Fjalë të reja në Gjuhën Shqipe

[rilinda]

Njëri nga ata që mirret me krijimin e fjalëve të reja, dhe magjistroi i pari në lëminë Risimtaria në Gjuhën Shqipe është z. Kadri Mani.


Ja se si mendon ai se në cilat linja duhet të zhvilloohet Risimtaria në Gjuhën Shqipe:


a) Duke përzgjedhur falët nga vetë fjalori FSHS Tiranë 2002, si dhe në masmedia e në të folurit e përditshëm:

Jo -tung, por- tungjatjeta; jo- dhunti, por dhanti, jo- prononcohem, por- deklarohem, përcaktohem; jo- adekuate, por- gjegjëse, përkatëse; jo- dominoj, por- mbizotëroj; jo- retherotull, por- rretherrotull; jo- përshtypje, por- mbresa; jo- dot, po- do të; jo- divergjencë, por- ndëranësim; jo- konvergjencë, por- ndërafrim; jo-kamionçinë, por-kamionth, jo- e i, por- dhe i, jo- e u, por- dhe u, jo- do donte, por- do të donte... të gjitha këto e të tjera të ngjashme, për shkaqe përparësie, risimtarie e muzikaliteti.


b) Duke i përngjitur fjalët, të formohen kompozita, sikur edhe te gjuha gjermane:
KOMPOZITAT: Gjuha shqipe ka bukur shumë fjalë të përbëra, por, mundësitë e shqipes në këtë plan, janë shumë më të mëdha; mendoj se shqipja ka aftësi të barabartë me gjermanishten e rumanishten për krijim fjalësh të bërbëra e kompozita: dhomëfëmijësh, numështëpie, dhomëpune, dhomëgjumi, dhomëfjetje, çerekshekulli, Herëpashere, Njëripërtjetrin, Njëripastjetrit-(Pasnjëritjetrit?), Krahasnjëritjetrit, kundërefektet, Mendjeprishësì, Kundërasimilim, Kundërefekt, Pasmuri, Pasmali, Këtejkodre, Pasdërrasëszezë, Paraepokalè, Kopshtfëmijësh, Kopshtlulesh, Kopshtkulmi, Kopshtpemësh, Kopshtperimesh, Kopshzarzavatesh, Autoburg, Autoambulancë, Polickomunikaciaoni, Shenjëkomunikacioni, Fatkeqësikomunikacioni, Orëdore, Orëxhepi, Orëzgjimi, Trennate, Trendite, Gurthemel, Gurmegje, Nëtëkatëranët, Lafshagjakosur, Kandërrkatërdhjetëkëmbëshe, Shitësgazetash, Pushimoremalore, Pushimorefushore, Pushimoreverore, Pushimoredimërore, Agjencitelegrafike, Agjenciatelegrafikeshqiptare, Grupfolklorik, Grupfolklorikmuzikor, Flotajrore, Postajrore, Akordiminstrumentesh, Akullnajëmalore, Sinjalalarmi, Pijealkoolike, Jashtëzakonshëmfuqiplotë, Problemekurorëzimesh, Modëburrash, Modëgrash,
Çantudhëtimi, Mantelçante, Çantëdore, Çnatëparash, Drejtoriafinancave, Pijetorestudentësh, Pijetorepunëtorësh, Specialitetevendase, Specialiteteresporantesh, Specialiteteshtepishë, Anëshiu (jugu), Anëbore (veriu), Anëtetrupit, Ngabjëraanë, Ngatjetraanë, Ngaanaeanës, Ngatekatëranët, Gjyqtaranësor, Fjalimmbajtësi, Fundjava, Fabrikëletre, tavolinëshkrimi, Vendplotësimi, Frikërespekt-(skr.strahopostovanje), Luleakshami. Luleakulli, Lulealle, Luleargjendi, Lulebalsami, Luleblete, Barblete, Lulebualli, Luledielli, Luledimri, Luledjathi, Luledushku, Luledylli, Luleethesh, Lulefieri, Lulefloriri, Lulefshese, Lulegishti, Lulegomari, Lulegjarpri, Lulegjize, Lulekashte, Lulekumbone-(as Këmbore as Kambane!!), Lulekungulli, Lulelepuri, Lulembrëmjeje, Lulemëngjesi, Lulemisiri, Lulemosmëharro, Lulemosmëprek, Lulepeshku, Luleplepi, Lulepranëvere, Lulepreshi, Luleqeni, Luleqengji, Lulerezhde, Lulesahati: e që FSHS f. 639 i ka të ndara!


