Urata
27-12-08, 06:51
Qė nė moshėn 40 vjeēare, por ka raste edhe mė pėrpara, ndodh tė na ndjekė kudo, pa u larguar pėr asnjė moment. Pikėrisht atėherė zė fill tundimi nga ushqimet e preferuara por qė shumė shpejt kthehen nė fruta tė ndaluara. Arsyeja? Kolesterina. Ēfarė rreziqesh, fsheh, nė tė vėrtetė, kjo sėmundje dhe si mund ta parandalojmė atė?
Duke ndjekur njė armik personal
Tashmė tė gjithė jemi tė ndėrgjegjshėm se kolesteroli i lartė, apo thjesht kolesteroli, nėnkupton njė dietė tė kujdesshme pėr tė mbrojtur funksionin e zemrės dhe enėve tė gjakut. Por ēfarė njohurish tė nevojshme zotėrojmė rreth "vlerave" personale tė kolesterolit, qė duhet tė ketė secili prej nesh?
Sė pari duhet tė kemi tė qartė se pėr ēfarė kolesterine flasim. Tashmė jemi tė vetėdijshėm pėr ekzistencėn e HDL-sė dhe LDL-sė nė gjakun tonė. Shuma e tyre pėrbėn kolesterolin, pėr tė cilin diskutojmė.
E para, i ashtuquajturi "i mirė", pėrbėn atė qė shpesh edhe vlerėsohet si kolesterina mbrojtėse. I rrezikshėm, sikurse duket, mbetet tė jetė i dyti, i ashtuquajturi "i keq". Nėse sasia e pėrgjithshme e kolesterinės i kalon tė 250 miligramėt, ka shumė mundėsi qė LDL-ja tė jetė rritur.
Sėmundja, pėrbėn shkakun?
Nėse duke u bazuar nė analizat e gjakut mjeku mendon se sasia e kolesterolit ėshtė e rritur, pėrpara se ai t'ju vendosė nė regjim dietor-ushqimor dhe t'ju pėrcaktojė mjekimin e duhur, duhet tė kontrollojė njė sėrė elementesh tė tjerė:
Tė sigurohet se pacienti nuk ka pėrdorur ndonjė kure ilaēesh, gjė e cila mund tė ketė shkaktuar njė gjė tė tillė.
Tė kryejė analizat e nevojshme nga ku provohet se pacienti nuk vuan nga ndonjė sėmundje tjetėr, e cila mund tė ketė sjellė rritjen e kolesterinės nė gjak. Nėse realizohen tė gjitha kėto dhe vlerat e kolesterinės mbeten te larta, atėherė mjeku mund tė ndėrmarrė terapinė me ilaēe dhe dietėn e caktuar, pėr tė ulur sasinė e tij.
Midis sėmundjeve, tė cilat mund tė shkaktojnė lehtėsisht rritjen e kolesterinės ėshtė edhe diabeti, anoreksia etj.
Nėse pėrjashtohet prania e sėmundjeve tė tjera, atėherė mund tė mendojmė se vuajmė nga niveli i lartė i kolesterinės, e cila nė kėtė rast ėshtė e lindur (nuk ka ndonjė arsye tjetėr). Nė kėtė moment shtrohet pyetja: ėshtė realisht i lartė dhe sa ėshtė me saktėsi kjo vlerė?
Dhe nėse pėrpara disa vitesh, supozohej si kufiri mė i lartė sasia prej 200 miligramėsh, sot ēdokush ka njė kufi tė tij tė dėshiruar, tė cilit i korrespondon njė sasi individuale kolesterine, nė pėrputhje me gjendjen e funksionimit tė zemrės. Ndaj shumė mjekė nuk interesohen mė pėr shumėn e kolesterinės, por vetėm pėr nivelin e LDL-sė nė gjak.
Kur jemi nė rrezik?
Mjeku duhet tė ndjekė me kujdes funksionimin e zemrės tek pacienti i cili vuan nga kolesteroli i lartė. Kjo gjė ėshtė e domosdoshme, pasi faktor i rrezikshėm pėr tė sėmurėt e zemrės e tė enėve tė gjakut, nuk ėshtė vetėm kolesterina e lartė. Por mund tė jenė: hipertensioni, mosha, diabeti, jeta e mbyllur, pa shumė lėvizje, duhani etj. Atėherė mjeku mund tė pėrkufizojė se cila ėshtė vlera e vėrtetė, e pėrshtatshme pėr njė person tė veēantė dhe kėshtu ai mund tė realizojė terapinė pėrkatėse.
