Antropologji-Sociale / Kultura e te Ushqyerit
 

[CENTER][B]H Y R J E[/CENTER]
[/B]Se ushqimi është një nga faktorët qe siguron mbijetesen e species tonë por edhe të
krijesave tjera nuk është diqka e cila do të duhej të diskutohet,por të gjithë ne e dimë
se kulturen humane të ushqimit e karakterizon diqka e vacant.Nuk e përbën vetëm
shuejta e etjeve tona dhe ngopja me ushqim,por përcillet edhe me një mori
ritesh,traditash,zakonesh të cilat në në vende ,popuj e rajone që perveq të
përbasketave të tyre kan edhe specifikat e tyre.Të gjitha këto në kontekste të
caktuara,iu nënshtrohen ndryshimeve të sistemeve shoqërore duke u ndikuar ne njëra
tjetren.Po kështu mund të themi edhe për kulturën e ushqimit në Kosovë e cila në
një mënyre,edhe pse gjendet në të njëten periudhë kohore në raport me vendet për
rrethë dhe në të njten kohë ,duket sikur shpeshëhere kemi të bëjmë me kohë dhe
hapsirë tjetër,e këtë madje mund ta vërejmë edhe përbrenda Kosove.
Këtë do të përpiqem ta ilustroi nëpermjët të intervistuarit tim,i cili konsideroj që ka
pasur një jetë mjaft të pasur në kuptimin e asaj që ka lëvizur nga habituse të
ndryshme ,fshat-qytet brenda Kosove por edhe në boten e jashtme. Kjo lëvizje e tij ka
bërë,që të ndeshtet me kultura të ndryshme ushqimi dhe te vërej disa nga specifkat e
tyre .Veq kesaj i intervistuari është student i mjekësisë i cili në mënyrë më të
specifikuar ndalete edhe për vlerat kalorike të ushqimimeve në këto habitués ,duke folur
më pas për përparësitë dhe të metat e kësaj kulture ushqimi që do të mund të na
ofronte edhe një informat tjetër me vlerë

[B][CENTER][B]INTERVISTA[/B]
[/CENTER]
[B]L.B.- A mund të na thuani sa I kushtoni rëndësi ushqimit ju dhe familja juaj?[/B]
[/B]
[B]N.N[/B]- shumë,shumë>është një pjsesë e dites që me padurim e presë, ku jo vetëm që
Shuajme urinë ,por edhe shlodhemi nga dita e ngarkuem me pune dhe strese
koha kur mbledhemi antaret e familjjes,bisedojme per atë se çfare beme dhe si kaluam
gjatë dites,për planet dhe gjera te ndryshme.
[B]
[B]L.B. Sa racinoe në ditë zakonisht konsumoni ?[/B]
[/B]
[B]N.N[/B]-Me familje në fshat zakonisht tri dhe jan më të rregullta ,ndersa në Prishtinë dy
Racione për shkak të angazhimeve ditore,orarit të shpesherhërë të papërshtashëm dhe
të parregullt
[B]
[B]L.B.-A keni ndonjë orarë të caktuar se kur merrni ushqimin ?[/B]

[B]N.N[/B]-[/B] Po në fshat zakonisht kur jam zakonisht kemi një orar të cilit po thuasjese gjithnje
I përmbahemi p.sh. ne fshat mengjesin e marim dikun rreth ores 9,dreken rreth ores
14,ndrërsa darken në ora 19,ndërsa në prishtinë nuk kemi edhe ndonje orar të rregullt
Mengjesi eshtë shumë formal,kemi një pauzë në 12 pasi të kthehemi nga puna në 17
Nuk ka orarë të caktuem ,shpeshë kur të krijohen rethanat.
[B]
[B]L.B.-cila ng a këto racione mbledhë gjithësesi të gjithë antarët e familjes?[/B]