KOMPOZITA NGA FSHS: akullthyes, ballafaqe, bashkatdhetar, gurgdhendës, asnjëherë, domosdo, kurdoherë, ndonjëherë. f. 596.


KOMPOZITA NGA SHABAN DEMIRAJ: buzoprapaqiellzorja, largvajtëse, shkallëshkallshëm, parashkrimore, paraqiellzore, prapaqiellzore, buzoparaqiellzore, qiellzorizimi, bashkëpërputhur, çqiellzorizimi, bashkëpërkime, paralelizma, paargumentuara, pavetëmjaftueshëm, pathemeltë, papërngjitur, pandryshueshëm, jovepror, riorganizuar, gramatikalizuar, shumëkuptimshëm. “GJUHA SHQIPE DHE HISTORIA E SAJ”-Tiranë, 1988.
---------------------------------------


KOMPOZITA NGA “ILIADA”: kollçikbukur, syvezulluese, turiqen, faqetrëndafile, zemërlepur, faqebukur, stuhimbledhësin, qindaduarshin, mendjeshumin, zëushtuesi, rrufeflakëruesi, kuajshalues, parzmakflakruesi, flakvetuese, shpirtgrymët, togzëtundësi, regrumbulluesin, këmbëshpejti, këmbëngathti, këmishëçeliktë, potkonjmbëdhenj, faqebukura. “ILIADA”, SHTËPIA BOTUESE “NAIM FRASHËRI”, Tiranë-1979.
Gjuha shqipe, sikur edhe gjuha gjermane, ka mundësi fjalëformimin e kompozitave, fjalëve të përbëra-( e që FGJS nuk i ka,- shih f. 433): Hop për hop!-(hoppërhop), nga çasti në çast!-(ngaçastinëçast), herë pas here!-(herëpashere), tashti për tashti!
-( tashtipërtashti), hë për hë!-(hëpërhë)...
c) Duke krijuar neologjizma: unë kam rreth 100 neologjizma.
d) Duke i luftuar depërtimin e fjalëve të huaja: -akciza! -reperkusione! -pastiçeri! -rostiçeri!
-kinkaleri! –impenjim! –verdikt!

[Aerial]

