Kur Ismail Qemali deshi ta ndante Shqipërinë në kantone

[Psikologu]

Duke qenë se libri i lartpërmendur është shkruar në periudhën komuniste, dhe që në mendjen e mikut tim apo të ndonjë tjetri është krijuar bindja se çdo gjë që është shkruar në atë kohë është “antihistorike”, mendova që të servir një fakt tjetër historik, nga një historishkrues mjaft prestigjioz dhe që askush nuk mund ta akuzojë si komunist, dhe ky historian është mjaft i njohur: “Historia e Shqipërisë” (mendimi shqiptar), Tajar Zavalani, 1998, fq.248-249. Citimi i drejtpërdrejtë i autorit: “Kupa e helmit për nacionalistët shqiptarë u mbush kur Ismail Qemali u kthye në Shqipëri pikërisht ndërsa po luhej akti iu fundit i dramës shqiptare. Duke ardhur nga Zvicra, ai ishte ndalur në Romë dhe ishte takuar me Ministrin e Jashtëm italian, San Ciulianon. Ata bashkë kishin hartuar një plan për të zbërthyer njëherë e mirë çështjen shqiptare. Mbasi zbritën në Vlorë, Ismail Qemali shkoi në Durrës, i shoqëruar nga paria e Vlorës. Në Durrës u mblodh kabineti nën kryesinë e Princ Vidit, për të dëgjuar hollësirat e planit shpëtimtar. Thelbi i projektit ishte që Shqipëria të ndahej në tri kantone të vetëqeverisura sipas modelit zviceran. Princ Vidi duhej të largohej, kabineti të jepte dorëheqjen dhe Shqipëria të qeverisej nga Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit (KNK). Princ Vidi, bashkë me të gjithë ata që u ndodhën në atë mbledhje, duke përfshirë edhe Isa Boletinin, e hodhën poshtë me zemërim dhe indinjatë planin e Ismail Qemalit. Ismail Qemali, kur e pa se nuk i ndezi, u kthye në Vlorë dhe formoi “Komitetin e Shpëtimit Kombëtar” me disa vlonjatë dhe refugjatë nga Shqipëria e Jugut. Komiteti i dërgoi një shkresë Fuqive të Mëdha, duke kërkuar që Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit ta autorizojë këtë komitet të marrë qeverinë në dorë dhe të instalohej në Vlorë duke caktuar Vlorën kryeqytet.

Ta bënin Shqipërinë, Zvicrën e Ballkanit, kishte qenë ëndrra e pionierëve të Rilindjes Kombëtare. Por të krijohen tre kantone autonome në rrethanat e verës së vitit 1914 nuk ishte gjë tjetër veçse të krijoheshin tri zona influence: Austriake në Veri, Italiane në qendër dhe Greke në Jug...! Prandaj nuk është aspak çudi që plani i Ismail Qemalit u kritikua ashpër nga opinioni nacionalist shqiptar dhe më në fund autori u detyrua të shkojë në Itali, ku vdiq më 1918.