[B]N.N[/B][/B]-Kur jemi në fshat mengjesi,gjithsesi por edhe darka,ndersa në prishtinë darka,
Ndersa në prishtinë është darka ajo që na bënë bashkë ,meqenëse mengjesi është I
shpejtë I ëri shkon në përgaditje rreth punes.
[B]
[B]L.B.- A e perzgjedhni ushqimin ,a perpiqeni që ai të jetë dietal?[/B]
[/B]
[B]N.N[/B]- po zakonisht perpqiem që ushqimi së paku të jetë i fresket dhe me prejardhje të
Sigurt,por mund të them që konsumoi ushqim mjaft të ngopur me kalori,sidomos kur
gjendem në fshat konsumojmë një ushim mjaft kalorik ,të produkteve të qumshtit,
mishrave ,brumrave,kur jam në Prishtinë,ushqimin e kam më të crregullt dhe ushqimin
konsumoi nga lokalet që ofrohet ,fast food-e.
[B]
[B]L.B-Cilat nga ushqimet preferoni më shumë në mengjes,drekë,darkë[/B][/B][B]?[/B]

[B]N.N[/B]-në fshat në mengjes dominojnë kryesiht produktet e qumshitit,mishrave të
konzervuar,vezë ,perime, dreka ,më pëlqejnë të gjitha gjellrat tona tradicionale por
edhe brumrat i preferoi,mirepo edhe për darkë shpeshehëre pergaditet e që mendoi që
eshtë ushqim I rende ,Në Prishtinë ,mengjesi është shumë formal m e kafe,caj, lëngje
biskota ,reqele tosta,senëicha ,pjese tjetr e plotesoi ne qyte e ndonjeher edhe darkë
pergadisim ,me se shpeshti diqka prej pastave
[B]
[B]L.B-A I keni të ndara punët rreth usgiqmit kush pergadite,kush servon kush[/B][/B][B] patron enet?[/B]

[B]N.N[/B]-varet se kush eshtë i lirë ,cili do që vie më heret nga puna i pervishemi punës,
Perndryshe nuk e kam problem të pergadisë ushqim,madje më pelqen,mirepo enet nuk
do i pastroja me qef.ndersa kur jemi në fshat gherat rreth ushqimit merret nena dhe bashkëshortja.
[B]
[B]P.B-A ka ndonjë renditje të caktuar rreth tryezes,sofres[/B][/B][B]?[/B]
[B]
[B]N.N[/B][/B]-jo nuk kemi ndonjë renditje të caktuar rreth tryezes kur jemi vetëm antarët e
Familjes,mirëpo kur edhe mysafirët jan aty,athëhere i zoti shtëpise ulet në krye
vendi,e mysafiret vendosen ne vende ku munden me qene rehat ,që nuk pengohen gjatë
servimit të ushiqmit.

[B]L.B-a preferoni qe të flisni apo heshtni gjatë ngrenies?cfare bisedoni?[/B]
[B]
[B]N.N[/B][/B]-zakonisht po,bisedojme per problemet ne punë në shtepi ,për të ardhmen
,shpeshe bejm humor e gjera të ndryshme.
[B]
[B]L.B-a praktikoni ndonjë ritual para ngrenies ,lutje falimnderim[/B][/B][B]?[/B]
[B]
[B]N.N[/B][/B]-zakonisht jo ,mirepo nëse ose jemi dikund falimnderojme per ushiqmin ,ndersa ne
fund e themi atë qe ndoshta edhe shumë kush :zoti e shtoft ,zoti u dhasht berqet et..ose
në rast se kemi hoxhen në iftar gjatë muajit të ramzanit zaakonisht hoxha bene një luatje para ngrenies.
[B]
[/B][B]L.B.- A keni ndonjë datë apo ditë të caktueme që u mbledhë të gjithë antarët e familjes
[/B][B]N.N [/B]ato jan kryesisht festa të ndryshme qofshin ato religjioze ose jo,apo ndonjë ndje e organizuar
[B]
[B]L.B-a keni ndonjë ushqim të caktuar që e preferoni gjat kesaj ?[/B]
[/B]
[B]N.N[/B]- Kjo varet nga dëshira që shprehim,për me vequ eshtë festa e bajramit ku e ëma
përgaditë një ushqim tradicional dhe embelsirat tradicionale.
[B]
[B]L.B a servoni në ndonjë enë të caktuar ushqimin gjatë festive dhe a kan ndonjë të vacant ato enë?[/B]
[/B]
[B]N.N[/B]-zakonsht jan ma te vecanta ,por nuk shquhen per ndonjë vecanti
[B]
[B]L.B.-a mund të na e pershkruani se si duket ushqimi gjatë dasmave p.sh.[/B]

[B]N.N[/B][/B]-Kjo varet nga ajo nese vendoset qe dasma të behet në ambiente të shtëpise ose
locale t ëndryshme.Nëse dasma bëhet në shtëpi atëhere zakonisht angazhohen
gjelleberesit ,të cilët edhe ata përgadisin një ushqm tradicional ku dreka u
sevohet krushkëvë para se të shojnë të marrin nusen dikund nëa 12-13,meshkujt
vendosen vecmsa në oda po ashtu edhe femrat e fëmja varësiht nga mosha tyre disa prej tyre me mashkuj disa me femra.

