Besa Shqiptare

[Arb]

Etnografi

Q

ë nga kohët më të lashta e deri tash, vazhdimisht populli shqiptar është mbështetur mbi parimin e besës. Mbi parimin e dhënies së fjalës, përkatësisht të besës, janë ndërtuar edhe legjendat e ndryshme, e në veçanti legjenda e Suliotëve, ajo e Rozofës, pastaj legjenda për ngritjen e Kishës së Shën Prenës (Shëngjergj), e Urës së Artës (tash në Greqi), e Turës në Divjakë, kënga e Hasan Agës, baladat arbëreshe etj.

LEGJENDA E BESES NE MBROJTJE TE MORALIT

Termin dhe nocionin besë shqiptare, në veçanti e ka sforcuar Gjergj Kastrioti – Skënderbeu si nocion me rol dhe me funksion të fuqishëm moral e juridik.

Bile, edhe Lidhja Shqiptare e Lezhës, e mbajtur më 2 mars të vitit 1444 (në Lezhë), nën udhëheqjen e Gjergj Kastriotit – Skënderbeut, u mbështet sidomos në aktin moral të besës shqiptare, ku prijësit shqiptarë u betuan në besa – besë për bashkim e për çlirim kombëtar.

Edhe sipas Haxhi Gocit (“Besa – virtyt i lartë i popullit shqiptar” – Konferenca e Dytë e Studimeve Albanologjike, Instituti I Historisë dhe i Gjuhësisë, Tiranë, 1969, faqe 177), përputhet akti i institucionalizimit të besës shqiptare me atë të Kuvendit (Lidhjes) të Lezhës. Ky autor (Haxhi Goci) ndër të tjera për besën thotë: “Besa, sipas traditës popullore, është fjala e dhënë për t’i ndenjur deri në fund besnik atdheut, katundit, fisit e shtëpisë”.

Ndërkaq, Lidhja Shqiptare e Pejës apo shoqëria “Besa-besë”, u themelua në Pejë (23-29 janar 1899), në krye të Komitetit drejtues të së cilës ishte Haxhi Zeka, apo organizata kombëtare (u njoh edhe si patriotike) “Besa Kombëtare”, që u shndërrua në lëvizje mbarëkombëtare, ishte themeluar në Pejë më 12 shtator të vitit 1943, nga Ymer Berisha, Marije Shllaku (ishte shembull i femrës ilire-shqiptare, që ishte në gjendje të bënte çdo sakrificë për ruajtjen e nderit, të besës dhe të trojeve etnike), at Bedrnard Llupi, Kolë Parubi, Zhuk Haxhija, Ukë Sadiku, Mehmet Agë Rashkoci, Qazim Bajraktari i Astrazubit, Zef Gjidoda, Bislim Bajgora e shumë e shumë të tjerë (Emin Fazlija “Si u formua organizata patriotike “Besa Kombëtare”, Prishtinë, 19 shtator 2005, faqe 17).

Që nga kohët më të lashta e deri tash, vazhdimisht populli shqiptar është mbështetur mbi parimin e besës.

Bie fjala, sipas artikullit “Gjurmë të pashlyeshme të kulturës së hershme ilire – shqiptare” (F.K. – “Udhëpërshkrime nga Dalmacia”, “Bujku” 26 gusht 1995, faqe 8) del se në Delminiumi (Delmini, më vonë Duvno e tash Tomislavgrad, në Hercegovinë), që ishte kryeqyteti i Dalmacisë në kohën e Perandorisë Romake, nga hordhitë e egra e barbare të ushtrisë romake, për të mos u çnjerëzuar, shumë femra të fisit dalmat të ilirëve, u detyruan të kapeshin përdore dhe së bashku të kërcenin nga shkëmbi i bjeshkës, në fund të së cilës gjendet qyteti Delminium.

