PDA

View Full Version : Martin Camaj 1925-1992


Jana
09-05-08, 00:15
http://www.letersia.fajtori.com/Letersi/Moderne/Martin_Camaj/camaj.jpg

Martin Figura e Martin Camajt si studiues dhe shkrimtar zė njė vend tė shquar nė kulturėn kombėtare shqiptare. Ndonėse ai jetoi larg lexuesit tė tij natyral dhe i munguan efektet e recepsionit, prapėseprapė letėrsia e Camajt e pėrmban mjaft tė gjallė bashkėbisedimin me lexuesin e tij shqiptar. Siē ėshtė shprehur edhe vetė, ai ka qenė i dashuruar me gjuhėn shqipe dhe i shfrytėzoi nė maksimum mundėsitė e saj shprehėse.
Martin Camaj lindi nė Temal tė Dukagjinit mė 21 korrik 1925. Ai mori edukatė klasike nė Kolegjin Ksaverian tė Shkodrės, tė drejtuar nga etėrit jezuitė. Mbas pak kohėsh, pėr shkak tė vendosjes sė regjimit komunist nė Shqipėri, Camaj do tė arratiset nga vendi pėr nė Jugosllavi, ku ia del tė regjistrohet si student nė Universitetin e Beogradit. Atje mėsoi italianistikė, romanistikė, teori letėrsie, gjuhė klasike dhe sllavistikė, njė botė e re kjo pėr njė intelektual si ai, tė edukuar nė Shkodėr.
Largohet nga Jugosllavia nė verėn e vitit 1956. Shkon nė Romė, ku studion sėrish dhe doktorohet. Nė Romė ndjek rrethet letrare tė kėtij qyteti, ku njihet edhe me autorėt emigrantė nga vende tė ndryshme lindore, rusė, rumunė dhe sidomos me poetė balltikė. Ishin tė gjithė anėtarė tė njė PEN-klubi me qendėr nė Londėr. Atje nėn kujdesin e Koliqit bėhet kryeredaktor i revistės "Shejzat" (1957-1975) dhe studion sė afėrmi botėn arbėreshe.
Mė 1961 transferohet nė Mynih (Gjermani), ku specializohet pėrfundimisht nė gjuhėsinė shqipe, duke mos u shkėputur nga letėrsia. Camaj u bė profesor i gjuhės dhe i letėrsisė shqiptare nė Universitetin e Mynihut dhe mbeti atje gjithė jetėn, deri sa vdiq, mė 1992.
Kontakti me kulturat e ndryshme perėndimore, njohja e poezisė moderne tė poetėve mė tė njohur botėrorė (Camaj ishte njohės i shumė gjuhėve tė huaja), ndikuan nė formimin e tij kulturor, ndėrsa vepra e tij, qoftė nė prozė apo nė poezi mbėshtetet tėrėsisht nė gjuhėn shqipe dhe si pėrmbajtje i ka rrėnjėt nė kulturėn shqiptare, sidomos nė mitin e trashėguar. "Prandaj nuk ėshtė e rastit qė Camaj zgjodhi pėr tė banuar njė vend tė shkėlqyer, me atmosferė disi tė paqme e tė virgjėr shtėpijake, si alpet e Bavarisė, qė ēdo ēast i kujtonin malet e thepisura tė vendlindjes, ku nuk mund tė kthehej kurrė", shkruan studjuesi i njohur Robert Elsie.
STUDIMET
Nė tė njėjtėn kohė Camaj ėshtė edhe njė ndėr albanologėt mė tė shquar, kryesisht me punimet e tij mbi gjuhėn shqipe, historinė dhe tė sotmen e saj. Ndėr studimet kryesore mund tė pėrmenden: Meshari i Gjon Buzukut, Romė 1960; Tekst mėsimor i gjuhės shqipe, Wiesbaden 1969; E folmja shqipe nė provincėn e Avelinos, Firence 1971; Gramatika shqipe, Wiesbaden 1984; si dhe antologjinė Kėngė shqiptare, Düsseldorf 1974.

