).
Gjuhët: Maqedonisht 66.5%, shqip 25.1%, turqisht 3.5%, gjuha rome 1.9%, serbisht 1.2%, të tjerë 1.8% (regjistrimi i vitit 2002).
Vendndodhja: Evropa Juglindore, në veri të Greqisë.
Burime natyrore: bakër, plumb, zink, krom, mangan, nikel, ar, argjend, asbest, gips, tokë e punueshme.
Pavarësia nga ish-Jugosllavia: 8 shtator 1991.
Republika e Maqedonisë shtrihet mbi një pjesë të territoreve të mbretërisë së lashtë maqedonase. Në shekullin e VI-të popujt sllavë nisën të vendoseshin në këtë rajon. Nga shekulli i XIV-të rajoni ra nën sundimin osman. Pas luftërave ballkanike të fillimshekullit XX, Maqedonia u bë pjesë e Mbretërisë së Jugosllavisë e më pas e shtetit jugosllav. Maqedonia shpalli pavarësinë nga ish-Jugosllavia në shtator të vitit 1991, por njohja ndërkombëtare e pavarësisë së Maqedonisë u vonua nga kundërshtimi i Greqisë për përdorimin e emrit Maqedoni, që ajo e konsideronte një emër dhe simbol helen.

Ardhja e Islamit në Maqedoni
Osmanët e pushtuan Ballkanin në shekullin e XIV-të dhe gradualisht zunë të prezantonin Islamin në këtë territor që më parë ishte i krishterë. Shumica e xhamive në Maqedoninë e sotme janë ndërtuar në shekullin XV dhe XVI. Më të famshmet janë xhamia e Isa Beut, ajo e Mustafa Pashës dhe e Sulltan Muratit në Shkup si dhe xhamia e Tetovës. Ndërsa, në mesin e objekteve të tarikateve janë teqeja halvetiane në Strugë dhe teqeja bektashiane në Tetovë. Islamizimi i popullsisë mori përmasa të mëdha në gjysmën e dytë të shekullit XVI dhe në dy shekujt që pasuan.
Muslimanët në Maqedoni nuk janë homogjenë. Shumica e tyre janë suni hanefi, por ka edhe disa tarikate, si: halvetianët, kadiritë, sinanitë, rufaitë etj. Po ashtu ka edhe bektashi. Pasuesit e këtyre tarikateve jetojnë në lindje dhe në perëndim të Maqedonisë, si në Ohër, Strugë, Gostivar, Shtip, Radovish dhe Strumicë. Kadiritë gjenden në Dibër dhe bektashitë në Tetovë.

Xhamitë në Maqedoni
Bashkësia muslimane në Maqedoni ka mbi 450 xhami dhe mbi 500 predikues fetarë. Shkupi ka 18 xhami, në të cilat shërbimet bëhen në gjuhën shqipe (përveç namazit, që është në arabisht si në mbarë botën), kurse në një xhami, tek ajo e Sultan Muratit, shërbimi është në gjuhën turke. Shërbime në gjuhën maqedonase bëhen në xhamitë e fshatrave muslimane si Tsvetovo, Drzhilovo, Kolichani, Ogniyantsi, ku banorët janë torbeshë dhe në boshnjakisht në disa xhami të fshatrave rreth Shkupit dhe Prilepit që kanë popullsi boshnjake.
Xhamia Mustafa Pasha është njëra nga xhamitë e Shkupit. Sipas pllakës së mermertë me mbishkrimin në arabisht, xhamia u ndërtua në vitin 1492. Mustafa Pasha zotëronte prona të mëdha në Rumeli dhe si vezir i Sulltan Selimit ishte i pari që mori në zotërim katër fshatra në rajonin e Shkupit. Ai vdiq në vitin 1519 dhe u varros në tyrben që ndodhet pranë murit verilindor të xhamisë.
Xhamia e Tetovës është financuar nga Is’hak Beu, një komandant i ushtrisë osmane të stacionuar në Maqedoni. Ai konsiderohet si donatori më i madh për shumë ndërtesa fetare dhe jofetare në Shkup në fillimin e gjysmës së parë të shekullit XV. Ndër to është edhe xhamia e Tetovës dhe tyrbja e Pasha Beut, një nga djemtë e Is’hak Beut. Burimet historike konfirmojnë se ai ka ndërtuar edhe një medrese të madhe dhe disa ndërtesa të tjera publike. Emri “Aladza”, siç thirret ndryshe kjo xhami, vjen nga pllakat e praruara prej qeramike që zbukuronin fasadën. Sot këto pllaka të praruara ruhen vetëm në tyrben e Pasha Beut, ndërtuar pranë xhamisë.