Edhe sot legjenda flet se këtë akt moral e bënë femrat dalmate – ilire, për të mos u çnjerëzuar nga ushtarët okupatorë. Mbi parimin e dhënies së fjalës, përkatësisht të besës, janë ndërtuar edhe legjendat e ndryshme, e në veçanti legjenda e Suliotëve (18 dhjetor 1803, në malet e Sulit po luftonin përkrah burrave edhe 56 gra shqiptare, të cilat po shtrëngonin në gji nga një fëmijë dhe po luftonin kundër Ali Pashës, ushtria e të cilit i çnderonte stërmbesat e Mbretëreshës Teutë.

Amazonat shqiptare mes jetesës pa nderë dhe asaj me nder, zgjodhën të dytën – u sakrifikuan duke u hedhur nga shkëmbi në mbrojtje të nderit, përkatësisht ato femra Shqiptare edhe sot njihen si “Luaneshat e Sulit epirot”), pastaj legjenda për ngritjen e Kishës së Shën Prenës (Shëngjergj afër Zymit të Hasit të Thatë), Ura e Artës (në zonat e populluara me shqiptarë në Greqi), legjenda e Turës në Divjakë, si dhe kënga e Hasan Agës (Çika Patureshë), baladat arbëreshe etj.

Po ashtu, në këtë temë janë edhe veprat e zhanreve të ndryshme, si:
“Besa e Madhe” I Marsh Markajt,
“Kanuni i Lekë Dukagjinit” i Shtjefën Gjeçovit,
“Autobiografia e popullit në vargje” e Ismail Kadares,
“Besa” e Sami Frashërit,
“Besa e gurit” e Hasan Shalës e Izet Hotit,
“Këngët e Milosaos”, “Këngët e Arbërit” dhe “Serafina Topia” të Jeronim De Radës,
“Këngëtarja arbërore – Mrika mbi Shengull” e Anton Santorit,
“Kënga e Sprasme Balës” e Gavril Darës së Ri,
“Nora” e Andreja Skanjetit,
“Nita” e Vladimir Reles,
“Mili e Ajsheja” e Zef Skiroit,
“Halili e Hajria” e Kolë Jakovës,
“Lulja e kujtimit” e Foqion Postolit,
“Atdheu dhe Dashuria” e Çajupit,
“Gremina e Dashurisë” e Mustafa Grebëlleshit,
“Sikur të isha djalë” e Haki Stërmillit, veprat e Ndoc Nikajt “Shkodra e rrethueme”, “Lulja në thes” dhe “Burbuqja” e shumë e shumë të tjera.

Apo edhe kënga e Ilir Shaqirit, ku ndër të tjera thuhet: “Jemi bijtë e Kastriotit, japim besën e patriotit, para kombit e para Zotit”, që do të thotë se mallkimi i nënës për shkeljen e besës përshkohet nga motive fetare e sidomos ato krishtere (Zoti, engjëjt). Ndikimi edukativ i besës shqiptare nuk kufizohet vetëm te gjinia mashkullore, por ajo bëri ndikim edhe të gjinia femërore.

Iliria Post

[Drinni]

Temë shumë interesante Arb, Të lumtë për titullin, dhe shkrimin e sjellë në përgjithsi.

--Besa Shqiptare është virtyt i lart i lashtësis ilire, e trashëguar brez pas brezi, ajo jeton edhe sotë në ditët tona.
Shumë popuj e kan lakmi Besen Shqiptare. Besa shqiptare në kohëra të ndryshme ishte edhe një lloji kushtetute/ligji për shqiptarët aty ku mungonte shteti. Kjo trashëgimi, thesar i madhë i yni, na solli nëpër kohëra të ndryshme pushtuesish duke i mbijetuar çdo stuhie, sepse populli aty ku nuk kishte mbrojtjen nga shteti vetëorganizohej dhe ishte pikërishtë kjo fjalë e qmuar dhe me peshë të madhe,, Të jap Besen e Shqiptarit''.
Besa Shqiptare u përdor gjithashtu edhe në miratimin e hasmërive të ndryshme, ku të zgjedhurit e fisëve kërkonin mu këtë fjalë të thuhej dhe puna kishte mbaruar.
Besa Shiptare në të shumten u përdor për të mira, por kohë pas kohe pushtuesit përdoren/keqpërdoren, dhe gjatë bastisjevë të tyre detyronin shqiptaret të jepnin ,,Besen'' se nuk kan armë të fshehura, gjë që për shum herë ishte edhe rrezik vetveteje, dhe rrethi!

