Konfliktet mes Ilirëve dhe Maqedonasve

[Zero Cool]

Konfliktet mes Ilirëve dhe Maqedonasve të Filipit II


Filipi II të Maqedonisë që në fillim të mbretërimit iu desh të eliminonte kryesisht dy kërcënime: pushtimin Ilir të disa krahinave të Maqedonisë dhe rivalët e tjerë për fronin. Politika që do të ndiqte Filipi jo vetëm ndaj Ilirëve por edhe popujve të tjerë të rajonit do të ishte një politikë ekspansioniste, ashtu sic K.Grimberg e thekson në veprën e tij “Historia Botërore dhe Qytetërimi II”. Riorganizimi i ushtrisë ishte një detyrë e domosdoshme për këtë ekspansion. Kështu, Filipi krijoi një formacion të ri dhe të efektshëm taktik i cili do të quhej “Falanga Maqedonase”. Gjithashtu, përdorimi i kavalerisë ne sulm u bë i shpeshtë nën sundimin e Filipit. Duke u shquar për një disiplinë të lartë, duke e kthyer Maqedoninë në një shtet ushtarak si dhe duke pasur mbështetjen e minierave të arit dhe argjendit në Thraki, Filipi arriti të fitonte një betejë vendimtare kundër Tebës në Keronë të Beotisë i cili i lejoi atij të zotëronte krejt bregdetin Thrak, të kontrollonte me ushtrinë e tij kështjellën e Tebanëve Grekë dhe të anullonte aleancat detare të mëparshme të Athinës. Si shkëmbim, Grekërve iu ofrua paqja të cilën ata e pranuan, me përjashtim të Spartës. Filipi arriti deri aty sa të pretendonte çlirimin e Azisë së vogël prej Persëve. Të gjitha këto suksese të mbretit Maqedonas nuk do të ishin bërë të mundura nëse ai nuk do të ishte siguruar nga shpina perëndimore prej sulmeve të mundshme të Ilirëve.

Më 356 para Krishtit shënohet një aleancë mes Grabosit të Ilirisë, Likeit të Paionisë dhe Ketriporit të Thrakisë për një sulm të përbashkët kundër Filipit II të Maqedonisë. Diodori na tregon se Filipi veproi me zgjuarsi duke e bërë këtë aleancë të padobishme. Në verën e vitit 356 para Krishtit, Ilirët e Grabosit u mundën në një betejë të rëndësishme nga Parmenioni (400-330 para Krishtit), gjenerali i Filipit dhe me vonë i Aleksandrit të Madh. Pak mundësi ka që Grabosi të ketë qenë i biri i Bardhylit ndërkohë që origjina e tij mund të lidhet më tepër me fisin Ilir të Grabaejve të cilët banonin diku pranë liqenit të Shkodrës ose në zonën e Mirditës së sotme. Grabejt nëkëtë kohë ishin të organizuar si një minishtet brenda shtetit të Taulantëve. I ati i Grabosit mund të ketë qenë Grabusi i cili sundoi nga 437-423 para Krishtit mbi një mbretëri të Taulantëve duke luajtur madje dhe një rol të rëndësishëm në konfliktin që shkaktoi fillimin e luftës së Peloponezit. Kemi kështu dalëngadalë një organizim të Ilirëve nën një mbretëri të Taulantëve (Dallëndyshëve) i cili kulmoi me ardhjen në fron te Glaukut ose Glaukisë.
Duke iu rikthyer Grabosit, mbretërimi i tij u shkurtër u shoqërua me humbje të shkaktuara nga Filipi gjatë viteve 358-357 para Krishtit. Humbja e vitit 356 para Krishtit prej mosfunksionimit të aleancës me Paionët dhe Thrakët, e detyroi Grabosin t’i nënshtrohet Filipit duke i dhënë mesa duket fund mbretërimit të tij 2-3 vjeçar. Taulantët dhe Parthinët u gjendën të pafuqishëm përballë fuqisë gjithnjë e në rritje të Filipit. Kështu, rreth vitit 344 para Krishtit, Filipi ndërmorri një tjetër fushatë luftarake kundër këtyre fiseve Ilire nga ku nuk e pati të vështirë të dilte fitimtar, të plaçkiste vendin dhe të merrte nën kontroll shumë kala.

