Historia e kufirit veri-perendimor me Malin e Zi

[Psikologu]

Pikërisht gjatë kësaj kohe, më 14 prill, ambasadat e Rusisë dhe të Austrisë u morën vesh për një tekst tjetër të ndryshëm nga ai i miratuar me 22 mars për kufirin e Shqipërisë. Sipas kësaj marrëveshje, kufiri i Shqipërisë në pjesën veriperendimore dhe veriore "do të nisej nga bregdeti Adriatik në grykën e derdhjes së Bunës dhe do të ndiqte rrjedhen e këtij lumi gjer në fshatin Goricë që ndodhet në bregun e djathtë. Që andej , ai arrin në majën e maleve që ndajnë Bunën nga Liqeni i Shkodrës, duke ia lënë Taraboshin Shqipërisë. Ai e përshkon liqenin afër fshatit Zogaj, që do t'i mbetet Shqipërisë, gjer në gjirin e Liqenit të Hotit, prej nga ai do të ndjekë kufirin midis fiseve të Grudës e të Hotit, që i lihen Malit të Zi, nga njëra anë, dhe fiseve të Kastratit e të Kelmendit, nga ana tjetër, duke ia lënë të dyja këto fise Shqipërisë. Pastaj ai bashkohet me kufijtë e sotëm midis fiseve malazeze të Kuçit, nga njëra anë, dhe fisit të Kelmendit, nga ana tjetër, gjer në territorin e Gucisë e të Plavës, të cilat i mbesin Malit të Zi..."

Më 22 prill, Count Berchtold-i e vlerësoi situatën më kritike se asnjëherë tjetër. Bllokada ndërkombëtare e Malit të Zi ishte krejtësisht e qartë se kishte dështuar në dhënien e ndonjë efekti dhe tani ishte bërë imperative që një forcë ndërkombëtare duhej të zbarkonte për të pushtuar Tivarin dhe Ulqinin, duke qenë e mbështetur nga zjarri topave të flotës. Ndërsa Italia dhe Gjermania e mbështetën këtë propozim, Franca do ta kundërshtonte zbarkimin e trupave. Atëhere Berchtoldi, ministri i jashtëm i perandorisë dualiste do të shkonte më tej, duke deklaruar se qeveria austro-hungareze, nuk do ta lejojë që Shkodra të vihet nën zotërimin malazias edhe në qoftë se ajo bie. Madje Austro-Hungaria ishte e vendosur t'i nxjerrte jashtë ushtritë malazeze nga ky qytet së bashku me Fuqitë, me Italinë, ose fare e vetme. Pikërisht në këtë moment situata do të ndërlikohet nga një zhvillim edhe më negativ: në orën 3 të mengjezit të datës 23 prill 1913 Shkodra do të dorëzohet. Esad Pashë Toptani, pasi kishte vrarë kolegun e tij dhe komandantin e shquar turk të qytetit Hasan Riza Pasha, pasi kishte siguruar siç duket 80000 lirat turke të kërkuara për @#%$jen e qytetit, dhe pasi kishte ndërrmarrë bisedime të fshehta me gjeneralin serb Bojeviq mbi mënyrën e tërheqjes, shpalli kapitullimin dhe kreu në mënyrë të qetë dorëzimin.. Mbreti Nikolla deklaroi menjëherë se dëshironte të vendosej në Shkodër përgjithnjë, madje u fol edhe për një hyrje mbretërore në qytet. Në të njejtën kohë qeveria austro-hungareze do t'i kërkojë Konferencës të marrë një aksion energjik për të rehabilituar plotësisht dinjitetin e dhunuar. Më 25 prill, Konferenca e Londrës refuzoi propozimin e bërë nga Austro-Hungaria për një zbarkim të trupave ndërkombëtare në Tivar dhe Ulqin dhe dy ditë më pas, përfaqësuesit e Fuqive në Cetinë, të ngarkuar nga qeveritë e tyre, i paraqiten kryeministrit malazez një notë ku i kërkohej që qyteti i Shkodrës duhej të evakuohej brenda një kohë sa më të shkurtër dhe t'i dorëzohej Fuqive të Mëdha të përfaqësuara nga komandanti i forcave detare ndërkombëtare.

[Psikologu]

Më datën 2 maj, Mali i Zi i përgjigjet kësaj note duke sqaruar se, "duke rezervuar të drejtën e diskutimit me to, gjatë negociatave për kushtet paraprake të Paqes dhe kufijve të Shqipërisë, e shtynte zgjidhjen e çështjes së Shkodrës në këtë diskutim të përbashkët". Në këto rrethana Austro-Hungaria vendos fillimin e operacioneve ushtarake. Në mengjezin e datës 2 maj, në mbledhjen e Këshillit Ministerial të Çështjeve të Përbashkëta të Perandorisë Austro-Hungareze, të kryesuar nga ministri i jashtëm Count Berchtold-i, u vendos që operacionet ushtarake kundër Malit të Zi duhej të fillonin të martën datë 6 maj, në qoftë se mbreti Nikolla nuk do të binte dakord për tërheqjen nga Shkodra. Filluan edhe shkëmbimet e pikpamjeve mes kabineteve të Vjenës dhe Romës, rreth mënyrës së shtrirjes së operacioneve të përbashkëta ushtarake në rajon. Kështu arrijmë tek momenti, kur Mali i Zi, para presioneve të gjithanshme politike dhe ushtarake, në mbrëmjen e datës 4 maj 1913, do të detyrohet të pranojë ta dorëzojë qytetin e Shkodrës në duart e Fuqive të Mëdha. Më 14 maj trupat malazeze u detyruan të lëshojnë qytetin e Shkodrës dhe t'ia hapin rrugën, hyrjes së trupave ndërkombëtare.