Jana
09-05-08, 00:16
Proza
Martin Camaj e nisi prozėn, ashtu siē thotė shkrimtari i madh francez Flober "nė moshėn e prozatorit", pra nė prag tė dyzetave. Djella, tregim nė prozė e nė vjershė, Romė 1958, ėshtė pėrpjekja e tij e parė, qė do tė pasohet me veprat: Rrathė, roman, Mynih 1978; Shkundullima, proza, Mynih 1981; Karpa, Romė 1987.
Romani Karpa e vendos subjektin nė brigjet e lumit Drin nė vitin 2338, ndoshta pėr kėtė autori ka parapėlqyer ta quajė "Parabolė". Ky roman si dhe vėllimi me proza "Shkundullima" shquhet pėr njė kėrkim strukturor nė rrėnjėt e zanafillave, jo vetėm si pėrsiatje e vazhdueshme, por edhe si gjuhė, nė tė gjitha dimensionet e saj. Pesė novelat e vėllimit "Shkundullima" janė zgjedhur prej shumė shkrimesh, sipas disa cilėsish tė pėrbashkėta, por ato kanė dhe ndryshime. Kėto proza paraqesin dy mjedise: i pari lidhet me atmosferėn nė disa vise tė Shqipėrisė sė Veriut, ku thellėsia e bjeshkėve ndahet nga qafa malesh prej fushave tė gjera. Ndėrsa nė tregimet "Shkundullima" dhe "Katundi me gjuhė tė fshehtė" pasqyrohen brigjet bregdetare tė Italisė sė Jugut, treva ku jetojnė arbėreshėt e lashtė. Edhe "Gjon Gazulli" anon nga ky mjedis. Ngjyra tė pėrbashkėta janė kataklizmat natyrore, si shkundullima(tėrmeti), apo rrėzumja e borės(orteku), qė trandin njė vend, ashtu si edhe vdekja ose prania e saj: mbarė kėto dukuri i ndėrrojnė faqe dheut e shoqėrisė.
Nga veprat e tjera letrare tė Camajt me interes tė veēantė janė "Loja mbasdrekės" dramė Mynih, 1981; "Kandili argjandit", dramė, Kozencė 1983; Dranja, madngale, Mynih 1991.
Drama "Loja mbasdrekes" trajton disa shkaqe tė shthurrjes sė kanunit tė Lek Dukagjinit nga fillimi i shekullit XX. Ajo u shkrua nė atė mėnyrė qė tė lexohet lehtėsisht, thuaj si novelė, pėr t'u kuptuar drejtazi dhe pa u vėnė nė skenė.