b) Duke i përngjitur fjalët, të formohen kompozita, sikur edhe te gjuha gjermane:
KOMPOZITAT: Gjuha shqipe ka bukur shumë fjalë të përbëra, por, mundësitë e shqipes në këtë plan, janë shumë më të mëdha; mendoj se shqipja ka aftësi të barabartë me gjermanishten e rumanishten për krijim fjalësh të bërbëra e kompozita: dhomëfëmijësh, numështëpie, dhomëpune, dhomëgjumi, dhomëfjetje, çerekshekulli, Herëpashere, Njëripërtjetrin, Njëripastjetrit-(Pasnjëritjetrit?), Krahasnjëritjetrit, kundërefektet, Mendjeprishësì, Kundërasimilim, Kundërefekt, Pasmuri, Pasmali, Këtejkodre, Pasdërrasëszezë, Paraepokalè, Kopshtfëmijësh, Kopshtlulesh, Kopshtkulmi, Kopshtpemësh, Kopshtperimesh, Kopshzarzavatesh, Autoburg, Autoambulancë, Polickomunikaciaoni, Shenjëkomunikacioni, Fatkeqësikomunikacioni, Orëdore, Orëxhepi, Orëzgjimi, Trennate, Trendite, Gurthemel, Gurmegje, Nëtëkatëranët, Lafshagjakosur, Kandërrkatërdhjetëkëmbëshe, Shitësgazetash, Pushimoremalore, Pushimorefushore, Pushimoreverore, Pushimoredimërore, Agjencitelegrafike, Agjenciatelegrafikeshqiptare, Grupfolklorik, Grupfolklorikmuzikor, Flotajrore, Postajrore, Akordiminstrumentesh, Akullnajëmalore, Sinjalalarmi, Pijealkoolike, Jashtëzakonshëmfuqiplotë, Problemekurorëzimesh, Modëburrash, Modëgrash,
Çantudhëtimi, Mantelçante, Çantëdore, Çnatëparash, Drejtoriafinancave, Pijetorestudentësh, Pijetorepunëtorësh, Specialitetevendase, Specialiteteresporantesh, Specialiteteshtepishë, Anëshiu (jugu), Anëbore (veriu), Anëtetrupit, Ngabjëraanë, Ngatjetraanë, Ngaanaeanës, Ngatekatëranët, Gjyqtaranësor, Fjalimmbajtësi, Fundjava, Fabrikëletre, tavolinëshkrimi, Vendplotësimi, Frikërespekt-(skr.strahopostovanje), Luleakshami. Luleakulli, Lulealle, Luleargjendi, Lulebalsami, Luleblete, Barblete, Lulebualli, Luledielli, Luledimri, Luledjathi, Luledushku, Luledylli, Luleethesh, Lulefieri, Lulefloriri, Lulefshese, Lulegishti, Lulegomari, Lulegjarpri, Lulegjize, Lulekashte, Lulekumbone-(as Këmbore as Kambane!!), Lulekungulli, Lulelepuri, Lulembrëmjeje, Lulemëngjesi, Lulemisiri, Lulemosmëharro, Lulemosmëprek, Lulepeshku, Luleplepi, Lulepranëvere, Lulepreshi, Luleqeni, Luleqengji, Lulerezhde, Lulesahati: e që FSHS f. 639 i ka të ndara!

Përshendetje çuna dhe goca!

Nuk pajtohem fare me këtë metodën "gjermane" për gjuhën shqipe. Ku qëndron ndryshimi mes dhomë pune dhe dhomëpune?

Për syrin është shumë herë më lehtë kapja e fjalëve "të shkurtra", ndërsa me fjalët kilometrike lodhet. Ja pse, pjesës më të madhe të njerëzve i duket gjuha gjermane acaruese.

[arton bala]

Postimi origjinal është bërë nga Aerial

Përshendetje çuna dhe goca!

Nuk pajtohem fare me këtë metodën "gjermane" për gjuhën shqipe. Ku qëndron ndryshimi mes dhomë pune dhe dhomëpune?

Për syrin është shumë herë më lehtë kapja e fjalëve "të shkurtra", ndërsa me fjalët kilometrike lodhet. Ja pse, pjesës më të madhe të njerëzve i duket gjuha gjermane acaruese.

Me ka ndodhur te degjoj edhe vet gjermanet te ankohen per po te njetat gjera sic ben ti. Keshtu qe per mendimin tim ka te verteta ne kete cka thua, kompozitat e veshtiresojne leximin. Mirepo prap se prap kisha thene se kjo vlen vetem ne fillim. Sepse me kohen kompozitat ("kilometrike") vijne dhe behen te rendomta, cka nenkupton se atehere per syrin nuk eshte mê vershtire t´i lexoj ato. Plus duhet pasur parasysh perparesine qe sjellin kompozitat: Ne gjuhen kompjuteristike p.sh. ato jane te pashmangshme, sepse me te shkurtera se alternativat e tyre dhe per kete arsye optimale per mungesen e vendit per formulime trifjaleshe. E gjuha kompjuteristike eshte vetem nje shembull. Edhe per letersi e shoh perparesine e kompozitave. Kontribojne ne optimimin e te shprehurit ne poezi e tj. Ne krahasim me "dhomepune" "dhoma e punes" me duket jo nje emertim por nje pershkrim (shumefjalesh). Nuk e di, ndoshta me se miri te ekzistojne te dy alternativat, dhe secili te sherbehet simbas "oreksit". :-)