Në këtë kohë të pafavorshme mbret i Ilirëve pas Grabosit duket se u bë Pleurati i cilli po ashtu si paraaerdhësit e tij iu desh t’i bënte ballë sulmeve të vazhdueshme të Filipit mbi tokat e Ilirëve. Pak të dhëna ka mbi veprimtarinë e Pleuratit shtetit i të cilit organizohej rreth Taulantëve që mesa duket ishte edhe origjina e tij. Sipas Didimit, Pleurati pasi e kishte detyruar Filipin t’a ndiqte i kishte shkaktuar këtij të fundit një humbje thuajse fatale nga ku 150 luftëtare elitarë Maqedonas që mbronin mbretin kishin gjetur vdekjen dhe nga ku vetë Filipi u plagos. Më vonë flitet për një luftë të ndodhur mes Maqedonasve dhe Ilirëve të ndodhur mes vitit 346 para Krishtit dhe fundit të vitit 343 para Krishtit. Justini na tregon se këto Ilirë ishin Dardanët si dhe disa fise të tjera përreth tyre të cilët Filipi i mundi duke zënë rob shumë prej tyre. Gjithashtu, në një tjetër betejë midis Ilirëve Autariatë të udhëhequr nga mbreti Pleuria dhe Maqedonasve, Filipi II arriti të shpëtonte me vështirësi. Ishte njëri nga truprojat e Filipit i cili vdiq nga shpata e Pleurias duke u sakrifikuar për mbretin Maqedonas. Gjatë sundimit të Pleurias mbi Autariatët gjatë viteve 337-335 para Krishtit shteti i Autariatëve Ilirë ishte drejt rënies për shkak të dyndjeve kelte në këtë rajon derisa pushoi fare së ekzistuari papritur më 310 para Krishtit.
Sundimit të Filipit i erdhi fundi në Tetor të vitit 336 para Krishtit në Aegae, aty ku u vra nga njëri prej rojeve, Pausanias së Orestit. Kjo ngjarje ndodhi në momentin kur e bija e Filipit, Kleopatra (356-308 para Krishtit) po martohej me Aleksandrin I Molosin (370-331 para Krishtit), sundimtarin e Epirit gjatë viteve 350-331 para Krishtit. Një vit pas vdekjes së Filipit, më 335 para Krishtit në fronin e Taulantëve u ngjit Glauku.

Arsyeja e vrasjes së Filipit II nga Pausania mendohet të ketë qenë një fyerje e rëndë që ky i fundit pësoi prej një të afërmi të gruas së dytë të Filipit. Miqtë e mbretit e dënuan Pausanian me vdekje ndërkohë që Aleksandri i Madh bëri të njëjtën gjë edhe me bashkëpunëtorët e vrasësit.

[Zero Cool]

Kryengritja Ilire e Klitit


Pas vdekjes së Filipit II në fronin e Maqedonisë u ngrit i biri i tij Aleksandri III i cili njihet në histori si Aleksandri i Madh. Në atë kohë Aleksandri ishte 20 vjeç duke i shtyrë Helenët të mendonin se hegjemonia e Maqedonisë mbi ta mori fund. Në të vërtetë Aleksandri me anën e një ushtrie të organizuar mirë provoi shumë shpejt se do të ndiqte një politikë ekspansioniste ashtu si dhe babai i tij. Kështu, Aleksandri pushtoi Beotinë, nënshtroi Thesalinë, rrafshoi qytetin e Tebës që ngriti krye kundër tij si dhe e detyroi Athinën që t’i ofronte paqen, gjë të cilën mbreti i Maqedonisë e pranoi. Në Korinth Aleksandri u shpall sundimtar (Hegjemon; Strateg) i Ligës Helene (Liga e Korinthit), e cila përfshinte të gjitha shtetet Greke përveç Spartës. Tashmë, mbreti i Maqedonisë dhe sundimtari i gjithë Greqisë ishte gati të hidhej në Persi dhe të pushtonte të gjithë Azinë, por më parë duhet të shuante disa kryengritje që kishin shpërthyer në Ballkan pas vdekjes së Filipit. Gjithashtu, për t’u nisur drejt Persië pa shqetësime Aleksandri duhet t’a siguronte mbretërinë e tij prej Ilirëve.

