Interesat e Fuqive te Medha pas luftes Ruso-Turke- Kongresi i Berlinit

[Lapsi]

Lufta ruso-turke dhe traktati i Shën – Stefanit
Rusija pa humbur kohë, filloi planet e veta. Ndërsa në njërën anë ajo mobilizoi të gjitha forcat e saja ushtarake, nga ana tjetër kërkonte një marrëveshje diplomatike me Fuqitë e Mëdha që ta lirojnë me pasë dorë të lirë për tu futur në luftë me Turqinë. Anglia për të mbrojtur interesat e veta, morri iniciativ ën për mbledhjen e një konference në Konstantinopojë, për ta mbajtur Rusinë largë Turqisë. Me kushtetutë ose jokushtetutë, fuqitë e mëdha hartuan një program reformash të cilat do të kryesin në Perandorin Osmane nën kontrollin evropian; kur sulltani pranoi programin, por jo humbjen e pavarësisë së tij nga ndërhyrja e fuqive të mëdha, konferenca u nda me dëshpërim. Tasmë konflikti i armatosur ishte i sigurtë pasi Rusia kishte humb durimin. Veprimi i tilllë zhgënjeu Anglin dhe i zbehi përpjekjet për ta shpëtuar Turqin. Të frymëzuar nga fanatizmi nacionalist që kishin në vetvete, ata i denoncuan kushtet e konferencës si një poshtërim kombëtar. Në fakt Turqit kishin fituar luftën kundër Serbisë dhe Malit të Zi, andaj edhe ishin të mendimit se nuk kanë për obligim ti dorëzojn ë territore Malit të Zi nga kjo u tërbua rusia e cila u pregadit për luftë. Në fund të qershorit forcat ruse kaluan Danubin. Mirëpo, suksesi rus si n ë Ballkan ashtu edhe në Kaukaz pati jehonë n ë ndryshimin e vendimeve te fuqit e mëdha, sidomos te Anlia e cila bëri marrëveshje me Austrinë për një aksion të përbashkët në rast depërtimi dhe përfitimeve të shumta ruse. Meqë fo rcat turke ishin të shpërndara në një teritor të gjërë ushtritë ruse marshuan lirisht deri në fortesën e Plevnës. Turqit rezistuan në këtë fortesë, e cila ishte pikë strategjike në malet e Ballkanit. Në këtë moment përpjekjet e Anglisë janë evidente. Pas disa muajsh garnizoni i Plevnës kapituloi, turqit nuk paraqitën ndonjë qëndresë tjetër me çka rusët arritën në Adrianopojë dhe në janar arritën deri te Marmara. Në këtë kohë Anglia kaloi në anën e viktimës turke me çka dërgoi edhe flotë në Konstantinopojë. Duke qenë plotësisht i paaftë për të vazhduar luftën sulltani vendosi të hynte në bisedime për paqë në fshatin e vogël të Shën Stefanit. E ndodhur para një kërcnimi të një lufte të re me Anglinë në qoftë se do të vazhdonte veprimet luftarake, Rusia nënshkroi më 3 mars 1878 në Shën Stefan (lagje e jashtme e Stambollit) traktatin e paqes. Ky traktakt u jepte pavarësinë e plotë Sërbisë e Malit të Zi dhe Rumanisë, që deri atëherë kishin qenë shtete autonome. Me gjithë masat e traktatit të Shën Stefanit, vështrimi i mprehtë evropian shihte se sundimi i sulltanit në Europë ishte shkatërruar. Ky mendim u arrit me krijimin e Bullgarisë së Madhe e cila përfshinte perandorinë mesjetare të Car Simonit. Sulltanit i mbeten ngushticat me pjesën tokësore të Thrakës si dhe Shqipëria [...] ku Rusia e zëvendësoi autoritetin e sulltanit me autoritetin e saj. Paqja e Shën Stefanit ishte një nga më të ashprat që ishte arritur ndonjëherë në historinë e Lindjes, andaj ajo ndeshi në një qëndresë energjike nga Anglia dhe Austrohungaria që para se gjithash nuk donin krijimin e një Bullgarie të Madhe që ishte nën protektoratin e Rusisë. Një kongres europian duhej të rishikonte vendimet e diskutueshme. Kështu përpara se të mblidej Kongresi që do të merreshte me vendimet e diskutueshme, midis fuqive të mëdha u arrit marrëveshja që të mblidhet Kongresi i Berlinit për të vënë vulën e këtyre vendimeve të parakonferencës dhe të përpunonte detajet.
