[Arb]

Për qeverisje Kosovës i duhet shteti

Shkruan: Esat Stavileci, profesor i Universitetit të Prishtinës

Në mes të deklarimit të Këshillit të Sigurimit dhe mbledhjes së rradhës së Grupit të Kontaktit

Mbledhja shumë e pritur e Këshillit të Sigurimit të Organizatës së Kombeve të Bashkuara “u kurorëzua” me hapjen e “dritës së gjelbër” bisedimeve për Kosovën dhe u shoqërua me një deklaratë e cila, në thelb, ”la shumë për të kuptuar” në lidhje me statusin e Kosovës. Nga shumë anë u tha se ajo shënon për Kosovën një ngjarje historike. Padyshim, bëhet fjalë për një “kthesë për historinë më të re politike të Kosovës”, por jo edhe për një vendim historik i cili do ta “kurorëzonte atë kthesë”. Nga ky çast vërtetë është vështirë për të parashikuar statusin, ndoshta për faktin se, megjithate, në deklarimet në lidhje me mbledhjen e Këshillit të Sigurimit, së paku, tash për tash, bëhet fjalë jo për statusin përfundimtar, por për statusin e ardhshëm të Kosovës.
Eshtë pritur që deklarata të mbështes rekomandimet e z. Kai Eide, kështuqë tash rekomandimet e tij, në fakt, u shndërruan në rekomandimet e Këshillit të Sigurimit për Grupin e Kontaktit i cili, siç është paralajmëruar, do të mblidhet me 2 nëntor në Uashington. Sipas një logjike, duhet pritur që edhe rekomandimet e Grupit të Kontaktit të “mos lëvizin shumë nga parimet” e përgjithshme të cilave u mungon vetëm përligjja në qëndrime.

Euforia që mund të deangazhojë

Në një shkrim të mëhershëm kisha tërhequr vërejtjen se duhet të ruhemi nga euforia që “na ka mundur”. Pas mbledhjes së Këshillit të Sigurimit ajo veçsa është rritur, me deklarimet se veç “është diçka” që “pritet të ndodhë” ose të “jetë më vonë”. Në këtë shkrim vetëm se po e përforcoj atë vërejtje, gjykuar përmbajtjen e Deklaratës Presidenciale dhe rekomandimet e saj, duke medituar për modalitetet e materializimit të saj në qëndrimet e Grupit të Kontaktit.

Nga më shumë të panjohura në lidhje me statusin e Kosovës, dy sikur zhvishen dhe bëhen të qartësuara.
E para, çështja e Kosovës, siç shprehet Deklarata, nuk hyn në fazën përfundimtare të përcaktimit të statusit të saj, po në “fazën e rradhës së pranisë ndërkombëtare”, po sikurse që ishte shprehur z.Kai Eide, në raportin e tij për Kosovën. Pra, nuk bëhet fjalë për përcaktimin e “statusit përfundimtar”, por për përcaktimin e “statusit të ardhshëm të Kosovës”, fakt që flet se Kosova edhe për një kohë të cilën është shumë vështirë ta parashikosh,d o të ballafaqohet me kufizimet e qeverisjes institucionale. Pra, përfundimi bëhet i qartë. Kosova do të ketë një status kalues, me “elemente të shtetit”, por me gjasë, nuk do të jetë shtet me “atributet e plota të tij”.

E dyta, vendosja e statusit të ardhshëm të Kosovës nuk do të shoqërohet edhe me vendosjen e sovranitetit të plotë të Kosovës, sepse nga theksimet në mbledhjen e Këshillit të Sigurimit dhe në Deklaratën Presidenciale, po sikurse edhe në raportin e z.Kai Eide, sikur sugjerohet një “sovranitet i kufizuar” që vetvetiu do të diktonte edhe një prani ndërkombëtare, fakt që flet se statusi i ardhshëm i Kosovës nuk do të përmbyllet me “përligjjen e plotë të kërkesave të popullatës shumicë në Kosovë”, por sipas të gjitha gjasave, me qëndrime ekuivoke, për të “joshur palët e interesuara”, me porosinë se asnjëra nga to nuk do të dalin as fituese dhe as humbëse nga negociatat, me qëllim që edhe njera edhe tjetra “të kenë mundësinë” jo vetëm të arsyetimit, por edhe të “shfajësimit para popullatës së vet”.
Këtyre dy të njohurave për Kosovën, mund t`i bashkangjitet edhe një e tretë, se diskutimet për Kosovën, në pjesën më të madhe, do të zhvillohen me “lehtësimin e tyre” nëpërmjet një “diplomacie fluturuese”, se do të zgjasin disa muaj, me mundësinë e ndërprerjes së kohëpaskohshme të tyre dhe se do të përfundojnë me një “qëndrim të njëanshëm” të bashkësisë ndërkombëtare i cili “do t iu imponohet palëve të interesuara” të cilat të nëjtin qëndrim do ta interpretojnë ndryshe para popullatës së vet, për të kualifikuar vetën si fituese, edhe pse ndërkombëtarët, qysh tash, me të madhe, theksojnë se nuk do të ketë as fitues dhe as humbës nga negociatat, pra se do të ketë një zgjidhje kompromisi që, çfarëdo qoftë ajo, më e papranueshme do të jetë për shqiptarët, për vet faktin se ata hyjnë shumë të hendikepuar në negociata të imponuara prej bashkësisë ndërkombëtare, për shkak se institucionet e Kosovës ende nuk kontrollojnë gjithë territorin e Kosovës, sepse ende ato institucione janë të karakterit të përkohshëm, sepse ende në to nuk është bartur një numër i madh i kompetencave, sepse Kosova ende përthekohet me Rezolutën 1244 dhe Kornizën Kushtetuese,s epse Kosova ende nuk ka ndërtuar një rend juridik dhe ekonomik të vetin, e tjera e tjera.