Mbretëria Ilire e formuar prej Bardhylit duket se disa kohë pas vdekjes së tij ra në dorën e djalit të tij Klitit i cili më 335 para Krishtit vendosi të ngrejë krye kundër Aleksandrit të Madh më qëllim rimarrjen e tokave Ilire të pushtuara prej Filipit II. Për këtë qëllim, Kliti arriti disa marrëveshje bashkëpunimi me Glaukun, mbretin e shtetit të Taulantëve si dhe me Pleurian , prijësin e fisit Ilir të Autariatëve. Në këtë kohë Kliti kishte arritur të rimerrte kontrollin e qytetit të Pelionit duke e kthyer këtë qytet tepër të mbrojtur në epiqendren e tij ushtarake. Qyteti i hershëm i Pelionit shtrihej në Shqipërinë e sotme juglindore duke qenë një vend i fortifikuar i cili rrethohej nga një hapësirë me maja të larta. Kështu, mendohet se Pelioni lidhet me vendbanimin e veçuar kondrinor të Goricës në fushën e Poloskës pranë lumit Devoll, ashtu siç shënon edhe studiuesi Anglez J. Wilkes në librin e tij “Ilirët”. Në këtë vendbanim dallohen disa fortifikime të cilat i përkasin periudhës Helenistike dhe periudhave të mëvonshme, duke luajtur rolin e një qyteti të rëndësishëm në viset e banuara prej Desaretëve Ilirë në jug të Ohrit. Nga ana tjetër, shumë arkeologë Shqiptarë janë të mendimit se Pelioni gjendej në Sellën e poshtme aty ku janë zbuluar disa varre monumentale të karakterit princëror të skalitura mbi faqe shkëmbore. Mesa duket Pelioni shërbeu si një qendër e rëndësishme ushtarake që në kohën e Bardhylit. Ndoshta u themelua si vendbanim prej këtij të fundit dhe mund të ketë shërbyer si kryeqendra e mbretërisë së Bardhylit për ca kohë pavarësisht mendimeve se kjo kryeqendër ndodhej diku ne krahinën e Linkestias.