Lexues të nderuar, për të mos hapur gjithësecili nga ne nga një temë në vehte, jam i mendimin se për Besen shqiptare ka shumë më shumë për tu thënë! Kjo me një fjalë është pjes shumë e qmuar e kulturës sonë kombëtare, sikurse janë edhe shumë Doke, zakone e tradita të tjera.
Padyshim edhe Besa shqiptare zë një vendë të merituar në të kaluarën tonë mijëravjeqare!
Do të ishte në interes të lexuesit të dinim më teper lidhur me Besen Shqiptare, e padyshim se gjithësecili nga ne ka të lexuara, dëgjuara apo edhe trashëguara brez pas brezi nga familjarët!

[Tomori]

Besa dhe burrëria - Shqiptarët, përvec tjerash, i bashkon edhe Besa dhe Burrëria e tyre e fortë, unike dhe legjendare. Besa dhe burrëria e shquajnë kombin tonë nga kombet tjera. Ato janë karakteristikat dalluese të karakterit të shqiptarit, nga të cilat ndër shekuj e mijëvjecarë ka rrezatuar vetëm besnikëri, ciltërsi, ardhedashuri, qëndresë dhe liri. Besa dhe burrëria shqiptare ende jetojnë në zemrat dhe në shpirtin e shqiptarëve, duke i fisnikëruar dhe bashkuar ata vazhdimisht, përballë cdo armiku e furtune.

[Albanian eX|PerT]

...Besa Shqiptare....!!! C'fare te themi, ne si popull historik, karakterizohemi me kete vecori dalluese, qe veshtire mund ta gjesh tek te tjeret, besa.

Ne Maqedoni, televizioni publik i saj, RTM, kanali i dyte, sektori ne gjuhen shqipe, para ca vite ka pregatitur nje dokumentar, shume profesional, duke e paraqitur realitetin e beses, dhe praktikta e saj sot ne kete kohe nga ne shqiptaret.

Mirepo nje verejtje, qe kam per ate dokumentar, eshte se ajo (plaka) qe tregon fjale te urta, tregime, etj., rreth kesaj ceshtje, edhe pse paraqitetet si shqiptare, gjenaologjija e saj tregon dic tjeter. Prandaj mire eshte te mirren njerez, qe me te vertete gjenaologjija e tyre eshte autentike shqiptare, dhe te na tregojne per vlera tona.

albanian

[SoKoLi-i-Maleve]

*
*
*
*
*



http://www.youtube.com/watch?v=DPm19n6GZH8

[Psikologu]

Besa Shqiptare

Që nga kohët më të lashta e deri tash, vazhdimisht populli shqiptar është mbështetur mbi parimin e besës. Mbi parimin e dhënies së fjalës, përkatësisht të besës, janë ndërtuar edhe legjendat e ndryshme, e në veçanti legjenda e Suliotëve, ajo e Rozofës, pastaj legjenda për ngritjen e Kishës së Shën Prenës (Shëngjergj), e Urës së Artës (tash në Greqi), e Turës në Divjakë, kënga e Hasan Agës, baladat arbëreshe etj.

LEGJENDA E BESES NE MBROJTJE TE MORALIT

Termin dhe nocionin besë shqiptare, në veçanti e ka sforcuar Gjergj Kastrioti – Skënderbeu si nocion me rol dhe me funksion të fuqishëm moral e juridik.

Bile, edhe Lidhja Shqiptare e Lezhës, e mbajtur më 2 mars të vitit 1444 (në Lezhë), nën udhëheqjen e Gjergj Kastriotit – Skënderbeut, u mbështet sidomos në aktin moral të besës shqiptare, ku prijësit shqiptarë u betuan në besa – besë për bashkim e për çlirim kombëtar.