Jana
09-05-08, 00:16
Poezia
Martin Camaj ėshtė poet lirik me forma e pėrmbajtje moderne, me faza tė ndryshme tė krijimtarisė poetike dhe kjo nga shkaku, sepse ka kaluar nėpėr kultura tė ndryshme. Gjatė qėndrimit nė Jugosllavi e Kosovė do tė botojė njėri pas tjetrit dy vėllimet e para me poezi "Njė fyell ndėr male", Prishtinė 1953 dhe "Kanga e vėrrinit" Prishtinė 1954. Nė Itali vėllimin Legjenda, Romė 1964 dhe nė Gjermani librat e fundit poetikė "Lirika mes dy moteve", Mynih 1967, "Njeriu mė vete e me tė tjerė", Mynih 1978, "Poezi 1953-1967", Mynih 1981.
Dy vėllimet e para tė Camajt tė botuara nė Prishtinė frymėzoheshin nga motivet e vendlindjes dhe ishin nė frymėn e sė ashtuquajturės "Shkollė letrare e Shkodrės", pjesė e sė cilės u bė dhe ai.
Nė pėrmbledhjet "Legjenda dhe lirika mes dy moteve" Camaj dėshmon me tė gjitha mjetet stilistike e estetike tė gjendurit nėn ndikimin e poezisė hermetike. Ky ndikim lidhej me kohėn studentore nė Romė, kur Camaj kishte profesor poetin e madh hermetik Xhuzepe Ungareti.
I ndjeshėm tej mase ndaj motiveve tė vendlindjes e fėmijėrisė ai nė gjithė poezinė e tij pėrpiqet tė universalizojė elementet thellėsisht shqiptare, si peisazh, mitologji, mentalitet e karakter. Pjesa mė e rėndėsishme e poezive tė Camajt i ėshtė bėrė e njohur edhe lexuesit tė huaj me anė tė botimeve "Poesie", Palermo 1985; Selected poetry, Nju Jork 1990; Palimpset, Nju Jork 1991; Gedichte, Mynih 1991.
Jo vetėm po tė nisemi nga vendet e botimit, por mbi tė gjitha nga mėnyrat e ligjėrimit poetik, stilit dhe frymės, mund tė vihen re qartazi tri faza tė krijimtarisė poetike veēanėrisht e letrare pėrgjithėsisht tė Martin Camajt:
Faza kosovare (ose klasike)
Faza italiane (ose paramoderne)
Faza gjermane (ose moderne)
Tė tria kėto faza kanė lėnė shenja tė qarta nė krijimtarinė e tij:
Nė fazėn e parė ndihet mbėshtetja e fuqishme nė mjetet shprehėse tradicionale e folklorike. "Mali e vėrrini" pėrbėjnė botėn rreth tė cilės sillet e rreh nervi poetik.
Nė fazėn e dytė kemi pasurimin e elementeve shprehėse me struktura mė tė komplikuara gjuhėsore, duke mos iu larguar kurrėsesi tharmit tė motiveve vendase.
Nė fazėn e tretė motivi vendas mitizohet, "thahet" e shndėrrohet nė njė substancė me esencė tė fortė.
Nga njėra tek tjetra arti i tij bėhet pėrherė e mė formal larg strukturave tredicionale e ideve tė ditės dhe synon tė bėhet universal.

Jana
09-05-08, 00:17
Elegji e Parė
Ku kam me qenė i kėputun
nga mundi i vjetve tė rrėpita sa 'i shkamb,
mos tė vijė keq ty, Taze, pėr mue
tė shtrimė mbi drrasat e vdekjes,
kingj i gatuem pėr flije.
Leni plakat tė qajnė mbi mue at ditė
pėr njerzit e vet, vdekė qysh kur.

Edhe njė amanet, moj grue:
kur vdiq im atė, premė dy qe
me ngimun tė unshmit e thneglat e lamit
me grimca buke.
Por unė do tė vdes mes njerzve gjithmonė
tė ngishėm,
prandej ndėr drekėt e mija qitni
vetėm kafe tė idhta.

Jana
09-05-08, 00:17
Mbramja ashtė Larg

Mbramja ashtė Larg
Mbramja ashtė larg
e ti je atje mbi kodėr tė blerueme
ku gurzit qė bashin zhurmė
i pėrpiu dheu.

Ti je atje me tė bijėn e heshtjes
e me shoqe tjera e mendon pėr mue.
Unė jam nė detin e tingujve

e ndėr gjujt e mij ndieva
peshen e tramit tue u ndalue me turr.
Mandej i lėshova vendin njė tė vjetri
e mes tallazit tė krahve thashė:
mbramja ashtė larg e ti andej lumit.

Heshtja prek qiellin me dorė
E ti atje mbi kodėr tė blerueme
njeh gjurmėt e diellit npėr qiell.

Jana
09-05-08, 00:18
Retė e Oqeanit
Eci krahas me to
Nėpėr ditėn e gjatė.
Aty ku vete
Asht skaji i kohės sė matun
Me rrahje zemre milionėsh
Nė kėrkim tė nji emni.

Retė me rrajė thella nė det
Rriten e bahen lisa:
Ndėr gryckat e tyne fantazma
Konkisdadorėsh
Vjelin pemė.