Tashmë Kliti shpresonte t’i rifitonte të gjitha këto si një e drejtë e trashëguar prej babait të tij. Kështu, Kliti shfrytëzoi kohën kur Aleksandri ndodhej në një ekspeditë ushtarake përgjatë Danubit për të nisur një kryengritje kundër mbretit Maqedonas. Lajmi për këtë kryengritje u mor vesh prej Aleksandrit pasi ky i fundit kishte nënshtruar Tribalët në Thraki dhe ndodhej në një fushatë luftarake në Paioni. Mbretit Maqedonas iu desh t’a braktiste këtë fushatë për t’u nisur me të shpëjtë drejt Pelionit dhe për të shuar kryengritjen e cila kërcënonte mbretërinë e tij. Nga ana e tij Kliti i kishte shtyrë Autariatët që t’a sulmonin ushtrinë e Aleksandrit të Madh teksa ajo i drejtohej Pelionit duke pritur njëkohësisht edhe ardhjen në ndihme të Glaukut me Taulantët e tij. Gjithsesi, Autariatët nuk u bënë pengesë për Maqedonasit pasi u nënshtruan më parë prej mbretit Longar të Agrianëve Pionë i cili ishte në Aleancë me Aleksandrin e Maqedonisë. Kështu, Aleksandri avancoi me lehtësi drejt jugut dhe pasi kaloi lumin Erigon (Crna Reka) arriti në muret e Pelionit. Fushata ushtarake e Aleksandrit ne Iliri përshkruhet nga shkrimtari Grek Flav Arriani (95-175) dhe ai Romak Kurt Rufi (shekulli I pas Krishtit). Ata e përshkruajnë këtë fushatë si një manifestim i shkëlqyer i aftësive ushtarake të Aleksandrit të Madh i cili arriti t’i bëjë ballë kalorësisë dhe këmbësorisë tëpër të levizshme të Ilirëve. Pasi mbërriti në zonën e Pelionit një ditë pas Aleksandrit, Glauku me luftëtarët e tij e vuri në vështirësi karvanin Maqedonas me në krye Filotën i cili po kërkonte ushqime për ushtrinë në fushat aty pranë aq sa u desh ndërhyrja e Aleksandrit për t’a ndalur këtë rrezik. Kryesisht, në betejën e Pelionit, ushtrisë Maqedonase iu desh të ruhej nga dy drejtime; njëri drejtim ishte ai i kalorësve, hoplitëve, hobetarëve dhe shigjetarëve të Glaukut që kishin zënë pozivion në malet aty pranë dhe drejtimi tjetër i cili mbulohej nga luftëtarët Ilirë të ndodhur brenda mureve të Pelionit, qytet të cilin Aleksandri e mbante të rrethuar. Gjithashtu, relievi i vështirë dhe i ngushtë e bënte të vështirë manovrimin e ushtrisë Maqedonase. Atëherë Aleksandri shpalos të gjitha aftësitë e tij si strateg ushtarak duke e kaluar Falangën mes vendeve mjaft të ngushta dhe si dhe e rradhiti këtë të fundit në forme pyke sulmoi Taulantët nëpër kodra. Ilirët e Glaukut të habitur nga këto manovrime të shpejta të Maqedonasve i lanë pozicionet e tyre dhe u tërhoqën , ca u larguan fare nga vendi, ca u futën në qytet dhe ca të tjerëve iu desh të përballeshin me kalorësinë Maqedonase e cila i ndiqte nëpër male. Tri ditë më vonë, Aleksandri i zuri në befasi ushtritë e Klitit dhe Glaukut të cilët kishin fushuar të shkujdesur. Prej sulmit të papritur disa Ilirë u vranë në gjumë, disa të tjerë u vranë tëksa tentonin të iknin në panik e sipër ndërkohë që pati edhe nga ata që u kapën rob. Në kaos e sipër Kliti i vuri zjarrin qytetit Ppelion që të mos binte në dorë të Maqedonasve dhe u largua po ashtu si Glauku për në mbretërinë e Taulantëve ku u strehua nga ky i fundit. Pas Tribalëve, Aleksandri ia arriti që të spostonte edhe Ilirët, drejt perëndimit duke e siguruar kufirin e mbretërisë Maqedonase nga kjo anë. Tashmë, Aleksandri kishte dorë të lirë për të vepruar ushtarakisht kundër Persisë.

Kemi pak njohuri mbi atë që ndodhi me Klitin pas humbjes në Pelion. Mesa duket ai vazhdoi të ishte mbret i Enkelejve edhe për ca kohë. Mendohet se rreth viteve 300-295 para Krishtit ai u pasua nga djali i tij Bardhyli II ose Bardhyli i Riu, por ka pak mundësi që Kliti të ketë sunduar aq gjatë. Nga ana e tij, Bardhyli II arriti t’a rimëkëmbte pjesërisht mbretërinë e Enkelejve megjithëse ai nuk e pati më fuqinë e mëparshme. Gjithashtu, Bardhyli II bëri alenacë me Pirron e Epirit duke i dhënë atij vajzën Birkena për grua. Mbretëria e Bardhylit të ri përfshinte brenda saj vetëm një pjesë të viseve të mëparshme. Pas shekullit III para Krishtit Enkelejte e humbin rëndësinë e tyre dhe nuk u përmendën më duke vuajtur gjatë këtij shekulli edhe dyndjen e Keltëve përveç sulmeve të Maqedonisë.

