Epika Popullore e treves se Kercoves
 

Kenget e kacakeve

Ne keto kenge ndeshim edhe shume vargje liriko-epike,ngandonjehere edhe krejtesisht lirike,Nje lirizem i dukshem ekziston edhe ne pershkrimet e personifikuara si "Mali i kacakut","Kroj i kacakut","Shpelle e kacakut" etj.

Momementet specifike nga jeta familjare jan motive me te rendesishme ne keto kenge popullore.Kenga e Sulltanes se Qafes eshte nje kenge mjaft simpatike,per shkak te pjesemarjes se vajzes se re gjate nje konflikti me komitat e Brodit,per te i ndihmuar babait dhe bashkefshatareve.
Eshte kjo bija Sulltana,e cila po keshtu i ndihmon babait si burrat.
Nje nate,ne vitin 1913,hordhite serbe e bullgare,te udhehequra nag krimineli Mikajl i Brodit,qe ne popull njihet si Vojvoda i Brodit,hyne ne fshatin shqiptare Qafe te Gostivarit dhe bisha te egra vrane e masakruan popullsine e pafajshme.
Fshataret te paarmatatosur,te zene ne gjume,nuk mund t`u perballonin sulmeve barbare te ketyre cetave mizore,Ndermjet tymit e zjarrit,keta gjakpires,gostiteshin me gjakun e shqiptarit,duke shfry merine sidomos mbi shtepin e Mazllam Qafa,qe ishte nje nga luftetaret me te denje per realizimin e idealeve kombetare ne keto ane.
Mazllami,qe kishte luftuar trimerisht ne rradhet e para,prej dritarev te shtepise se tij e vijonte zjarrin dhe qendroje burrerisht deri sa pati fisheke.Nderkohe,i mashtruar,ra ne duart e armikut dhe ne oborrin e shtepise se tij u vra mizorisht,ne pranine e se bijes pesembedhjetevjeqare,te cilen armiqte e detyruan te shikonte se si i masakrohej i ati.
Sulltan,pasi arriti disi te shpetoje prej duarve mizore,iku ne shtepi,mori nje pale gershere per qethjen e dhenve dhe me te ne doreiu sul armiqve,Dy i vrau,ndersa nje tjeter e plagosi rende.Dhe te tjeret do te i kishte shtrireper toke,po te mos e kishin rrezuar me plumba revolveri.

Sulltana ishte nje nga vashat me te bukura te kesaj ane,prandaj cubat kishin vendosur t`ia jipnin njerit prej shokeve te tyre per te bere me te nje nane serbe.
E hodhen ne nje grope bashke me te vraret e tjere,por me pare i hoqen prej qafe nje varg me xhevahire,duke ia lene ne dore gersheret gjakmarese.
Mbe kete ngjarje te tmerrshme,vjeshetari i popullit ka qendisur nje eligji qe nuk ka shoqen dhe qe ne zemrat tona tingellon me ze hyjnor.

Kenga e Qafes(Sulltanes) Variant i Zajazit

Keto komita,jalla,c`jan termou
Njer ne Cafe derrat dun me shku
Burrat e Cafes, jalla i kan termou
Ne shpi t`Mazlamit,jalla,dun me i cou,vaj 5
Na duel Sulltana besa n`at dollap
Na ju ra durve,cycja,me t`perflake
-Cycja bre nen,ene ,ne te bohet nji xhak
N`bohet nje xhak mori nane,nje xhak i zi
Ne vriten burra,ne priten grani, vaj 10
Cù kthy Sulltana,heyni ne shpei
Naj mori gershenet cycja,i shtiu ne ne xhi
Na dul Sulltana besa,moun mor ne shkalle
-Gajret bre date mos u lidh i gjalle-e
Ty be Sulltana s`ta le xhakun pa mare,vaj 20
-Gajret Sulltane he Zoti mo t`frykt
Se bashke me daten ne shkojme shehit!
Kecei Sulltana bes,dul more ne leme
Ja guli komitit besa ne xhabadan
Ja citi derrit,besa,tej more m`at ane,vaj
Hiken komitat,besa,tu qellu mrapa
Hikni bre shoke se na faroj Cafa
Na faroj,jimi te marrou
Sa nje tre vete mor naj ka vramun nji gru,vaj
Gajrét Sulltane,moj e bije xhalit
sa meir ja bone,moj,xhalit Mikajlit
Oj,bre,erdh haberi,mor ne karakolle
Ne karakolle besa n`ate Gostivare
Caj Mazllam Cafa bon treimnei-o me gra,vaj.