Edhe sipas Haxhi Gocit (“Besa – virtyt i lartë i popullit shqiptar” – Konferenca e Dytë e Studimeve Albanologjike, Instituti I Historisë dhe i Gjuhësisë, Tiranë, 1969, faqe 177), përputhet akti i institucionalizimit të besës shqiptare me atë të Kuvendit (Lidhjes) të Lezhës. Ky autor (Haxhi Goci) ndër të tjera për besën thotë: “Besa, sipas traditës popullore, është fjala e dhënë për t’i ndenjur deri në fund besnik atdheut, katundit, fisit e shtëpisë”.

Ndërkaq, Lidhja Shqiptare e Pejës apo shoqëria “Besa-besë”, u themelua në Pejë (23-29 janar 1899), në krye të Komitetit drejtues të së cilës ishte Haxhi Zeka, apo organizata kombëtare (u njoh edhe si patriotike) “Besa Kombëtare”, që u shndërrua në lëvizje mbarëkombëtare, ishte themeluar në Pejë më 12 shtator të vitit 1943, nga Ymer Berisha, Marije Shllaku (ishte shembull i femrës ilire-shqiptare, që ishte në gjendje të bënte çdo sakrificë për ruajtjen e nderit, të besës dhe të trojeve etnike), at Bedrnard Llupi, Kolë Parubi, Zhuk Haxhija, Ukë Sadiku, Mehmet Agë Rashkoci, Qazim Bajraktari i Astrazubit, Zef Gjidoda, Bislim Bajgora e shumë e shumë të tjerë (Emin Fazlija “Si u formua organizata patriotike “Besa Kombëtare”, Prishtinë, 19 shtator 2005, faqe 17).

Që nga kohët më të lashta e deri tash, vazhdimisht populli shqiptar është mbështetur mbi parimin e besës.

Bie fjala, sipas artikullit “Gjurmë të pashlyeshme të kulturës së hershme ilire – shqiptare” (F.K. – “Udhëpërshkrime nga Dalmacia”, “Bujku” 26 gusht 1995, faqe 8) del se në Delminiumi (Delmini, më vonë Duvno e tash Tomislavgrad, në Hercegovinë), që ishte kryeqyteti i Dalmacisë në kohën e Perandorisë Romake, nga hordhitë e egra e barbare të ushtrisë romake, për të mos u çnjerëzuar, shumë femra të fisit dalmat të ilirëve, u detyruan të kapeshin përdore dhe së bashku të kërcenin nga shkëmbi i bjeshkës, në fund të së cilës gjendet qyteti Delminium.

Edhe sot legjenda flet se këtë akt moral e bënë femrat dalmate – ilire, për të mos u çnjerëzuar nga ushtarët okupatorë. Mbi parimin e dhënies së fjalës, përkatësisht të besës, janë ndërtuar edhe legjendat e ndryshme, e në veçanti legjenda e Suliotëve (18 dhjetor 1803, në malet e Sulit po luftonin përkrah burrave edhe 56 gra shqiptare, të cilat po shtrëngonin në gji nga një fëmijë dhe po luftonin kundër Ali Pashës, ushtria e të cilit i çnderonte stërmbesat e Mbretëreshës Teutë.

Amazonat shqiptare mes jetesës pa nderë dhe asaj me nder, zgjodhën të dytën – u sakrifikuan duke u hedhur nga shkëmbi në mbrojtje të nderit, përkatësisht ato femra Shqiptare edhe sot njihen si “Luaneshat e Sulit epirot”), pastaj legjenda për ngritjen e Kishës së Shën Prenës (Shëngjergj afër Zymit të Hasit të Thatë), Ura e Artës (në zonat e populluara me shqiptarë në Greqi), legjenda e Turës në Divjakë, si dhe kënga e Hasan Agës (Çika Patureshë), baladat arbëreshe etj.