[B][B]L.B a keni ndonjë ushqim të caktuem në rastë vdekje?[/B]

[B]N.N[/B]-[/B]ka ushiqme të caktume qe behen e te cilat behen edhe në ditë të cakutume,e per te cilat nuk di shumë.

Titulli: Antropologji-Sociale / Kultura e te Ushqyerit
 

[B][CENTER][B]PËRFUNDIM[/B]

[/CENTER]
[LEFT][/B]Duke pasur per stimul pergjigjet nga intervista e me lartme , perfundimin lidhur me kete interviste socio-antropologjike do te perpiqem t'i dha fund me nje qasje kritike (marksiste) ndaj dobesive qe ka KULTURA (prodhimi dhe konsumi) KAPITALIST .

[/LEFT]

Duke pasur parasysh faktin , se si mjeksia dhe te gjitha shkencat , kane lindur dhe avancuar si pasoj e po te njejtit qellim : - avancimit te shendetit dhe mireqenies se jetes njeriut ne essence... >>>

Do te perpiqem brenda per brenda kopshtit social , te kontekstualizoi<–> USHQIMIN JO VETËM SI FAKTOR , PER MIREQENIEN E JETES SE SHOQERISE,POR EDHE KULTUROR.

[B]I intervistuari im identifikon diqka qe ai e quan KULTURE SHENDETESORE, KULTURE e te USHQYERIT, KULTURE FIZIKE.[/B]

[SIZE=2]Keta tre faktore kulturore sipas tij,jane varshmerisht te lidhura njera per tjetren …. [/SIZE]
[SIZE=2]"Kultura e te ushqyerit eshte thelbesore, per nje shednet te mire.[/SIZE]

[SIZE=2]Te ushqyerit me kalori te ngopura me sheqerna , yndyrna, karbohidrate, eshte vestiré te[/SIZE]
[SIZE=2]kontrollohet … Si te kontrollohet kjo , kur p thuaj cdo ushqim permban ne vete keto [/SIZE]
[SIZE=2]elemente ?! Madje edhe ne limon dhe kafe haset nje perqindje –sado e vogel , e sheqerit, [/SIZE]
[SIZE=2]yndyrnave dhe karbohidrateve !!...."[/SIZE]

[SIZE=2]Si t’i konsumojme keto elemente ushqyese ne minimum, ne menyre qe te dominojne [/SIZE]
[SIZE=2]proteinat, vitaminat dhe mineralet, ne ushqimin dhe trupin tone ?![/SIZE]

[SIZE=2]Nga pervoja personale e tij sygjeron kete :….[/SIZE]
[SIZE=2].."[/SIZE]
pa pasur nevoje t’i fus vetes stres , e kam bere te funksionoj kete ne menyre te knaqshme .
.Nese ndalemi dhe mendojme prej momentit , kur zgjohemi ne mengjes e deri kur te bime
ne gjume , cdo gje qe konsumojme-per shuajtje etje dhe urie , permban sheqer, yndyre,
karbohidrate……..Ne kafe- sheqer , ne qajna-sheqer, embelsira-sheqer, peme,perime-
sheqer... Eshte nje mase e madhe dhe pune e mundimshme e melqise per te ndaluar dhe

deponuar tepricat e sheqernave , yndyrnave...Qe t’i kontrollojm futjen e ketyre tepricave
ne trup, mund te veprohet leht pa sakrifikuar te ushqyerit e mjaftueshem ……Psh: nese
pime nje kafe me 2-luge sheqer – perpiquni ta reduktoni ne nje , me vone ne gjysem , e
dikur nese nuk ndien mungesen per te ne kafe , bene edhe hiq.

