Historitë E 59 Ministrave Të Rendit Në Shqipëri Në Një Libër

[Tomori]

HISTORITË E 59 MINISTRAVE TË RENDIT NË SHQIPËRI NË NJË LIBËR

Intervistoi: Armand jonuzi

Për herë të parë një kuadër policie bën historinë e Ministrisë së Brendshme. Hilë Lushaku, një nga drejtuesit më të mirë të uniformave blu, sjell së shpejti për lexuesin një nga pjesët më të rëndësishme të historisë së shtetit shqiptar, atë të Ministrisë së Brendshme. Janë 59 ministra që kanë drejtuar këtë institucion, dhe Hilë Lushaku na i sjellë në një vepër xhevahir. Kush ishin ata që drejtuan Ministrinë e Brendshme, periudha në të cilën ata drejtuan, si dhe sekretet e 59 ministrave të Brendshëm, që nuk janë thënë deri tani, janë në librin e Hilë Lushakut, i cili do dalë së shpejti në tezgat e librarive. Në një intervistë për gazetën "Tirana Observer", "profesor" Hila, siç e thërrasin në Ministrinë e Rendit, rrëfen historinë e librit të tij të ardhshëm. Si i lindi ideja për të bërë një historik të Ministrisë së Brendshme, puna pesëvjeçare që atij i është dashur të mbledhë materialet, si edhe sekretet që ai ka zbuluar gjatë gërmimeve të tij në Arkivin e Shtetit dhe në ato të Ministrisë së Brendshme.

http://www.forumromanum.de/member/forum/images/17/user_264517/cms/faqe1-.jpg

TIRANA OBSERVER: Si lindi ideja për të shkruar një libër për të gjithë ministrat e Brendshëm?

HILË LUSHAKU: Rastësia ndodhi kur unë isha duke kërkuar në Arkivin e Shtetit për të gjetur listat e punonjësve të Ministrisë së Brendshme të rënë në vite, që nga viti 1912 deri më sot. Gjatë kërkimeve të mia, gjeta një dokument tepër interesant, të nënshkruar nga kryetari i Këshillit të Regjencës në vitin 1944, zotërinjtë e nderuar Mehdi Frashëri, Lef Nosi dhe Fuat Dibra, që bënte fjalë për miratimin e dënimit me vdekje, dhënë nga Gjykata Speciale dy punonjësve të administratës së shtetit, pasi ata kishin përdhunuar një vajzë të re komuniste, në kohën e mbajtjes së saj në arrest në postën e Rrugës së Kavajës. Dy personat e dënuar me vdekje ishin komandanti i postës dhe hetuesi. Sipas dokumentit, ata ishin dënuar me vdekje, pasi kishin ulur dinjitetin e shtetit. Para se të më binte në dorë ky dokument, unë nuk kisha shumë informacion për Mehdi Frashërin, dhe normalisht sipas atij informacioni që ne kishim marrë gjatë regjimit komunist, ai dilte se ishte një kolaboracionist, një bashkëpunëtor i fashizmit, anëtar i qeverisë kuislinge. Por, pasi shfletova edhe disa materiale të tjera për të, zbulova se ai ishte një njeri shumë i lartë, një diplomat i niveleve ndërkombëtare. Nga ky patriot më lindi ideja për të zbuluar se kush kishte qenë ministër i Brendshëm nga viti 1939-1944. Në atë listë ishin emra shumë të njohur si Mustafa Kruja, Eqerem Libohoba, Kol Birakaj, Shefqet Vërlaci, Maliq Bushati. Kjo më shtyu akoma më tepër që të ndërpresë atë linjë studimi që kisha nisur dhe ju kushtova ministrave të Brendshëm. Zbulimi fillon që me datën e krijimit të Ministrisë. Gjithmonë më ishte krijuar ideja se ajo ishte krijuar më datën 13 janar 1913, kur ishte themeluar edhe Policia e Shtetit. Por nga arkivat zbulova se ishte data 4 dhjetor 1912 dhe ministër i parë ishte Mufid Libohova.

TIRANA OBSERVER: Sa kohë ju është dashur që të punoni për ta përfunduar këtë studim?