Po ashtu, në këtë temë janë edhe veprat e zhanreve të ndryshme, si:
“Besa e Madhe” I Marash Markajt,
“Kanuni i Lekë Dukagjinit” i Shtjefën Gjeçovit,
“Autobiografia e popullit në vargje” e Ismail Kadares,
“Besa” e Sami Frashërit,
“Besa e gurit” e Hasan Shalës e Izet Hotit,
“Këngët e Milosaos”, “Këngët e Arbërit” dhe “Serafina Topia” të Jeronim De Radës,
“Këngëtarja arbërore – Mrika mbi Shengull” e Anton Santorit,
“Kënga e Sprasme Balës” e Gavril Darës së Ri,
“Nora” e Andreja Skanjetit,
“Nita” e Vladimir Reles,
“Mili e Ajsheja” e Zef Skiroit,
“Halili e Hajria” e Kolë Jakovës,
“Lulja e kujtimit” e Foqion Postolit,
“Atdheu dhe Dashuria” e Çajupit,
“Gremina e Dashurisë” e Mustafa Grebëlleshit,
“Sikur të isha djalë” e Haki Stërmillit, veprat e Ndoc Nikajt “Shkodra e rrethueme”, “Lulja në thes” dhe “Burbuqja” e shumë e shumë të tjera.

Apo edhe kënga e Ilir Shaqirit, ku ndër të tjera thuhet: “Jemi bijtë e Kastriotit, japim besën e patriotit, para kombit e para Zotit”, që do të thotë se mallkimi i nënës për shkeljen e besës përshkohet nga motive fetare e sidomos ato krishtere (Zoti, engjëjt). Ndikimi edukativ i besës shqiptare nuk kufizohet vetëm te gjinia mashkullore, por ajo bëri ndikim edhe të gjinia femërore.

Iliria Post

[Preshevar]

Postimi origjinal është bërë nga Psikologu

Apo edhe kënga e Ilir Shaqirit, ku ndër të tjera thuhet: “Jemi bijtë e Kastriotit, japim besën e patriotit, para kombit e para Zotit”, që do të thotë se mallkimi i nënës për shkeljen e besës përshkohet nga motive fetare e sidomos ato krishtere (Zoti, engjëjt). Ndikimi edukativ i besës shqiptare nuk kufizohet vetëm te gjinia mashkullore, por ajo bëri ndikim edhe të gjinia femërore.

* * *

Ekzistencialiteti i “Besës” si normë kolektive
Në dramën "Besa" të sami Frashërit autori synon paraqitjen e vlerave dokeve dhe zakonëve të popullit shqiptar.