Shkruar nga
Dr.Hamit Xhaferi

Per Dardania,de
Kercovari.

Kenga e Kalosh Danit

Kenga per Kalosh Danin ka nje rendesi te madhe per historine e levizjes sone kombetare,sidomos per treven e Kercoves.
Kjo kenge i ka kaluar kufijte kercovare dhe ka marre permasa me te gjera,spese dhe veprimtaria e vete Kaloshit nuk ka qen e kufizuar vetem ne treven e Kercoves:
Pi ne Diber, more,ne Tirane
Na ka dale,more,nji kapida!
Kapidani,more, Kalosh Dani
Pret ke Gara,mor,permy Bukujqan
Pos ne Kercove edhe ne Diber,ceta e Kaloshit qysh nga viti 1919 vepronte ne nje teritore te gjere ne Maqedoni,saqe ne veri arrinet deri ne Shkup.
Pervec se ne Maqedonin Perendimore,kjo cete vepronte edhe ne territorin e shtetit shqiptare,si per shembul ne Lure,ne Tirane e tjere.
Kaloshi ka pasur lidhje edhe me Prizrenin,me njefar Sali Aga te cilin e ka pasur mik te ngushte dhe shume here ka qene ne konak tek ai.
Ceta e Kaloshit kishte idhtare dhe perkrahje ne me shume treva,si per shembull ne Diber te Eperme,ne Gollberde,ne rrethien e Galicnikut.

Kenga e Kalosh Danit

Pine Diber,oh more ne Tirane
Na ka dale,hej more,nje kapida!
Kapidani,oh more,Kalosh Dani,
Pret ke Gara,permy Bukojcane;
Abidinit,or bomni Selam
Pret Kaloshi,mor,prmy Bukojcan.
Mun ke Gara,oh more,n`ate perru
Pret vojvoden,hej ore,me liftou
Ky Kaloshi,mor,nji burre i unjet
Male e fushe,mor,na shkon si flutur
Shkon si flutur,more shkon hava
N`male te Brodit,oh ,more na ka ra
N`male te Brodit,mor,na u boka nami
Ke liftonte,mor,kalosh Ramadani
Shum imnat,mor na i ep Latami.
-Jalla c`u bone,Lazam,bre vella
Se dibranet,mor,jan`tuj na vra
Tu na vra,mor dun me na zene.

Nga kenget popullore,por edhe nga rrefimet ne terren,del s evrasesit ishin disa persona nga Dibra,te ndihmuar nga vojvoda i Brodit,po ai i njejti qe masakroje Qafen e Sulltanes Kreshnike.

Prapa kesaj vrasjeje nuk qendronte vetem dora e pushtetit te atehershem serb,por ne kete vrasje duket se me se shumti i kishte perzier duart pushteti i Afmet Zogut,i cili ne ate kohe u angazhua mjafte per shkaterrimin e Levizjes Kacake,me kete rast shpeshhere thirrte Kaloshin qe te dorezoje armet,por ky kurre nuk e beri nje gje te tille,sepse ishte i vetedishem se Zogu ka per qellim te perforcoje absolutizmin e tij.
Dy vargje e fundit deshmojne me se miri,dhe besoj se ka vend ta mbeshtesim se Kalosh Dani me te Vellan Lazamin jan vra nga dora e Dibraneve mbeshtetes te Zogut.

Shkruar nga

Dr.Hamit Xhaferi

Per dardania,de
Kercovari.