[Zero Cool]

Ndërhyrjet e Bardhylit ne Epir


Alketa I Molosi, i biri i Tharypës, për shkaqe që nuk dihen mirë, nuk arriti t’a mbante fronin e mbretërisë së Epirit dhe më 390 para Krishtit, që në vitin e parë të mbretërimit, u detyrua të largohet nga vendi për t’u strehuar në Sirakuzë ku pati mbrojtjen e tiranit të saj, Dionisit I. Shumë studiues janë të mendimit se shkak për largimin e Alketës u bënë Spartanët të cilët mund të kenë nxitur një sërë kryengritjesh në Epir kundër Alketës. Me qëllim që t’a shtinte përsëri në dorë fronin, Alketa u bë ndërmjetësi i një aleance mes Dionisit të Sirakuzës dhe Bardhylit, më 385 para Krishtit. Me anën e kësaj aleance, Bardhyli donte të forconte ndikimin Ilir në Epir në dëm të Spartës dhe Maqedonisë. Nga ana tjetër, Dionisi donte të siguronte rrugë të reja tregtare e ushtarake përgjatë bregdetit lindor të Adriatikut dhe Jonit. Gjithashtu, me qëllim që të ndihmonte në rivendosjen në fron të Alketës, Dionisi i dërgoi Bardhylit një ndihmë prej 2000 luftëtarësh dhe 500 armatimesh Greke. Diodori i Siçilisë tregon se Ilirët ua dhanë armatimet e Dionisit luftëtarëve më të mirë dhe ushtarët e ardhur në ndihmë i përzien me trupat e tyre. Kështu pasi arritën të krijojnë një ushtri të konsiderueshme, Ilirët e Bardhylit hynë në Epir duke marrë me vete edhe Alkëtën për t’a rivendosur në fronin e Epirit. Kur Molosët të rebeluar kundër Alketës i dolën përpara ushtrisë Ilire filloi një betejë e përgjakshme e cila përfundoi me masakrimin e 15,000 Molosëve nga ana e ushtrisë së Bardhylit. Kjo shiër e dhënë nga Diodori mund të jetë e ekzagjeruar gjithsesi ndikimi Ilir në Epir dhe kjo fitore e Bardhylit më 385 para Krishtit bëri që Alketa t’a rimerrte fronin e Epirit dhe të sundonte në këtë mbretëri deri më 370 para Krishtit. Pavarësisht arritjes së qëllimit, ushtria Ilire u detyrua të tërhiqej nga Epiri menjëherë pas masakrës së 15,000 Molosëve pasi Spartanët me në krye mbretin e tyre Agesilausin II (444-360 para Krishtit) ndërhynë në Epir dhe e mundën ushtrinë Ilire. Më vonë, më 360 para Krishtit, Ilirët u panë përsëri duke sulmuar Epirin i cili drejtohej nga Arymba. Bardhyli synonte që të ndalte një ndikim Maqedonas në Epir që ishte vënë re në këtë kohë. Gjithsesi, mesa duket Ilirët u detyruan përsëri të tërhiqeshin teksa hasën në rezistencën e Arymës.

[Zero Cool]

Bardhyli kundër Maqedonasve


Pas vrasjes së Arkelaut më 399 para Krishtit, mbret I Maqedonisë që më 413 para Krishtit, në këtë mbretëri u krijuan trazira të shumta nga të cilat përfituan Ilirët e sidomos Enkelejtë me në krye Bardhylin (448-358 para Krishtit). Ky i fundit e kishte prejardhjen nga shtresat e ulëta por dallohej për trimëri dhe gëzonte respektin e luftëtarëve përderisa i ndante përfitimet me ta në mënyrë të barabartë. Bardhyli nuk ishte trashëgimtar i Sirrës por e rrëzoi atë me anën e një kryengritjeje dhe më 393 para Krishtit themeloi mbrëtërinë e parë “të mirëfilltë” Ilire. Nën sundimin e Bardhylit kjo mbretëri do të arrinte kulmin e fuqisë së vet si dhe do të dallohej për konfliktet e shpeshta me mbretërinë e Maqedonisë. Sipas Licianit, në luftën vendimtare të vitit 358 para Krishtit kundër Filipit II të Maqedonisë, Bardhyli luftoi mbi kalë në moshën 90 vjeçare. Nuk mund të thuhet me siguri nëse vdiq gjatë kesaj beteje apo doli i gjallë prej saj, por pas kësaj ngjarjeje emri i Bardhylit nuk përmendet më.