Kongresi i Berlinit
Kongresi i Berlinit ishte një nga mbledhjet më të mëdha diplomatike të shekullit nëntëmbëdhjetë. Ai ndryshonte nga Kongresi i Vjenës, sepse kësaj here fuqit e mëdha nuk bënë përpjekje për të fshehur faktin se ishin ato që do ti merrnin të gjitha vendimet. Me rend dite rishikimin e Traktatit të Shën-Stefanit. Në Kongres morën pjesë 6 Fuqitë e Mëdha të Evropës (Gjermania, Anglia, Franca, Rusia, Austro-Hungaria dhe Italia), të cilat kishin votë deliberative dhe Perandoria Osmane, e cila gëzonte vetëm të drejtën e votës konsulative. Sipas parimit të “koncertit” vendimet e Kongresit të Berlinit merrnin fuqi ligjore nëse votoeshin njëzëri nga gjashtë fuqit e mëdha. Kundërshtimet e Perandorisë Osmane regjistroheshin në proçesverbal, por mund të mos merreshin parasyshë. Punimet e Kongresit të Berlinit i drejtoi kancelari gjerman, Otto Bismark. Në punimet e Kongresit të Berlinit mori pjesë edhe një delegacion qeveritar i Perandorisë Osmane, i kryesuar nga ministri i saj i Jashtëm, Kara Theodhor Pasha, me ndihmës të parë Mehmet Ali Pashën, një mareshal turk me origjinë gjermane. Por delegacioni turk nuk kishte të drejta të barabarta me ato të Fuqive të Mëdha. Ai mund të diskutonte për çdo çështje të rendit të ditës, por nuk kishte të drejtë të votonte për vendimet e Kongresit. Me ftesën e Fuqive të Mëdha, shtetet ballkanike (Serbia, Greqia, Bullgaria, Rumania, Mali i Zi) dërguan në Berlin delegacionet e tyre qeveritare, të cilat parashtruan dhe mbrojtën në seanca të veçanta të Kongresit kërkesat e tyre politike e territoriale. Të mbledhura për të rishikuar Traktatin e Shën-Stefanit, Fuqitë e Mëdha morën përsipër që të hartonin në Kongresin e Berlinit një hartë të re politike të Gadishullit Ballkanik. Në Kongres Fuqitë e Mëdha nuk u udhëhoqën nga parimi i lirisë së popujve, por nga interesat e tyre të veçantë, të cilët ishin në kontradiktë të thellë ndërmjet tyre. Perandoria Ruse luftonte për të sanksionuar kushtet e Traktatit të Shën-Stefanit, kurse Britania e Madhe me Austro-Hungarinë përpiqeshin të pakësonin sa më shumë përfitimet e Rusisë dhe t’i përforconin pozitat e tyre në Evropën Juglindore. Perandoria Gjermane orvatej të kënaqte Austro-Hungarinë për të mos e lënë që të bashkohej me Francën dhe ta neutralizonte kundërshtimin e Rusisë, duke provokuar keqësimin e marrëdhënieve të saj me Perandorinë Britanike. Synimi kryesor i Francës ishte izolimi politik i Gjermanisë, kurse Italia, nga ana e saj, kërkonte zgjidhje të tilla që do të çonin në dobësimin e pozitave të Austro-Hungarisë në Gadishullin Ballkanik. Punimet e Kongresit të Berlinit vijuan plot një muaj. Ato përfunduan më 13 korrik 1878 me nënshkrimin e Traktatit të Berlinit, i cili zëvendësoi atë të Shën-Stefanit. Sipas traktatit të ri, përfitimet politike e territoriale të Rusisë u pakësuan si në Gadishullin Ballkanik, ashtu edhe në Azinë e Vogël. Ideja e një principate bullgare, nën sovranitetin e sulltanit, mbeti në fuqi, por kufijtë e saj u zvogëluan gati trefish. Kongresi i Berlinit vendosi që territori i saj të shtrihej midis lumit Danub dhe maleve Ballkan. Viset në jug të maleve Ballkan do të formonin një provincë autonome të Perandorisë Osmane me emrin Rumelia Lindore. Viset e Maqedonisë, së bashku me