Anatomia e njeriut

[~AnnA~]

Palca Kurrizore

Pershkrimi makroskopik i palces kurrizore

Palca kurrizore eshte pjese e SNQ, bashke me trurin me te cilin eshte e lidhur drejtpersedrejti. Ndodhet ne shtyllen kurrizore dhe ka formen e nje cilindri te gjate, paksa i shtypur para dhe mbrapa, i gjate retth 44cm, me nje diameter mesatar 1cm dhe peshe 28g. Lidhet me periferine me nje seri dyfishe prej 33 nervash shpinore qe dalin nga shtylla kurrizore nepermjet vrimave ndervertebrore. Cdo nerv degezohet ne dy rrenje, nje te pare dhe nje te pasme, qe jane te lidhur me palcen kurrizore. Gjate viteve te para te jetes shtylla e qafes dhe pjesa perkatese e palces kurrizore rriten njesoj, ndersa shtylla e gjoksit dhe e barkut rriten me shume se palca perkatese. Ky fenomen ben te mundur qe ne fund te zhvillimit palca kurrizore mos ta mbushi teresisht ne gjatesi shtyllen kurrizore duke u ndalur ne vertebren e dyte te zones se mesit. Meqe nervat shpinore dalin nga shtylla kurrizore nepermjet vrimave perkatese ndervertebrore, si pasoje nervat e pare shpinore bejne nje rruge horizontale per te dale tek vrima e emergjences, ndersa te tjeret bejne nje rruge me te pjerret, derisa te fundit jante te detyruar te shkojne pothuajse vertikalisht ne crimat perkatese. Palca kurrizore(PK) eshte e rrethuar nga tre fleteza lidhese qendersynuese, meningjet shpinore. Ne pjesen e poshtme PK hollohet ne konin placor ndersa meningjet te fijen fundore qe fiksohet ne faqen e mbrapme te kockes se bishtit si ligamnet i bishtit. Ky ligament eshte e elemnt qendrueshmerie per palcen dhe ndihmon per ta mbajtur ne pozicion qendror ne kanalin kurrizor. Keshtu lengu i shtylles jo vetem qe e suhqen paceb por dhe e mbron duke zbutut trumat dhe shtypjet me skeletin. PK nuk eshte uniforme, por ka dy pjese me te zgjeruara, nje ne nivelin e qafes (fryrja cervikale) dhe nje ne nivelin e belit ( fryrja lombare). Keto fryrje jane pasoje e pranise se gjymtyreve te siperme e te poshtme. Tek gjymtyret ne fakt ndodhen shume muskuj dhe nje inervim komplejs si levizor dhe ndijor, prndaj fibrat nervore jane te shumta. Kjo sjell nje numer me te madh dhe volum te larte ne pjesen perkatese te PK, qe sjell dhe fryrjet. Ne siperfaqe PK ka disa hulli gjatesore qe pershkojne te gjithen. Pk ndhat ne nennjesi qe euhen neuromere ne te djathte dhe ne te majte te te cilve shafqen dy rrenje nje e parme dhe nje e pasme. E parmja pebehet nga aksone neuronesh levizore qe inervojne muskujt skeletore, ose muskulateuren e lemuar dhe gjendrat. Rrenja e pasme perbehet nga aksone neuronesh pseudounipolare qe vendosen ne nyjet shpinore dhe e i cojne PK informacionet qe marrin nga periferia.

Struktura e palces kurrizore

Neqoftese e seksjonojme terthortazi PK vihet re se lenda gri ndodhet ne qender ndersa e bardha ne periferi. Ne qender PK pershkohet nga nje kanal i holle qe quhet kanali qendror i cili vazhdon ne shtyllen e trurit dhe brenda tij mban lengun e shtylles kurrizore. Lenda gri eshte noforme fluture. Pjesa terthore eshte lidhja gri ku kalon kanali qendror, ndersa krahet ndahet ne te parme e te pasme. Nese e shikojme ne menyre tredimensionale lenda gri perbeht nga shtylla me neurone, ndersa e bardha nga fibra nervore qe transportojne impulset. Quhen shtylla neuronesh nese jane te gjate perndyrshe marrin emrin berthama. Lenda e bardhe e perbere nga fibra nervore krysisht me mieline ndahet nga grija nga disa kordone. Ne vdo gjysme te PK dallohen nje kordon i pasem, nje anesor dhe nje perparem.

Substanca gri e shtylles kurrizore
Substanca gri ka neurone me akson te gjate me mieline qe del nga ajo dhe neurone me akson te shkurter pa mieline qe rrijne brenda saj. Neuronet levizore grupohen ne pjesen e parme ku formojne shtylla me gjatesi te ndryshme ose berthama. Jane neurone multipolare dhe aksonet e tyre pershkojne lenden e bardhe mes dy kordoneve dhe shfaqen te veshur me mieline. Pasi dalin nga palca bejne pjese ne rrenjet e parme te nervave shpinore. Ndahen ne alfa dhe gama ku te paret sherbejne per fibrat muskulore te lemuara skeletore ku degezohen dhe cdo dege krijon sinaps me nje fiber muskulore, ndersa te dytet inervojne mukulaturen e lemuar te boshtit neuromuskulor.