Që në vitin e parë të mbretërimit, Bardhyli u sul drejt tokave të mbretërisë Maqedonase duke përdorur taktika të reja luftarake të pa përdorura më parë nga Ilirët me anën e të cilave fitoi një betejë të rëndësishme kundër Amintës III duke e rrëzuar atë nga froni i Maqedonisë. Aminta mundi ta rrimarë fronin një apo dy vjet më vonë me ndihmën e Thesalëve. Pavarësisht kësaj Bardhyli i vazhdoi ekspeditat luftarake kundër Maqedonisë derisa më 972 para Krishtit e detyroi Amintën t’i paguante atij taksë vjetore. Më vonë, më 369 para Krishtit, Ilirët e Bardhylit thyen edhe pasuesin e Amintës, Aleksandrin II (mbret I Maqedonisë nga 370-368 para Krishtit) duke bërë që Ilirët të vazhdonin të mblidhin taksa dhe të sundonin pjesën perëndimore e veriore të mbretërisë Maqedonase. Të njëjtin fat pati edhe Perdika II, vëllai dhe pasardhësi i Aleksandrit II, i cili në vitin 359 para Krishtit u vra në fushë-betejë së bashku me 400 ushtarë të tjerë Maqedonas nga ushtria e Bardhylit. Kjo ishte disfata më e rëndë e pësuar nga Maqedonasit prej Ilirëve.

Pasuesi i Perdikës II, Filipi II i Maqedonisë bëri që situata të ndryshonte në favor të Maqedonisë. Pasi kishte mundur Paionët, Filipi më 358 para Krishtit i drejtoi forcat e tij luftarake kundër Ilirëve. Kjo forcë e cila përbëhej nga 600 kalorës dhe 10,000 këmbësore, përparoi drejt perëndimit duke e hedhur poshtë propozimin për paqe të Bardhylit dhe duke i kërkuar këtij të fundit të hiqte dorë nga zotërimi i të gjitha tokave Maqedonase të pushtuara prej tij. Duke mos i pranuar këto kërkesa dhe me besimin se mund t’i mposhte përsëri Maqedonasit, Bardhyli i doli përballë Filipit me 10,000 këmbësorë dhe rreth 500 kalorës. Diodori na rrëfen se të dy ushtritë luftuan më guxim e trimëri. Filipi i cili komandonte krahun e djathtë duke pasur në dispozicion luftëtarët më të zgjedhur e urdhëroi ushtrinë që t’i sulmonte Ilirët nga krahët ndërkohë që vetë i sulmoi ata përballe. Ilirët u vendosën me të shpejtë në formë kuadrate dhe qëndruan kështu për shumë kohë. Diodori vazhdon rrëfimin teksa shkruan se shumë ranë në fushën e betejës dhe akoma më shumë u plagosën nga të dyja palët. Fati i betejës nuk anoi nga asnjëra palë deri në momentin kur kalorësia Maqedonase i çau Ilirët nga krahët dhe nga shpina ndërkohë që Filipi i theu ata përballë. Kështu pra na e përshkruan Diodori këtë disfatë të rëndë të Ilirëve të cilët humbën rreth 7000 luftëtarë.

Rrjedhimisht , Ilirët u detyruan të pranonin kushtet e Filipit dhe të lironin tokat e pushtuara. Mesa duket e gjithë krahina e Linkestias ra ne duart e Maqedonasve si dhe qyteti Lyhnid (Ohri). Filipi u kthye ne Maqedoni pasi siguroi këtë paqe fitimtare me Ilirët.

[Neferta]

Me gjersisht' per periudhen e hershme pos tjerash ' http://www.scribd.com/doc/64538006/98/DINASTIA-E-ILIREVE