krahinat lindore të Shqipërisë, të cilat me Traktatin e Shën-Stefanit i jepeshin Bullgarisë, do të mbeteshin gjithashtu nën sundimin osman.. ajo qe ndarë në tre pjesë, secila prej të cilave mbeti pjesë e perandoris turke. Kongresi i Berlinit ua njohu pavarësinë Rumanisë, Serbisë dhe Malit të Zi. Ai ripohoi gjithashtu vendimin e mëparshëm për t’i dhënë Rumanisë Dobruxhën Veriore dhe për t’i shkëputur asaj provincën e Besarabisë në favor të Rusisë. Kufijve të Serbisë e të Malit të Zi ai u bëri ndryshime të rëndësishme. Me këmbënguljen e Austro-Hungarisë u vendos që Serbia të mos zgjerohej nga ana jugore (në drejtim të Novi Pazarit, të Mitrovicës dhe të Prishtinës, të cilat Vjena i lakmonte për vete), por nga ana juglindore, duke i dhënë asaj krahinat e Pirotit, të Trenit, të Vranjës e të Nishit; këto, me Traktatin e Shën-Stefanit, i qenë premtuar Bullgarisë. Për të njëjtën arsye, me këmbënguljen e Vjenës, Malit të Zi iu pakësuan së tepërmi përfitimet territoriale nga ana veriore, në drejtim të Hercegovinës dhe të Novi Pazarit. Sipas Traktatit të Berlinit, ai do të zgjerohej kryesisht nga ana jugore: do të merrte krahinat e Tivarit, të Podgoricës, të Plavës, të Gucisë, të Rugovës e të Kolashinit. Aneksimi i Ulqinit nuk iu njoh, por Cetina fitonte të drejtën që anijet tregtare malazeze të lundronin lirisht në lumin Bunë dhe në liqenin e Shkodrës. Në njëfar mënyre, përfitimet e tyre në Shën Stefan u reduktuan. Përfitime tokësore në kurriz të Perandorisë Osmane patën sidomos dy fuqi të mëdha, të cilat nuk kishin marrë pjesë fare në luftën ruso-turke: Austro-Hungaria dhe Britania e Madhe. Austro-Hungaria fitoi të drejtën për të pushtuar ushtarakisht, gjoja për t’i administruar, Bosnjën dhe Hercegovinën, përveç limanit Spic, në brigjet jugore të Dalmacisë, të cilën e aneksoi zyrtarisht; po ashtu fitoi të drejtën për të mbajtur garnizone ushtarake në sanxhakun e Novi Pazarit. Britania e Madhe, e cila u paraqit në Kongres si mbrojtësja më e flaktë e Perandorisë Osmane, i shkëputi kësaj ishullin e Qipros. Me përkrahjen e Anglisë e të Francës, Kongresi i Berlinit mori në shqyrtim edhe kërkesat e Greqisë, e cila gjithashtu nuk kishte marrë pjesë në luftën ruso-turke. Athina pretendonte të aneksonte Thesalinë, Maqedoninë, Kretën dhe sidomos Epirin (vilajetin e Janinës). Pas mjaft debatesh, Kongresi, duke marrë parasysh kundërshtimin që bëri Anglia për Kretën dhe Rusia për Maqedoninë, nuk pranoi që këto t’i jepeshin Greqisë, ndërsa për pretendimet greke në Epir, Perandoria Osmane deklaroi haptas se aneksimi i Epirit nga Greqia do të ishte i rrezikshëm për të dyja palët, pasi aty mbisundonte popullsia shqiptare, e cila do t’u shkaktonte telashe si Greqisë, ashtu dhe Turqisë. Më në fund u vendos që kufiri në Thesali dhe në Epir të caktohej nga një komision turko-grek. Megjithatë, Kongresi rekomandonte si vijë kufiri lumin Kalamas në Epir dhe lumin Selemvria në Thesali. Në rast se Greqia e Turqia nuk do të merreshin dot vesh ndërmjet tyre, thuhej në nenin 24, atëherë do të ndërhynin Fuqitë e Mëdha. Popujt e Evropës ishin mjaft të kënaqur që një tjetër shtet i krishter ishte larguar nga tirania mzslimane dhe i ardhuri i fundit u mirëprit ngrohtësisht. Po ashtu pritej ngritja e popujve të tjerë të Ballkanit.