HILË LUSHAKU: Libri im është një punë pesëvjeçare që unë kam bërë, duke studiuar dokumente si në Arkivin e Shtetit ashtu edhe në arkivat e Ministrisë së Brendshme, duke lexuar libra të historianëve të huaj apo duke mbledhur çdo material që mund të ekzistonte për secilin nga ministrat e Brendshëm. Janë 59 ministra të Brendshëm, por disa janë zgjedhur nga dy ose tri herë e deri te Kadri Hazbiu që ka qenë pjesë e 13 kabineteve qeverie kur në krye të qeverisë ishte Mehmet Shehu.

TIRANA OBSERVER: Çfarë zbuluat nga këto dokumente?

HILË LUSHAKU: Gjatë studimit tim pesëvjeçar kam zbuluar se ministrat e Brendshëm të vendit tonë nuk kanë qenë njerëz të jashtëzakonshëm. Por edhe ata kanë pasur ato të fshehtat e tyre. Nuk kam qëllim të ndez polemika pa fund e pa vlerë, ndonëse dëshiroj shpirtërisht që këtyre protagonistëve t‘u shkruhet e vërteta. Arkivat mbajnë brenda vetes të vërtetat e pathëna të tyre, të panjohura apo të vërtetat e retushuara ose të shtrembëruara, të fshehura, të harruara me (pa) dashje në pluhurin e ligësisë e keqdashjes. Do të ndjehesha shumë i lumtur nëse nxiten shkencëtarët e fushës së historiografisë apo ata të letërsisë që të gërmojnë koren e së keqes, të hapin kapakët e "mistereve" e të zbardhin (shkruajnë) të vërtetat e një epoke shumë të afërt, por të pretenduar "e errësuar". Le të matemi, të përmbahemi, t‘i lidhim e t‘i zgjidhim me kujdes fijet e ngatërruara me të cilën "u torr" historia 95 vjeçare e shtetit tonë të ri (kombit tonë), t‘i analizojmë e vlerësojmë orekset e epshet e njerkës Evropë, përkundrejt qejfeve dhe ndjenjave të saj. Le të qartësojmë (pa turbulluar) se çfarë i shtyu bijtë e Shqipes, ministrat e Punëve të Brendshme të shtetit të sapoformuar shqiptar të anojnë herë nga një anë e herë nga një tjetër. Por vlen për të theksuar se një pjesë e tyre kanë qenë të arsimuar në Perëndim, sidomos ata që kanë qenë në krye të këtij dikasteri nga viti 1912 deri në viti 1944. Por edhe në këtë periudhë ka patur ministra që nuk kanë patur arsimin përkatës, siç është rasti i Musa Jukës, ose shumë të tjerë. Por këta, ndonëse nuk kanë pasur arsimin përkatës, kanë patur bekgraund politik. Është për t‘u përmendur për shembull rasti i Zogut, i cili gjatë Shpalljes së Pavarësisë përfaqësonte krahinën e Matit dhe ishte vetëm 17 vjeç. Ai nuk e nënshkroi dokumentin vetëm për shkak të moshës së mitur që kishte, pasi nuk kishte mbushur 18 vjeç. Zogu madje ka hyrë në historinë e Ministrisë së Brendshme si ministri më i ri në moshë. Pasi ai është shpallur ministër i Brendshëm në moshën 25 vjeçare.

[Tomori]

FUNDI TRAGJIK I MINISTRAVE TË BRENDSHËM

TIRANA OBSERVER: Si ka qenë fundi i 59 ministrave të Brendshëm të historisë së shtetit shqiptar?