1. Rrezik i shtuar pėr zemrėn
Nė kėtė kategori hyjnė tė gjithė personat, tė cilėt paraqesin shenja tė sėmundjeve nė zemėr apo nė enėt e gjakut. Po nė kėtė grup pėrfshihen edhe individėt tė cilėt kanė mė shumė se dy faktorė rreziku.
Pėr tė gjithė kėta, niveli fiziologjik i kolesterinės LDL nuk duhet tė kalojė tė 100 miligramėt. Nė kėtė gjendje mjeku mund tė ndėrhyjė pėr tė pėrmirėsuar shėndetin e pacientit nė kėtė mėnyrė: nėse vlera e LDL-sė ėshtė midis 100 me 130 miligramė, do tė mund ta ulte kolesterinėn me dietė dhe ushtrime fizike . Nė rast tė kundėrt (LDL-ja i kalon tė 130 miligramėt), ėshtė e logjikshme tė pėrparojė nė pėrdorimin e kurės me ilaēe.
2. Rrezik i mesėm pėr zemrėn
Rreziku vlerėsohet si i mesėm, nė rastet kur ekzistojnė njė apo dy faktorė rreziku. (p.sh. burrė, mosha mbi tė 50-tat, duhani etj). Mjeku do tė ndėrhyjė me tė njėjtėn mėnyrė, por duke u bazuar nė vlera tė ndryshme: dietė dhe ushtrime fizike nėse LDL-ja gjendet nė kufijtė 130 deri 160 miligramė, dhe me ilaēe kur i kalon tė 160 miligramėt.
3. Rrezik i ulėt pėr zemrėn
Nė kėtė rast ekziston vetėm njė faktor rreziku nė lidhje me vlerėn e rritur tė kolesterinės (p.sh. burrė mbi tė 50-tat, grua nė prag tė lindjes etj). Atėherė, vlera-bazė e lejuar e LDL-sė kap tė 160 miligramėt (vlera e pėrgjithshme e kolesterinės shkon nė 240 miligramė). Nė kėto raste mjeku do tė fillojė pėrdorimin e terapisė me ilaēe kur LDL-ja do ti kalojė tė 190 miligramėt (kolesterina e pėrgjithshme nė 280 miligramė).
4. Rrezik shumė i vogėl pėr zemrėn
I takon vetėm njė kategorie njerėzish: grave tė reja, tė cilat kanė vlera tė LDL-sė mbi 60 miligramė. Nė kėto raste LDL-ja e dėshiruar nuk duhet tė kalojė tė 190 miligramėt (kolesterina e pėrgjithshme nė vlera prej 280 miligramėsh).
Katėr momente kyēe:
Cilat janė veprimet qė duhet tė ndėrmarrim nė mėnyrė qė tė kontrollojmė vlerat e kolesterinės nė organizmin tonė?
a) Shenjat, tė cilat janė tė dyshimta pėr praninė e kėsaj sėmundje:
Lodhje e vazhdueshme, pa shkak.
Rėnie e pėrgjithshme e organizmit
Marrje mendsh, probleme gjatė ecjes (ngėrēe, fryrje dhe dhembje tė kėmbėve etj)
Formimi i disa qeskave, kisteve dhjamore, sidomos nė zonėn poshtė syve, nėn veshė, midis gishtave etj.
b) Si realizohen analizat?
Me anėn e njė analize tė pėrgjithshme tė gjakut, mund tė kontrolloni vlerat e HDL-sė dhe LDL-sė.
c) Nėse kolesterina ėshtė e lartė.
Mos nxitoni ta cilėsoni menjėherė veten tuaj si "i sėmurė". Mjeku ėshtė i vetmi person kompetent, pėr tė kontrolluar vlerat e kolesterinės dhe pėr tė pėrcaktuar nėse vėrtet janė tė larta apo jo dhe nėse keni nevojė t'i nėnshtroheni ndonjė terapie.
d) Cila ėshtė terapia?
Mjeku, mbasi tė jetė ndėrgjegjėsuar pėr vlerat e kolesterinės nė gjakun tuaj do tė rekomandojė:
Dietė dhe ushtrime fizike
Nė rastet kur vlera e kolesterinės vazhdon tė rritet, atėherė ėshtė i nevojshėm pėrdorimi i kurave tė pėrshtatshme me ilaēe.
