PDA

View Full Version : Sistemi Kapitalist nė dioptrinė e Marksit


LABI
22-01-08, 01:33
Karl Marksi – si politolog,ekonomist, filozof e sociolog gjerman ėshtė pėrfaqėsues i tri rrymave tė mendimit: filozofisė gjermane, socializmit franqes dhe ekonomisė politike angleze.
Nė analizat e tij ai iu pėrmbajtė detirminizmit ekonomik. Sipas tij, mardhėnjet ekonomike kapitaliste nė prodhim, bazen e tė cilave e pėrbėn prona mbi mjetet e prodhimit, koncentrimi e akumulimi i kapitalit, ēojnė me ndarjen e shoqėrisė nė klasa (borxhez e proletarė).

Duke filluar nga viti 1848 e mė pasė, Marksi u shfaqė si filozof, sociolog e ekonomist . Vepra kryesore e kėsajė periudhe ėshtė "Kapitali", nė tė cilėn ai siē ėshtė vlersuar, zbuloi universin e sociologjisė sė punės e tė Kapitalit. Kjo vepėr sa mundet tė merret si njė veper shkencore e ekonomiste, "Kapitali" mund tė merret poaq si njė vepėr shkencore e sociologjisė.

Marksi ėshtė njė sociolog siē thot autori Lekė Sokoli nė librin "Themeluesit e sociologjisė", veq se njė sociolog i njė tipi tė veqantė, sociologo-ekonomistė, i njė regjimi qė Marksi e quan "kapitalist"; i bindur qė nuk mundė tė kuptohet shoqėria moderne neqoftėse nuk i refereohemi funksionimit tė sistemit ekonomiikė.

Marksi studioi mėnyrėn kapitaliste tė prodhmit dhe zbuloi nė tė kontradikta, padrejtėsi e pabarazi sociale. Tė gjitha kėto sipas marksit burojnė nga shfrytėzimi i punėtorėve.
Punėtorėt, nė prodhimin kapitalist, i pėrvetėsohet padrejtėsisht mbivlera, njė vlerė e krijuar nga mbipuna e tij dhe qė pėrvetėsohet pa shpėrblim nga kapitalisti.
Midis tė gjitha mardhėnjeve Marksi veqonė mardhėnjėt e pronėsisė, tė lidhura me llojin e pronės mbi mjetet e prodhimit. Pronari ose sipėrmarrėsi privat kapitalist duke qenė i vetmi zotrues i mjeteve tė prodhimit, blenė nė treg mallė specifik, fuqinė punėtore ( aftėsinė mendore dhe fizike tė punėtorit pėr punė). Padrejtėsia sipas Marksit, qėndronė fakti se pronari kapitalistė nuk blenė produktin e punės, por aftėsinė pėr punė. Kėtė ai e quan Skllavėri.

Pra nė kapitalizėm qėndrojnė pėr ballė dy klasa, nė antagonizėm, tė papajtueshme me njėra tjetrėn: borxhezia-ose klasa kapitaliste dhe proletariati ose klasa e punėtorėve.
Nė parathėnjen "Rreth kritikės sė ekonomisė politike", Marksi thotė: "Nė njė faze tė caktuar tė zhvillimit tė tyre, forcat prodhuese materiale tė shoqėrisė hynė nė konflikt me mardhėnjet ekzistuese nė prodhim, dmth. me mardhėnjet e pronėsisė, mbi bazėn e tė cilave ato ishin zhvilluar deri nė atė kohė. Nga forma e zhvillimit tė forcave prodhuese, kėto mardhėnje bėhėn pranga pėr to. Hapėt kėshtu epoka e revuliconit social… Mardhėniet kapitaliste janė forma e fundit tė mardhėnjeve antagoniste nė prodhimin shoqėrorė… Forcat prodhuese qė zhvillohėn nė gjirinė e shoqėrisė borxheze kriojnė nė tė njejtėn kohė, kushtet materiale pėr zgjidhen e kėtij antagonizmi".
Alternativa, sipas Marksit, ėshtė revolucioni proletarė, nė tė cilin proletari nuk ka se qfar tė humbas veē prangave.
Nė kėtė vepėr Marksi paraqet edhe poziten e klasave.
Nė veprėn "Kapitali" nė kapitullin e fundit (tė libirit tė tretė), Marksi paraqet edhe pozitėn e klasave.

Aty Marksi shkruan:
"Ata qė zotrojnė vetėm fuqinė punėtore,pronarėt e kapitalit dhe pronarėt e pasurive tė patundshme, formojnė tri grupet e mėdha tė klasave tė shoqėrisė moderne, tė bazuara nė mėnyrė kapitaliste tė prodhimit".
Nė kėtė citim jepet pėrcaktimi i klasave nisur nga origjina ekonomike e tė ardhurave, shprehur nė formulen: punė-pagė, Kapital, fitim, tokė – rentė tokė. Pra njė klasė i takonė njė grupi social qė ka njė pozitė tė caktuar nė procesin e prodhimit (teknik, juridik).
Sipas Marksit me zhvillimin e kapitalizimit raportet midis klasave tentojnė tė thjeshtėzohen e tė qartėzohen shkallė-shkallė.

