Kongresi i Manastirit

[Psikologu]

Tomor OSMANIRrethanat e krijuara për thirrjen e Kongresit të Manastirit
Gjatë dy dhjetëvjeçarëve të fundit të shekullit XIX dhe dhjetëvjeçarit të parë të shekullit XX përpjekjet e atdhetarëve shqiptarë për të zgjidhur çështjen e një alfabeti të vetëm u dendësuan shumë. Mundësitë u krijuan në korrikun e vitit 1908, kur turqit e rinj, si rrjedhojë e luftës së pandërprerë që bënë popujt e shtypur, e rrëzuan Sulltan Abdvl Hamitin dhe shpallën kushtetutën. Ata ndoqën një politikë demagogjike që premtonte ,,Liri politike dhe të drejta të barabarta për popujt e shtypur". Atdhetarët shqiptarë e shfrytëzuan me zgjuarsi dhe guxim këtë situatë të përkohshme, duke kapërcyer të gjitha pengesat që i dolën përpara nga regjimi i turqve të rinj. Ata hapën klube në çdo kënd të trojeve shqiptare, si në Korçë, Elbasan, Shkodër, Gjirokastër, Fier, Vlorë, Selanik, Tetovë, Ohër, Dibër, Strugë etj. Edhe shtypi do të loste rolin e vet. Qarkulluan në prag të Kongresit të Manastirit edhe disa gazeta dhe revista të reja, si „Dashamiri" (Trieste), „Korça" (Korçë), etj.
Në këto rrethana, kur lëvizja jonë për çlirim kombëtar ishte në rritje, kur lindte nevoja e botimeve të librave në gjuhën shqipe, kur reaksioni shtonte përpjekjet për të penguar çdo nismë përparimtare në të mirë të kombit shqiptar, një pengesë serioze ishte mungesa e një alfabeti të vetëm për shqipen. Kështu gjuha nuk mund të lëvrohej në nivelet e kërkuara, shkolla shqipe nuk mund të ecte përpara, librat nuk do ta kishin vlerën e tyre, pa një alfabet të vetëm. Zgjidhja e këtij problemi mund të konsiderohet si hapi i parë vendimtar drejt pavarësisë kombëtare të popullit tonë. [...]
Fletorja e Selanikut „ Liria" hapi një fushatë „për të organizuar një kongres ku të merrnin pjesë shoqëritë e ndryshme letrare, klubet dhe përfaqësuesit e letrave shqipe. Dhe këtë e realizoi klubi „Bashkimi" i Manastirit, i posakrijuar. Ai vendosi që në mbledhjen e parë të datës 27 gusht 1908 të bëhej një kongres në Manastir, me një të vjeshtës së tretë që t'i jepnin „mbarim kësaj së madheje nevojë për bashkimin e gjithë shqiptarëve në një abe. Filloi menjëherë shpërndarja e ftesave shoqërive, klubeve dhe individëve, të cilat nuk ishin të një tipi. Dalloheshin vetëm nga formulimi, ndërsa përmbajtja ishte gati e njëjtë. [...]