HILË LUSHAKU: Po, në fakt fati i shumë ministrave të Brendshëm ka qenë tragjik. Shumë prej tyre janë pushkatuar, disa janë internuar e disa burgosur, por ka edhe shumë të tjerë që, për të shpëtuar jetën, janë detyruar të emigrojnë jashtë vendit. Plot 14 ministra të Brendshëm janë vrarë. Disa prej tyre gjatë regjimit të Zogut e disa prej të tjerë gjatë regjimit komunist. Por nga 59 ministrat e Brendshëm që ka historia e shtetit shqiptar vetëm një pjesë shumë e vogël ka shpëtuar pa u dënuar me burg. Madje edhe figura të tilla si Aqif Pashë Elbasani, Hasan Prishtina, Sulejman Delvina, Luigj Gurakuqi, Bajram Fevziu, Rauf Fico, etj. kanë patur kritika, thjesht nga kundërshtarët e tyre. Disa të tjerë kanë kaluar drama të dhimbshme, duke provuar edhe burgosjen e pastaj pushkatimin, sikurse kanë qenë Fejzi Alizoti, Maliq Bushati, Koçi Xoxe, Kadri Hazbiu, Feçor Shehu. Disa të tjerë kanë provuar qelitë e ftohta të burgjeve, sikurse kanë qenë Mustafa Kruja nga Esad Toptani, Koço Kota, Ibrahim Biçakçiu, Nesti Kerenxhi, Sejfi Vllamasi; nga sistemi komunist i Enver Hoxhës, Hekuran Isaj, Simon Stefani, Hajredin Shyti, Vladimir Hysi, Haxhi Lleshi, Simon Stefani; nga qeveria e Sali Berishës, Halit Shamata, Ali Kazazi; nga qeveria Fatos Nanos dhe madje deri te Perikli Teta, i cili ndalua vetëm për disa orë nga Gjykata e Tiranës me një akuzë tepër absurde.

Ministrat e Brendshëm si Esad Toptani, Hasan Prishtina, Luigj Gurakuqi, Ceno Kryeziu, janë vrarë në atentate jashtë Shqipërisë. Edhe Xhaferr Ypi ka vdekur duke mbetur i vrarë nga një bombë ajrore, ndërsa Et‘hem Toto është vetëvrarë në kushtet e rrethimit nga forcat e shtetit dhe të humbjes së besimit për jetën, në kohën kur ka qenë ministër i Brendshëm shkodrani Musa Juka, i njohur si ministri më besnik i mbretit Zog. Ministri Mark Gjon Markaj është vrarë nga forcat e sistemit komunist, në përpjekje për shkatërrimin e tij. Rast i vetëm është vetëvrasja e ish- kryeministrit Mehmet Shehu, natyrisht në kushtet e pushkatimit psikologjik nga kritikat e ashpra të kolegëve dhe bashkëluftëtarëve të tij, besnikë të idealit komunist.

I janë nënshtruar detyrimit për të emigruar, të detyruar nga qeveritë e mëvonshme, ministrat Mufid Libohova, Esad Toptani, Hasan Prishtina, Aqif Pasha, Ahmet Zogu, Luigj Gurakuqi, Shefqet Vërlaci, Kostaq Kotta, Rexhep Shala, Musa Juka, Mustafa Kruja, Eqerem Libohova, Fiqri Dine, Kolë Bibë Mirakaj, Xhaferr Deva, Gramoz Ruçi, Simon Stefani e Hajredin Shyti. Edhe ministri Belul Çelo ka kaluar në emigracion, në rrethana të pashpjegueshme fillimisht, por më vonë u bë e ditur se kishte qenë shpallur në kërkim nga prokuroria me akuzën për krime kundër njerëzimit, gjë e cila është rrëzuar më vonë. Pra, me pak fjalë, asnjë ministër i Brendshëm nuk ka shpëtuar asnjëherë nga persekutimet apo vuajtjet për shkak të postit të tij.

TIRANA OBSERVER: Përse gjithë ky sulm ndaj ministrave të Brendshëm?

HILË LUSHAKU: Ndryshe nga gjithë ministritë e tjera të shtetit shqiptar, në gjithë historinë e këtij të fundit ministria e Brendshme ka qenë më e sulmuara. Kjo pasi nga ky institucion preken interesat e grupeve politike. Gjithashtu po të shikojmë të gjitha akuzat ndaj ministrave të Brendshëm kanë qenë të gjitha politike. Asnjë nga këta ministra të akuzuar nuk ka patur akuza konkrete, por kanë qenë politike apo për inate personale. Por gjithashtu politika jonë ka qenë e ndikuar gjithmonë nga të huajt. Le të matemi, të përmbahemi, t‘i lidhim e t‘i zgjidhim me kujdes fijet e ngatërruara me të cilën u "torr" historia 95-vjeçare e shtetit tonë të ri, t‘i analizojmë e vlerësojmë orekset e epshet e njerkës Evropë, përkundrejt qejfeve dhe ndjenjave të saj. Po të shikojmë ministrat e Punëve të Brendshme të shtetit shqiptar në gjithë historinë e tij kanë anuar herë nga një anë e herë nga një tjetër. Nuk bëj blasfemi ndaj Zotit (që e besoj katërçipërisht) dhe ndaj fisnikëve të Evropës (që tashmë janë shtuar edhe në tokën e çjerrë të të parëve tanë), por ndjej dhimbje në kraharor, që ende (sot konkretisht vazhdojmë të monitorohemi nga Evropa e Bashkuar) jemi si në kohën e Luftës së Parë, kur princi i importuar, ndonëse i larguar, na bënte biografinë e burrave të kombit tonë.