Tė keni parasysh se do tė keni nevojė pėr terapi tė vazhdueshme dhe tė rrepta. Vetėm nė kėtė mėnyrė do tė jeni i sigurt se ky "armik' u luftua pėrgjithmonė.
Duke ndjekur njė armik personal
Tashmė tė gjithė jemi tė ndėrgjegjshėm se kolesteroli i lartė, apo thjesht kolesteroli, nėnkupton njė dietė tė kujdesshme pėr tė mbrojtur funksionin e zemrės dhe enėve tė gjakut. Por ēfarė njohurish tė nevojshme zotėrojmė rreth "vlerave" personale tė kolesterolit, qė duhet tė ketė secili prej nesh?
Sė pari duhet tė kemi tė qartė se pėr ēfarė kolesterine flasim. Tashmė jemi tė vetėdijshėm pėr ekzistencėn e HDL-sė dhe LDL-sė nė gjakun tonė. Shuma e tyre pėrbėn kolesterolin, pėr tė cilin diskutojmė.
E para, i ashtuquajturi "i mirė", pėrbėn atė qė shpesh edhe vlerėsohet si kolesterina mbrojtėse. I rrezikshėm, sikurse duket, mbetet tė jetė i dyti, i ashtuquajturi "i keq". Nėse sasia e pėrgjithshme e kolesterinės i kalon tė 250 miligramėt, ka shumė mundėsi qė LDL-ja tė jetė rritur.
Sėmundja, pėrbėn shkakun?
Nėse duke u bazuar nė analizat e gjakut mjeku mendon se sasia e kolesterolit ėshtė e rritur, pėrpara se ai t'ju vendosė nė regjim dietor-ushqimor dhe t'ju pėrcaktojė mjekimin e duhur, duhet tė kontrollojė njė sėrė elementesh tė tjerė:
Tė sigurohet se pacienti nuk ka pėrdorur ndonjė kure ilaēesh, gjė e cila mund tė ketė shkaktuar njė gjė tė tillė.
Tė kryejė analizat e nevojshme nga ku provohet se pacienti nuk vuan nga ndonjė sėmundje tjetėr, e cila mund tė ketė sjellė rritjen e kolesterinės nė gjak. Nėse realizohen tė gjitha kėto dhe vlerat e kolesterinės mbeten te larta, atėherė mjeku mund tė ndėrmarrė terapinė me ilaēe dhe dietėn e caktuar, pėr tė ulur sasinė e tij.
Midis sėmundjeve, tė cilat mund tė shkaktojnė lehtėsisht rritjen e kolesterinės ėshtė edhe diabeti, anoreksia etj.
Nėse pėrjashtohet prania e sėmundjeve tė tjera, atėherė mund tė mendojmė se vuajmė nga niveli i lartė i kolesterinės, e cila nė kėtė rast ėshtė e lindur (nuk ka ndonjė arsye tjetėr). Nė kėtė moment shtrohet pyetja: ėshtė realisht i lartė dhe sa ėshtė me saktėsi kjo vlerė?
Dhe nėse pėrpara disa vitesh, supozohej si kufiri mė i lartė sasia prej 200 miligramėsh, sot ēdokush ka njė kufi tė tij tė dėshiruar, tė cilit i korrespondon njė sasi individuale kolesterine, nė pėrputhje me gjendjen e funksionimit tė zemrės. Ndaj shumė mjekė nuk interesohen mė pėr shumėn e kolesterinės, por vetėm pėr nivelin e LDL-sė nė gjak.
Kur jemi nė rrezik?
Mjeku duhet tė ndjekė me kujdes funksionimin e zemrės tek pacienti i cili vuan nga kolesteroli i lartė. Kjo gjė ėshtė e domosdoshme, pasi faktor i rrezikshėm pėr tė sėmurėt e zemrės e tė enėve tė gjakut, nuk ėshtė vetėm kolesterina e lartė. Por mund tė jenė: hipertensioni, mosha, diabeti, jeta e mbyllur, pa shumė lėvizje, duhani etj. Atėherė mjeku mund tė pėrkufizojė se cila ėshtė vlera e vėrtetė, e pėrshtatshme pėr njė person tė veēantė dhe kėshtu ai mund tė realizojė terapinė pėrkatėse.