Shtrirja e muslimanëve në Maqedoni
Është pak e vështirë të jepen të dhëna për numrin e muslimanëve në Maqedoni pasi të dhënat e regjistrimit shtetëror ndryshojnë nga ato të dhëna nga grupet fetare. Afërsisht 66 për qind e popullsisë është e besimit ortodoks maqedonas, rreth 30 për qind janë muslimanë, rreth 1 për qind janë katolikë dhe 3 për qind të feve të tjera. Në Maqedoni ekziston edhe një komunitet i vogël çifut. Bashkësia Muslimane e Maqedonisë është komuniteti që përfaqëson shumicën e muslimanëve të Maqedonisë. Në Maqedoni janë regjistruar edhe dy organizata të tjera, ajo e Tarikatit dhe e Komunitetit Bektashian. Besimtarët e këtyre komuniteteve janë nga etni të ndryshme: shqiptarë, turq, maqedonas dhe romë, por njëkohësisht edhe muslimanë nga Bosnja dhe Hercegovina dhe Jugosllavia. Shqiptarët muslimanë banojnë në zona kompakte në perëndim të Maqedonisë, në kufi me Shqipërinë, në pjesën që kufizohet me Kosovën si dhe në kryeqytetin e vendit, në Shkup. Në disa qytete muslimanët janë shumicë dërrmuese.
Turqit etnikë jetojnë në pjesët perëndimore dhe veriperëndimore të Maqedonisë, por edhe në Shkup, Dibër, etj. Ndërsa romët maqedonas i gjejmë në Prilep, Dibër, Vinicë dhe në Shkup. Ndërsa muslimanët maqedonas (torbeshët) jetojnë në pjesën perëndimore të vendit. Goranët jetojnë në Maqedoninë Perëndimore, kurse boshnjakët në Shkup dhe në Maqedoninë Qendrore.

Liria fetare në Maqedoni
Shumica e xhamive në Maqedoni janë të hapura për pesë vaktet e namazit ditor. Shumica e besimtarëve muslimanë falin namazin e xhumasë dhe marrin pjesë në festimet e mëdha për bajramet.
Qëndrimi i maqedonasve kundrejt Islamit si një mënyrë jetese është përgjithësisht negativ. Fatkeqësisht, çdo ngritje e nivelit fetar islam shihet si një ogur fundamentalizmi islam ose irredentizmi shqiptar nga popullsia sllave maqedonase dhe nga qeveria. Shtypi dhe liderët politikë maqedonas i akuzojnë shqiptarët se janë duke shqiptarizuar muslimanët maqedonas për arsye politike dhe nacionaliste.
Nga ana tjetër, duhet thënë se shteti maqedonas i mbron të drejtat e muslimanëve në territorin e vet. Praktikat fetare të muslimanëve nuk ndalohen nga shteti. Televizionet private transmetojnë programe fetare islame, ndërkohë që botimi i materialeve islame nuk has pengesa. Ligji maqedonas e ndalon ngritjen e radio-televizioneve fetare, por lejon transmetimet fetare në televizionet dhe radiot private në raste festash islame. Festat islame mbulohen edhe nga seksionet etnike të televizionit shtetëror dhe nga ato private.
Në anën tjetër, maqedonasit ortodoksë e kanë kthyer Ortodoksinë si simbol të identitetit të tyre dhe për pasojë kryqi ortodoks është vendosur madje edhe në fasadat e ndërtesave publike në disa qytete, duke shkaktuar kështu pakënaqësi te etnitë e tjera.

Arsimimi islam në shekuj
Gjatë sundimit osman deri në kohën e luftërave ballkanike mejtepet dhe medresetë ekzistonin në Shkup, Bitola dhe Tetovë. Më e njohura ishte medreseja “Isa Beu” në Shkup, e themeluar në shekullin XV dhe e emëruar sipas themeluesit të saj, Isa Beut, i cili e la pasurinë e tij për qëllime fetare e humanitare. Në vitin 1689 kjo medrese u dogj nga ushtria habsburgase, por u rindërtua në vitin 1932 dhe në vitin 1936 mori statusin e shkollës së mesme. Pas Luftës së Dytë Botërore medreseja e ndali aktivitetin sërish, për t’u rindërtuar në vitin 1979. Shkolla e Mesme Islame “Medreseja Isa Beu” në Shkup rifilloi aktivitetin më 15 tetor të vitit 1984. Është e vetmja shkollë e këtij lloji në Republikën e Maqedonisë. Në medrese shkollohen nxënës nga të gjithë pjesëtarët e besimit islam.
Në Shkup gjendet edhe Fakulteti Islam, nën drejtimin e Bashkësisë Islame të Maqedonisë. Ky fakultet u themelua në vitin 1997.

Pergatiti: Arian Koçi

Marrë nga: Revista “Argumenti” nr.10 (43) tetor 2005
E-mail: [email protected] Kjo e-mail adresë është e mbrojtur nga keqpërdorimet (Spam Bots), ju duhet të aktivizoni JavaScript që të mund ta shihni