[Tomori]

FUNDI TRAGJIK I MINISTRAVE TË BRENDSHËM


Esad Pashë Toptani
I vrarë
Esad Pashë Toptani u vra nga Avni Rustemi më 3.9.1920, në Paris, pasi akuzohej si tradhtar.

Hasan Prishtina
I vrarë
Ish-ministri i Brendshëm, Hasan Prishtina u vra më 13 gusht 1933, në Selanik.

Fejzi Alizoti
I ekzekutuar
Fejzi Alizoti arrestohet në fund të viti 1944 nga regjimi komunist dhe në vitin 1945 dënohet me vdekje.

Xhaferr Ypi
I vrarë
Xhaferr Ypi është vrarë nga një bombë ajrore më 17 nëntor të vitit 1940, në vendlindje, gjatë Luftës Italo-Greke.

Luigj Gurakuqi
I vrarë
I detyruar të emigrojë jashtë vendit, Luigj Gurakuqi u vra më 2 mars 1925, në Itali, nga njerëz të Ahmet Zogut.

Koço Kotta
I helmuar
Kotta është dënuar në grupin e të dënuarve të Gjyqit Special dhe ka vdekur i helmuar në burgun e Burrelit.

Ceno Kryeziu
I vrarë
Më 14 tetor 1927, Ceno Bej Kryeziu u vra në Pragë nga Alqiviadh Bebi, i paguar nga Ahmet Zogu.

Ethem Toto
I vrarë
Et’hemi është vrarë nga forcat qeveritare në vitin 1937, mbasi më 15 maj ishte vënë në udhëheqje të një kryengritje me armë.

Maliq Bushati
I ekzekutuar
Më datë 12 shkurt 1946 Gjykata Speciale e dënon Maliq Bushatin me vdekje. Ai ekzekutohet menjëherë.

Mark Gjon Markaj
I vrarë
Mark Gjon Markaj është vrarë në përpjekje me forcat e ndjekjes, më 13 qershor 1946, në një fshat të Mirditës.

Koçi Xoxe
I ekzekutuar
Më 30 maj 1949 Koçi Xoxe dënohet me vdekje nga Gjykata Speciale. Vendimi i gjykatës u zbatua menjëherë.

Mehmet Shehu
I vetëvrarë
Kryeministri më jetëgjatë si dhe ish-ministri i Brendshëm, Mehmet Shehu vret veten më 18 dhjetor 1981.

Kadri Hazbiu
I ekzekutuar
Më 15 tetor 1982 është arrestuar dhe më 10 shtator 1983 është ekzekutuar, duke e akuzuar si armik i popullit dhe i partisë.

Feçor Shehu
I ekzekutuar
Më 10 shtator 1983 ekzekutohet, duke e akuzuar si armik i popullit i partisë dhe si agjent i shërbimeve të huaja.

Mufid libohova
I arratisur
Mufid libohova, i shkarkuar nga detyra detyrohet të emigrojë jashtë vendit për shkak të regjimit të Zogut

Aqif Pashë Elbasani
I arratisur
Si kundërshtar i regjimit të Zogut, në vitin 1922, detyrohet të arratiset jashtë vendit dhe kthehet në vitin 1924

Mehdi Bej Frashëri
I arratisur
Në vitin 1944 detyrohet të arratiset në Itali, për shkak të ardhjes në fuqi të regjimit komunist

Ahmet Zogu
I arratisur
Më 7 prillit 1939 mbreti Zog detyrohet të arratiset në Greqi pas pushtimit të vendit nga Italia.