Në këtë mënyrë përmbyllet në linjat e veta kryesore një nga episodet më dramatike të Luftës së Parë Ballkanike, episod që la pas një rindarje të dytë ende më brutale të trungut kombëtar shqiptar në pjesët e tij veriore, dhe një zgjerim të dytë të rëndësishëm të Mbretërisë së Malit të Zi në drejtim të tokave të banuara nga shqiptarët.

Vitet e Luftës Ballkanike, të mbarsura me një shfrenim të plotë pasionesh për ndarje territoresh tek vendet Aleate, shënojnë edhe për Malin e Zi një rizgjim të prirjeve zgjeruese të kësaj monarkie të vogël ballkanike. Themi rizgjim, duke pasë parasysh se vetëm një vit e gjysëm më parë Mali i Zi i kishte kërkuar Rusisë njohjen sa më parë të autonomisë së Shqipërisë, duke parashikuar drejt që ky territor mund të bëhej shumë shpejt një terren kontradiktash mes vendeve ballkanike si rrjedhim edhe mes Fuqive të Mëdha. Por ky propozim mjaft i përshtatshëm për shqiptarët, në atëkohë nuk mund të merrej parasysh sa kohë balanca e Fuqive e kërkonte mosprishjen status quo-së. Por shumë shpejt u pa se parashikimet e Mbretit Nikolla, për një trazim të shpejtë të situatës ballkanike, dhe një shndërrim të tokave shqiptare në një shesh kontradikash u vertetuan. Por jo vetëm kaq. Vetë Mali i Zi do të përfshihet në këtë klime të re luftë në Ballkan. Veçori e rëndësishme për qëndrimin e Mbretërisë së Malit të Zi është se, prirja përparimtare për shporrjen e Perandorisë së kalbur aziatike nga Ballkani, u tejkalua nga ky shtet që në momentet e para të fillimit të Luftës, në një qëllim të qartë kundrejt së drejtës të një populli po aq dëshiruar për liri, për mevetësim dhe krijim strukturash të plota shtetërore-nacionale. Gati krejtësisht ndryshe me qëndrimin dhe premtimet e bëra gjatë Kryengritjes Shqiptare të vitit 1911, qarqet monarkiste të Malit të Zi, drejtuan një operacion ndaj popullsisë shqiptare të ngjashëm me ato të ndërrmarra nga ekspeditat e Turgut Pashës. Si i tillë ky operacion u shoqërua me vuajtje të rënda për popullsitë vendase, atëherë ende të pashëruara nga plagët e shkaktuara nga ekspeditat ndëshkuese turke të një viti më parë.

[Psikologu]

Në planin gjeo-politik, Mali i Zi vertet nuk ia arriti të aneksonte Shkodrën, por ia doli të vihet në zotërim të një territori shumë më të gjërë se sa më 1880, territor i banuar tërësisht nga një popullsi e nacionalitetit shqiptar. Kështu Shkodra vertet u ruajt në Shqipëri, por asaj iu shkëputën territore të rëndësishme të Anës së Malit, pjesë të Krajës, Hotit, Grudës, duke vijuar më pas në Plavë dhe Guci. Shkodrës për të dytën herë iu prenë arteriet e komunikimit dhe atij zhvillimi që e kishin ngritur në vendin e parë të qytetrimit shqiptar.

Në planin diplomatik, përgjatë zhvillimit të punimeve të Konferencës së Ambasadorëve, konstatohet një prirje veçimi gjithnjë edhe më e përshkallëzuar ndaj kërkesave të Malit të Zi nga ata e Fuqive. Duke qenë një shtet i vogël, i vendosur fare pranë kufirit me Perandorinë Austro-Hungareze, dhe i orientuar në synimet e saj, pikërisht në një zonë të Shqipërisë, gjëgjësisht të Perandorisë Osmane, ku monarkia dualiste ushtronte protektoratin e vet të kultit, Mbretëria e Malit të Zi u privua në Konferencë nga korrja e fitores maksimale të dëshirueme, dhe rrezikoi në një moment kokëfortësie dhe mungese realizmi, një ndëshkim të rëndë ushtarak. Rusia, ndonëse e dëshirueshme në mbrojtje të interesave të mbretërisë malazeze, nuk mundi të bënte më shumë për të, për shkak se pjesën e vet në balancën e Fuqive, e rëndoi më tepër në drejtim të mbrojtjes së aspiratave aneksioniste të shtetit tjetër më të fuqishëm, Serbisë. Kësisoj, Mali i Zi i ndodhur mes ambicjes për një zgjerim të rëndësishëm territorial dhe pamundësisë praktike për ta realizuar një gjë të tillë për shkak të arsyeve të mësipërme, kaloi gjatë punimeve të Konferencës një veprimtari të paqendrueshme dhe të pamotivueshme në planin e veprimtarisë diplomatike. Kërkesat e pabazuara në planin etno-historik dhe ekonomik ngjallën shpesh herë në Konferencë, situata të pamotivuara ballafaquese. Por duhet të kuptohet se një qëndrim i tillë ishte pjesë e pashkëputur e kohës kur zhvilloheshin ngjarjet dhe e tipareve që ajo mbartte. Konceptimet moderne të të drejtave të popujve mbeteshin vetëm në letër, apo ishin të pranishme vetëm në konceptimin e ndonjërit prej shteteve pjesëmarrëse në Konferencën e Ambasadorëve. Ndersa Ballkani i asaj kohe ishte përfshirë nga një ndjenjë e përzier, që varionte mes lirisë së shumëpritur nga dhunuesi i tij shekullor dhe imitimit të veprave famëkeqe që ai kishte bërë në kurriz të tij.