1. Rrezik i shtuar pėr zemrėn
Nė kėtė kategori hyjnė tė gjithė personat, tė cilėt paraqesin shenja tė sėmundjeve nė zemėr apo nė enėt e gjakut. Po nė kėtė grup pėrfshihen edhe individėt tė cilėt kanė mė shumė se dy faktorė rreziku.
Pėr tė gjithė kėta, niveli fiziologjik i kolesterinės LDL nuk duhet tė kalojė tė 100 miligramėt. Nė kėtė gjendje mjeku mund tė ndėrhyjė pėr tė pėrmirėsuar shėndetin e pacientit nė kėtė mėnyrė: nėse vlera e LDL-sė ėshtė midis 100 me 130 miligramė, do tė mund ta ulte kolesterinėn me dietė dhe ushtrime fizike . Nė rast tė kundėrt (LDL-ja i kalon tė 130 miligramėt), ėshtė e logjikshme tė pėrparojė nė pėrdorimin e kurės me ilaēe.
2. Rrezik i mesėm pėr zemrėn
Rreziku vlerėsohet si i mesėm, nė rastet kur ekzistojnė njė apo dy faktorė rreziku. (p.sh. burrė, mosha mbi tė 50-tat, duhani etj). Mjeku do tė ndėrhyjė me tė njėjtėn mėnyrė, por duke u bazuar nė vlera tė ndryshme: dietė dhe ushtrime fizike nėse LDL-ja gjendet nė kufijtė 130 deri 160 miligramė, dhe me ilaēe kur i kalon tė 160 miligramėt.
3. Rrezik i ulėt pėr zemrėn
Nė kėtė rast ekziston vetėm njė faktor rreziku nė lidhje me vlerėn e rritur tė kolesterinės (p.sh. burrė mbi tė 50-tat, grua nė prag tė lindjes etj). Atėherė, vlera-bazė e lejuar e LDL-sė kap tė 160 miligramėt (vlera e pėrgjithshme e kolesterinės shkon nė 240 miligramė). Nė kėto raste mjeku do tė fillojė pėrdorimin e terapisė me ilaēe kur LDL-ja do ti kalojė tė 190 miligramėt (kolesterina e pėrgjithshme nė 280 miligramė).
4. Rrezik shumė i vogėl pėr zemrėn
I takon vetėm njė kategorie njerėzish: grave tė reja, tė cilat kanė vlera tė LDL-sė mbi 60 miligramė. Nė kėto raste LDL-ja e dėshiruar nuk duhet tė kalojė tė 190 miligramėt (kolesterina e pėrgjithshme nė vlera prej 280 miligramėsh).
Katėr momente kyēe:
Cilat janė veprimet qė duhet tė ndėrmarrim nė mėnyrė qė tė kontrollojmė vlerat e kolesterinės nė organizmin tonė?
a) Shenjat, tė cilat janė tė dyshimta pėr praninė e kėsaj sėmundje:
Lodhje e vazhdueshme, pa shkak.
Rėnie e pėrgjithshme e organizmit
Marrje mendsh, probleme gjatė ecjes (ngėrēe, fryrje dhe dhembje tė kėmbėve etj)
Formimi i disa qeskave, kisteve dhjamore, sidomos nė zonėn poshtė syve, nėn veshė, midis gishtave etj.
b) Si realizohen analizat?
Me anėn e njė analize tė pėrgjithshme tė gjakut, mund tė kontrolloni vlerat e HDL-sė dhe LDL-sė.
c) Nėse kolesterina ėshtė e lartė.
Mos nxitoni ta cilėsoni menjėherė veten tuaj si "i sėmurė". Mjeku ėshtė i vetmi person kompetent, pėr tė kontrolluar vlerat e kolesterinės dhe pėr tė pėrcaktuar nėse vėrtet janė tė larta apo jo dhe nėse keni nevojė t'i nėnshtroheni ndonjė terapie.
d) Cila ėshtė terapia?
Mjeku, mbasi tė jetė ndėrgjegjėsuar pėr vlerat e kolesterinės nė gjakun tuaj do tė rekomandojė:
Dietė dhe ushtrime fizike
Nė rastet kur vlera e kolesterinės vazhdon tė rritet, atėherė ėshtė i nevojshėm pėrdorimi i kurave tė pėrshtatshme me ilaēe.
Tė keni parasysh se do tė keni nevojė pėr terapi tė vazhdueshme dhe tė rrepta. Vetėm nė kėtė mėnyrė do tė jeni i sigurt se ky "armik' u luftua pėrgjithmonė.