Sejfi Vllamasi
I burgosur
Në maj të vitit 1947, arrestohet nga regjimi komunist me akuzën për agjitacion e propagandë. Dënohet me 10 vjet burg

Shefqet Vërlaci
I arratisur
Në vitin 1944, pas ardhjes në fuqi të regjimit komunist, Shefqet Vërlaci detyrohet të arratiset jashtë vendit

Abdurrahman Dibra
I burgosur
Ish-ministri i Brendshëm arrestohet në vitin 1951 nga regjimi komunist dhe dënohet me 10 vjet burg

Rexhep Shala
I arratisur
Pas rënies së Qeverisë së Nolit, në vitin 1924, si kundërshtar i regjimit të Zogut detyrohet të arratiset jashtë vendit

Musa Juka
I arratisur
Me pushtimin e Shqipërisë nga Italia, më 1939, arratiset së bashku me mbretin Zog jashtë vendit

Mustafa Kruja
I arratisur
Me ardhjen në pushtet të regjimit komunist, në vitin 1944, Mustafa Kruja arratiset jashtë vendit

Ekrem Libohova
I arratisur
Në vitin 1944, pas çlirimit të vendit dhe ardhjes në fuqi të regjimit komunist, arratiset jashtë vendit

Fiqri Dine
I arratisur
Në vitin 1945 Fiqiri Dine arratiset jashtë vendit si kundërshtar i regjimit komunist

Kol Bib Mirakaj
I arratisur
Pas vendosjes së regjimit komunist,në nëntor të vitit 1944, Kol Bib Mirakaj detyrohet të arratiset nga Shqipëria

Xhaferr Deva
I arratisur
Në vitin 1944, Xhaferr Deva detyrohet të arratiset jashtë vendit si kundërshtar i regjimit komunist

Ibrahim Biçaku
I dënuar
Më 13 prill 1945, Ibrahim Biçaku dënohet nga Gjyqi Special me burgim të përjetshëm, si bashkëpunëtor i pushtuesve


Haxhi Lleshi
I arrestuar
Në vitin 1993, ish-ministri i Brendshëm, Haxhi Lleshi arrestohet me akuzën për gjenocid

Nesti Kerenxhi
I akuzuar
Në vitin 1982 arrestohet me akuzën si agjent i shërbimeve jugosllave, por më 13 shtator të viti 1983 lirohet.

Hekuran Isaj
I dënuar
Pas rënies së komunizmit, në vitin 1992, është arrestuar, gjykuar dhe dënuar me burgim, ku ka qëndruar deri në vitin 1997

Simon Stefani
I dënuar
Në vitin 1992 është akuzuar dhe burgosur për gjenocid dhe krime kundër njerëzimit, është liruar në vitin 1997

Gramoz Ruçi
I arratisur
Në vitin 1996 detyrohet të arratiset nga Shqipëria pas akuzave për ngjarjet e 2 Prillit në Shkodër

Hajredin Shyti
I arratisur
Në dhjetor të vitit 1992 u dënua me 17 vjet burg për ngjarjet e 2 Prillit 1991, në Shkodër. Në vitin 1997 arratiset jashtë vendit

Vladimir Hysi
I dënuar
Në vitin 1996, në mars, është arrestuar me akuza banale por në vitin 1997 Gjykata e Kasacionit i hedh poshtë akuzat dhe ai lirohet

Halit Shamata
I arrestuar
Më 22 gusht të vitit 1998, me urdhër të Prokurorisë Ushtarake është arrestuar i akuzuar për veprën penale të krimeve kundër njerëzimit, por lirohet përsëri

Belul Çelo
I arratisur
Belul Çelo arratiset nga Shqipëri drejt SHBA-s pas ngjarjeve të vitit 1997, pasi akuzohej për krime kundër njerëzimit, gjë që është rrëzuar më vonë

Ali Kazazi
I arrestuar
Në 14 shkurt 1998 arrestohet në Milot, pas ngjarjeve në Shkodër, ku u dogj komisariati i këtij qyteti.

Perikli Teta
I arrestuar
Ish-ministri i Rendit është arrestuar për vetëm disa orë nga gjykatësi i Gjyqit të Azem Hajdarit, për fyerje të trupit gjykues

Petro Koçi
I arrestuar
Në vitin 1996 Petro Koçi arrestohet nga komisariati i Fierit, pasi ishte kryetar i Partisë Socialiste të këtij qyteti

Igli Toska
I akuzuar
Ish-ministri i Rendit u akuzua nga ministri pasardhës me akuzën e shpërdorimit të detyrës. Por gjykata e hodhi poshtë këtë akuzë.