[~AnnA~]

Ndërtimi i eshtrave:

Janë të ndërtuara nga :

- inde (Indi është lidhje apo bashkim qelizash të njëllojta, që formojnë një pjesë të caktuar në organizmin e bimëve ose të frymorëve dhe që kryejnë të njëjtin funksion.)
- kockore (qeliza kockore),
- kripëra (kalciumi, fosfori), që të jenë të forta të cilat shtresohen vazhdimisht,
- proteinë (kolagjen) që të jenë elastike.

Eshtrat kanë edhe një tjetër karakteristik d.m.th posedojnë inde për qarkullimin e gjakut, enë limfatike dhe fije nervore.

• 1. Qeliza dhe indet kockore

Qelizat të cilat prodhojnë eshtra quhen osteoblasete, më para këto qeliza kanë prodhuar substanca të cilat quhen materie ndërqelizore dhe është i vendosur në mes të qelizave ku ka sasi të madhe kologjeni. Materiali ndërqelizor posedon grupe qelizash të forta të quajtura osteocite. Osteocitet janë qeliza të gjalla por nuk japin ind të ri ashtëror. Ka dhe disa qeliza të tjera të cilat quhen osteoklaste të cilat janë përgjegjëse për resorbimin dhe ndërtimin e ashtit. Eshtrat në qendër të ashtit posedojnë zbraztirën e cila është diafiza dhe dy skajet jo të rregullta epifiza.

Ka dy lloje të indit ashtëror : Njëri është lloj i vërtet ose asht kompakt (kocka e fortë). Ky lloj ashti merr pjesë në ndërtimin e eshtrave të gjata dhe pjesën sipërfaqësore të eshtrave tjera.
Lloji tjetër I ashtit është indi sungjeror ku ka hapësira të zbrazta në krahasim me llojin e vërtet.
Eshtrat kanë dy lloje të palcës : palca e kuqe e cila gjendet në skaje të eshtrave të gjata dhe te eshtrat e tjera më të vogla gjendet në mes që krijojnë qelizat e kuqe të gjakut, palca e verdh e cila gjendet në mes të eshtrave të gjata në hapsirën e përbërë prej qelizave yndyrore.

Mbështjellsi i brendshëm i cili mbulon pjesën e ku ndodhet palca quhet endosterum, e cila ndihmon në rritjen dhe përtrirjen e indit ashtëror. Eshtrat nga jasht janë të mbështjellura me periost me përjashtim të mollëzave (epifiza).
Në pjesën e brendshme të ketij mbështjellësi ka osteoblaste të cilat janë të pazëvendësueshme për krijimin e ashtit, jo vetëm gjat rritjes por edhe gjatë fatkeqësive kur thyhet ashti. Enët e gjakut dhe limfatike në shtresën e periostit kanë rolin e furnizimit me ushqim ashtin, ndësa fijet nervore nevojiten atëherë kur ashti është i thyer.

• 2. Rritja dhe përtrirja e eshtrave

Ashtrimi i indeve kërcore fillon prej mezit dhe vazhdon nga skajet e ashtit. Dhe në këtë mënyrë eshtrat e gjata vazhdimisht rriten në gjatësi. Ky proces zgjat prej moshës 13-20 vjet atëherë kur ndërpritet edhe zgjatja e eshtrave. Eshtrat tek të rinjtë e sidomos te fëmijët janë më elastik për shkak sepse kanë sasi më të madhe të kërces dhe mund të përtërihen më shpejt, gjatë mplakjes është më e dobët përtërija e eshtrave (indit ashtëror) në të gjitha llojet e trupit të ashtit. Si rezultat i kësaj eshtrat shumë dobësohen dhe janë më të thyeshëm. Me mplakje gjithashtu mundet të zvogëlohet aftësia për krijimin e proteinave bazë ku shtresohen kryprat e kalciumit.

• 3. Koha që të krijohen eshtrat

Eshtrat në përgjithësi kanë një kohë të caktuar për kalimin nga kërca në asht dhe këtë kohë mund ta quajmë si ashtrim (eshtrim). Ky proces fillon prej në embrion në muajin e 3, gjat lindjes mund të shihen më shumë eshtra, eshtrat e gjata fillojnë të ashtrohen (osifikohen) në mezin e trupit. Pas lindjes ashtrimi (osifikimi) sekondar dhe qendra e tyre gjendet në skaje të eshtrave.
Gjat 12 viteve të para të jetës ashtrimi kryhet në pjesën më të madhe të skeletit.
Prej 17 - 20 vjet ashtërohen eshtrat e ekstremiteteve (gjymtyrëve), shpatullës.
Prej 18-23 eshtra e klavikulës, dhe deri në moshë 25 vjeçare ashtrimi (osifikimi) llogaritet I kryer në të gjitha eshtrat.