Sipas Marksit borxhezia tregėtare apo industriale ishte njė klasė e re, ishte njė pakicė e privilegjuar, me njė funksion shoqėror tė pavarur, qė zhvillonte forca prodhuese e krijonte mardhėnje tė reja nė prodhim dhe pėr kėtė arsye i imponohej klasės sunduese aristokratike, ekonomike apo ushtarake. Ndėrsa proletarijati, nė shoqėrinė kapitaliste njė shumicė e pa priviligjuar – qė nuk krijon forca prodhuese dhe mardhėnie tė reja nė prodhim.
Nė thelb tė teorisė sė revuliconit komunist tė Marksit qėndronte parashikimi se kapitalistet nė vendet e industrializuara, tė udhėhequra nga dėshira pėr tė maksimizuar fitimet e tyre, do ta varfėronin aq shumė proletarijatin sa qė atij nuk do t’ i mbetej alernativė tjetėr veē shkatrrimit tė sistemit kapitalist ndermjet revolucionit.

Ideja e luftės sė klasave, sipas tij forca kryesore lėvizėse e shoqėrisė njerėzore, do tė kalohej me zhdukjen e ēdo klase dhe nė krijimin e shoqėrisė pa klasė, tė pagėzuar me emrin komunizėm. Dhe midis shoqėrisė kapitaliste e komuniste ai vendos periudhėn e transformimit tė sė pares nė tė dyten dhe shteti i sajė do tė ishte diktatur e proletarijatit .
Siē tregoi historia, ky parashikim i Marksit doli i gabuar. Komunizmi, siē u propagandua do tė ishte kalim nė mbretėrinė e lirisė, ndėrsa nė fakt u mohua iniciativa e mendimi i lirė, njeriu u tjetėrsua tek shteti.
Mirpo nė librin "Themeluesit e sociologjisė" tė Lekė Sokolit, autori nė fjalė shpreh se: "Marksi operoi nė fushėn e ideve, tė teorive, tė shkencės. Ai nuk mund tė jetė pėrgjegjės pėr gjithēka qė ndodhi nė praktikė pas tij". Me vendosjen e sistemeve totalitare pėrgjegjėsia u takon politikanve, klasės politike. Ndrėkaq parashkimi i Marksit se pėrmbysja e kapitalizimit, ndėrmjet revolucionit, do tė ndodhte fillimisht nė vendet mė tė industrializuara tė Evropės Perendimore, pike sė pari nė Angli nuk u vėrtetua nė jetė. Kjo ndodhi nė vendet mė tė prapambetura tė sajė.

Kapitalistėt ku mė shpejtė e ku mė vonė, e kuptuan se shfrytėzimi maksimal i punėtorėve ndėrkohė qė ėshtė i frytshėm momentalisht, mund tė kthehej nė njė bumerang tė rrezikshėm nė qoftė se vazhdonte pafundėsisht .
Si rezultat i kėtij realizimi, kapitalistėt nė vendet e industrializuara u bėnė gjithnjė e mė tė pėrgjegjshėm pėr mirėqenjen e punėtorėve dhe mė ndėgjues ndaj kėrkesave tė sindikatave dhe partive politike tė afėrta me to. Ky evolucion i mėnyrės se si ata e trajtuan klasen punėtorve ka bėrė qė sot, njė shekull e gjysmė pasi u propozua nga Marksi, revolucioni komunist tė futet pėrfundimishtė nė qivurin e historisė nė kėto vende.
U provua, nė fakt, se njė politikė efektive sociale mund tė bėhet vetem nė bazen e kapitalizmit tė zhvilluar dhe se nuk mund tė ketė poltikė sociale tė vėrtetė atje ku ka mjerim tė pėrgjithshėm social-ekonomi. Krahasojmė, psh. politiken socioale tė Evropės apo tė SHBA-ve, me atė tė njė vendi Afrikan qė e ka shpallur vendin socialist ose me atė tė Shqipėrisė sė viteve ’40 –’90.

Do tė ishte prikėrisht atėdheu i Marksit, Gjermania, e cila qė nė kohen Bizmarkut, bashkėkohės i tij, nga njėra anė do tė ndalonte ēdo propagandė socialiste dhe nga ana tjetėr, do tė shpallte tė parin legjislacion social (pėr sigurimet shoqėrore, aksidentet, pleqėrinė etj.).

Mirpo nuk do tė thotė se shtresa e sotme kapitaliste ėshtė perfekte mė e pėrkryera. Kėshtu politikanėt qė janė bėrė kapitalist, ose kapitalistėt qė janė bėrė politikanė apo kanė lidhje tė ngushta me politikanėt, mendojnė se si tė maksimizojnė tė ardhurat pėrsonale qoftė edhe nė mėnyrė tė paligjėshme, ndėrkohė qė nuk kujtohen tė shohin q’bėhėt poshtė tyre.

Psh: ata nuk kujtohen tė shohin se listat e blerjes sė bukės veresi nga tė varfėrit rriten ēdo ditė; nuk kujtohen tė shohin se tė varfėrit nuk kanė me ēfar tė ngrohen dhe tė ndriqohen, nuk kujtohen tė shohin se nė ē’shkolla shkojnė fėmjėt e tė varfėrve; nuk kujtohen tė shohin se sa katastrofike ėshtė pėr tė varfurit njė shtrim nė spital; nuk kujtohen se sa vajza e ndėr to edhe tė mitura shtrengohen tė prostituohėn nga varfėria etj.