Privim i parimit të vetëvendosjes

Megjithate, më e njohura ndër të panjohurat është se Kosova po privohet nga mundësia që çështja e saj të zgjidhet në bazë të parimit të vetëvendosjes dhe, pa marrë parasysh deklarimet e zyrtarëve të Kosovës se pavarësia nuk do të negociohet, ajo në fakt do të mund të ndodhë, sepse në tavolinën e bisedimeve nuk do të gjindet një variant i vetëm, pavarësia e plotë, si kërkesë e shqiptarëve të Kosovës, por edhe varianti serb për një zgjidhje në mes të autonomisë dhe pavarësisë ose, siç shprehet regjimi i Beogradit, ”më shumë se autonomi dhe më pak se pavarësi” që, si do që ta marrësh, fsheh tendencën për ta ruajtur sovranitetin mbi Kosovën. Pra, ajo që kërkohet prej liderëve tanë është që “ta mbajnë fjalën”.
Sado që pala shqiptare deklarohet se është e përgatitur për bisedime dhe sado që është optimiste se nga ato do të dalë me “pavarësi në xhep”, ia vlen që të tregohet shumë e vëmendshme për hapat që do të ndërmerrë, të cilët kërkojnë mençuri, por edhe maturi, dije profesionale, por edhe formësim politik, po sikurse edhe urti filozofike, por edhe shkathtësi diplomatike.

Prej Shqipërisë kërkohet rol aktiv dhe qëndrim konstruktiv

Edhe pse kohëve të fundit nga Shqipëria sikur “trimërojnë zërat” e artikuluar në lidhje me çështjen e Kosovës dhe të ardhmen e saj në mbështetje të pavarësisë së Kosovës, ministri i jashtëm shqiptar vazhdon që vazhdon me të vetën, duke propaganduar pavarësinë e kushtëzuar për Kosovën, si zgjidhjen më të mirë, më parë në Uashington e së fundi në Bruksel, duke dëshmuar përkushtimin e të qenët “i moderuar”, çfarë po kërkon që të jetë bashkësia ndërkombëtare prej tij dhe prej Shqipërisë. Duke mos dashur që edhe një herë tjetër ti kthehem Mustafajt dhe konceptit të tij, do të nënvizoja vetëm atë se prej Shqipërisë kërkohet rol aktiv dhe qëndrim konstruktiv në lidhje me Kosovën dhe të ardhmen e saj. Prej Shqipërisë nuk kërkohet që të jetë “e moderuar”, por kombëtarisht e mobilizuar në lidhje me të ardhmen e Kosovës.

Me hapjen e procesit asgjë nuk mund të quhet e përfunduar

Pas mbledhjes së Këshillit të Sigurimit, zyrtarë në Kosovë veçsa nuk “festojnë”. Të konsiderosh në këtë fazë të rrjedhave se “çdo gjë ka përfunduar” në të mirën e Kosovës është më shumë se një miopi politike. Bashkësia ndërkombëtare kishte mundësinë për ta zgjidhur çështjen e Kosovës edhe më heret, por mungonte gatishmëria e saj. Mbështetur në neglizhimet e saj për t`i çuar proceset deri në fund, nuk duhet të anashkalohet mundësia e zvarritjes së procesit deri edhe te bllokimi i tij, duke pasur parasysh jo vetem konceptet diametralisht të kundërta të palëve të interesuara, por edhe kryeneçësinë serbe për të shantazhuar procesin, duke llogaritur në parimin se nuk do të vendoset asnjë zgjidhje e papranueshme për palët.

Vakuum i madh në mes të asaj që po bëhet dhe asaj që pritet të ndodhë

Duhet të përmbushet një vakuum i madh i krijuar në mes të asaj që po bëhet në Kosovë dhe asaj që “pritet të ndodhë” me të ardhmjen e saj. Po qe se do të shprehej me një fjali gjendja e tashme në Kosovë, ajo do të mund të përshkruhej se koha po ikën, ndryshimet po ndodhin, por rezultatet nuk po shihen. Nuk mund të presim një konsensus të jashtëm për Kosovën, pa u vendosur një konsensus i brendshëm për të. Të bësh shtetin është shumë më shumë se të deklarohesh për të. Në rrugëtim e sipër, edhe vetë duhesh të bëhesh pjesë e përpjekjeve për ta jetësuar një vullnet të nëpërkëmbur me shekuj. Vërtetë është kohë e fundit për të kuptuar se “nuk ka më kohë për të blerë” për interesa partiake dhe të pjesshme, por për t`u bashkuar në interesa kombëtare dhe të përgjithshme. Vetem ata që ecin me kohën e fitojnë kohën. Kjo është arsyeja që në sfondin e titullit të librit tim të fundit, me titull Kosova dhe çështja shqiptare në udhëkryqet e kohës, është vënë ora që tregon akrepat tek 11 shi dhe 12 shi. Pra, për shqiptarët është pesë në 12 ose 12 pa pesë. Pesë minuta, të shprehem figurativisht, janë shumë të gjata po qe se mendohen të kalohen në pritje, ndërsa janë shumë të shkurtëra nëse përmbushen me ngrehjen e kulmit. Në të kaluarën kemi shembur shumë themele, pa ngrehur kulme. Historia u përsëritet të gjithë atyre që nuk mësojnë prej saj. Vërtetë populli dhe kombi shqiptar kanë histori shumë të hidhuar që ta harrojnë.


Prishtinë,
28 tetor 2005