Tek une funksionon mire... kafen dhe cajnat i konsumoj pa sheqer.. Qumshti i perdorur
ne to , siguron dozen e mjaftueshme te sheqerit per ta nivelizuar thartiren e kafes.

Natyrisht, kjo eshte ceshtje shijesh ...Mirepo, personalisht prej kur nuk konsumoj sheqer
ne kafe dhe cajna , shume me shume i shijoje dhe i dalloj shijet dhe cilesit e tyre…."
Më pas ai vazhdon te me jep instruksione tjera per menyren e te ushqyerit:

"Mirepo, trupi i njeriut ka nevoj edhe per sheqerna... Si t’i kompenzojme keto ? Ne
menyra sa ma natyrale, nepermjet frutave te ndryshem..."
Mirepo, nuk eshte veprim i duhur , as i shendoshe per shendetin mental , kur cdo gje
peshohet dhe analizohet…shtypet natyra e spontanitetit.Sheqernat shpesh perdoren , per
reduktim dhe kontroll te STRESIT dhePERQENDRIMIT ?(pyetje per N.N)

"... Mirepo nuk eshte edhe menyra me e mire dhe me e shendoshe. Kjo mund te
kordinohet , me kombinim te ndonje AKTIVITETI FIZIK...

Sheqernat, karbohidratet, yndyrnat, preferohen te konsumohen para aktivitetit fizik – para
praktikimit te ndonje aktiviteti sportiv... pasi qe si dihet karbohidratet, sheqernat,
permbajne ne vete kalori – qe lirojne energji gjate aktivitetit fizik.

Pas, aktiviteti fizik, jo sheqerna, jo karbohidrate.. Me shume proteina , vitamina,minerale.

Ne kete menyre edhe kontrollojme mbi-peshen tone dhe i lehtesojme punen melqeise ,
dhe metabolizmit te trupit ne pergjithesi.


[B]MENDJA SHENDOSHE – NE TRUP TE SHENDOSHE[/B]K....Kjo është thënia që marrë në fund nga I intervistuari im
Arsyet dhe rrethanat qe i imponojne shoqerise moderne te adaptojne (bejne per

vete) kete lloj dhe forme te ushqyeri-konsumi jane te shumtë… po qe se kerkojme
shkaqet njeri- per- njeri.

Mirepo, nje eshte e sigurt, qe kjo kulture konsumi – te ushqyerit, lindi dhe u
imponua nga lindja dhe zhvillimi i shoqerise industriale.

Ku koha ishte nje resurs ipa kompenzueshem ., dhe si e tille konsiderohej [B]<FLORI> - < TIME IS TREASURE> [/B]

Nga ky parim lindi domosdoshmeria qe duhet racionalizuar kohen ne minimumin e
saj – per te bere te mundur qe sektorit te prodhimit – ekonomizimit te mallrave dhe
sherbimeve t’i krijohet hapesire-kohe me e madhe … ne menyre qe te mund te
krijohet MASA-AKUMULUAR- e te mirave ekonomike. Nga i cili krijohet <Kapitali>..

[B]Ne kete parim, vlerta qe perfaqeson, imponon shoqeria industriale, krijoj nje[/B]
[B]ambient krejt ndryshe – te ekonomizimit dhe konsumit per dallim nga shoqerite-paraindustriale.[/B]

[B]SUPER-MARKETET e medha, FAST FOOD-et - MC – DONALD-et, jane shembuj[/B]
[B]tipikqe karakterizojne shoqerine industriale moderne. [/B]


Edhe ketu po qe se ndalemi dhe analizojme, do te kuptojme qe menyra e te ushqyerit
mund te themi lidhen ngusht me ekonomizimin e kohes .…<Fast Food <ushqimi shpejt> … Super Market<markete ku mund t’i gjesh te gjitha> pa pasur nevoj te shpenzosh energjine dhe kohen.

Kjo eshte vetem nje pjese e kultures – te shoqerive moderne industriale.Si cdo gje, qe pos te mirave barte edhe efektet – pasojat periferike … Nje ashtu edhe menyra e prodhimit dhe konsumit (te ushqyerit) barte pasoja periferike, qe nderlidhe direkt me shendetin e shoqerise …….

[B]A jemi(bere) ne pjese e kesaj shoqerie ?????[/B]