Pra, përmes "Besës" e cila lidhet me nderin e njeriut synohet te tregohen vlerat morale dhe karakteri i shqiptarëve. Ky moral dhe karakter i tyre lidhet me nderin, i cili shenjohet në "Besën". Pra, vetë titulli tregon esencën e jetës. Në një familje shqiptare dashurohen dy të rinjë , gjat jetës së tyre të përbashkët në një shtepi. Regjepi është jetim dhe ai është rritur në familjen e Merushes. Gjat jetës së tyre të përbashkët krijohet lidhja emocionale, e cila shqiptohet si kërkesë reale për një dashuri të lirë, e cila vlonë në brendësinë e tyre personale. Këtë dashuri të tyre në momentin e konkretizimit e pengon Selfo, i cili e rrëmbenë Merushen duke e vrarë të atin e sajë Zymberin. Vahideja grueja e Zymberit përbetohet se do ta marrë hakun e burrit të sajë. Selfo vrasësi i burrit të Vahides ështe djali i Fetahut, të cilin Vahideja e kishte shpëuar nga një intrigant, i cili kishte dashur ta vriste tinez. Fetahu betohet se do ti merrte hakun e burrit të sajë të vrarë kush do që të sihte ai. Vrasësi del vet djali i tij Selfo tani Fetahu ndodhej para dy kërkesave morale e shoqërore. Ai e zbaton të dyten për ta ruajtur normën, konvencen e cila është kodë shoqëror, ky kodë lidhet me fjalën e dhënë dhe benë e bërë. Fjala e dhëne ecila lidhet me normën si kod dhe benë e cila lidhet më qështjen religjioze. Fetahu pas vrasjes së djalit të tij në fund vetëvritet për shkak të dhimbjës së djalit. "Besa" ose fjala e dhënë përjetohet në vetëdijen e individit si ligj i shenjtë dhe respektimi i sajë nga ana e personazhit në dramë konsiderohet ngadhënjim i brendshëm shpirtëror. "Besa" është normë ecila ka parabazë kanunore. Respektimi i sajë ose vetëflijimi për të perjetohet si respketim i vullnetit hyjnorë. Respektimi i "Besës" në dramë nga ana e personazhit Fetahut ndodh pa vullnetin e tij, sepse ajo ndodh si pasoj e ndjenjave të ekzaltuara dhe aryes jo racionale. Andaj respektimi i "Besës" si kodë, ligjë shoqëror prodhon krim të dyfishtë.
"Besa" si normë ekzistenciale në dramë shtron parimin universal të ekzistencës si fizike ashtu edhe shpirtërore, si formë determinimi dhe transformimi të anarkisë në kozmos ( në sistem), si element esencial i organizimit të jetës së lashtë pagane. Kjo shprehë botkuptimin mbi botën e lashtë ekzotike të shqiptarëve, ku përmes "Besës" është pasqyru fjala e dhënë, ku "Besa" merr kuptim të shenjtëruar e sakral e cila lidhet me trashëndencën hyjnore dhe me inter-trashëndencën e natyres së njeriut. "Besa' këtu merr kuptimin e kultit të pacënueshëm që mishëron qenien dhe kulturën kolektive si menyrë e sjelljës për tu bëre transformator i energjisë shpirtërore si symbol i identifikimit. Drama bartë kuptimin e flijimit personal për ligjin e shenjtë që parapëlqehet nga Zoti, ku përmes "besës", thyerjës së saj pasqyrohet krimi si veprim i vlerave morale thyerje e rendit hyjnorë, ideal e shoqërorë. Në dramën "Besa" fjala sakral merr kuptimin e mitit, kultit si simbol i identifikimit të shqiptarit, i cili krahas vlerave religjioze, kulturore posedon një natyrë të veqant e cila shenjohet në "Besën". "Besa", flijimi pasqyrohet si formë e stresuar në vetëdijen e shqiptarëve, ecila determinon formën e ekzistimit, formë e cila dallohet nga kolektivitetet tjera. Këtu flijimi nuk pasqyrohet as si ritual, e as ceremonial e as si deshirë e Zotit, më të cilën do të vihej në sprovë besnikëria e njeriut ndaj Tij, por si pasojë e ndjenjave të ekzaltuara dhe arsyes së ftohtë racionale për ta pengu shkatrrimin e normës "Besën si kult i pacënueshëm". Flijimi i këtillë nënkupton ngadhënjimin e brendshëm shpirtëror, vetmohimin për tu shkeputur nga bota fizike. Flijimi në këtë rast është krim i cili shprehë dashurinë për format e lashta të mitizimit jetësorë. Riti i flijimit në dramën "Besa" dhe në dramat e tjera shqipetare , na bënë të kuptojmë se besa e ka gjenezen pagane, e cila sjellë fatalizëm, si formë tragjike. Realiteti i kësaj drame del trishtues dhe në kundershtim me normën e etikës religjioze të monoteizmit besimit në një Zot.

[inspiron]

Po sot a ekziston BESA tek shqiptaret?
Une mendoj se ka qene po sot ska ,,,,
na ishte dikur.....

[SANTANA-29]

Ujku kimen e nderron por zakonin se harron,,,,

[Pupi]

A ka ardhur "KOHA" të flasim për Besën?
Për Betimin e Shqiptarit, Besimin e Shqiptarit, Besen Shiptare !

[lirik]

Shqiptarët neper shekuj e kan pase besen si kult nacional te kodit te nderit e burrreerise -por ajo ra per toke per dhe dhe nuk ësht ma po thujase ne keto kohra -i takon nje te kaluare -sot te shqiptart shum qka esht rrrokullise ne antivlera-pse ndodhi kjo -