Skënder luarasi

[petrol]

Uollt Uitman, Fije Bari (Walt Whitman: Leaves of Grass)
Shqipëroi nga origjinali: Skënder Luarasi (Translated by: Skender Luarasi)

Henri David Thoro: Bibla e Demokracisë ‘’Fije bari’’
Henri David Thoro pasi lexoi kryeveprën e Uitmanit ''Fije Bari'' dhe e vizitoi autorin më 1855, ka shkruar:‘’Uitman siç duket është demokrati më i madh që ka parë bota. Sigurisht në mes të poetëve demokratë nuk ka figurë tjetër si ai’’.
''Fije Bari'', biografët e Uitmanit, Beks dhe Burrefs, e kanë shpallur si ''Bibla e Demokracisë'' ndërsa vetë Uitmani e quan ''Bibla e Re''. Pavarësisht nga shkalla e vlerësimeve, pranohet nga të gjithë se ''Fije Bari'' është krijimtaria që ndryshon jetën.

Uitman dhe kryevepra “Fije bari”
Walt Whitman(1819-1892) cilësohet poeti lirik i demokracisë amerikane, një nga poetët më të lexuar të letërsisë amerikane .
“Fije Bari”, kryevepra e Uitmanit, u botua më 1885 dhe përbën një nga arritjet më të mëdha të letërsisë botërore.
Skënder Luarasi e shqipëroi kryeveprën ‘’Fije Bari ‘’ dhe e botoi ne vitin 1956 me rastin e 100-vjetorit të botimit të saj nga Uitmani, duke ia bërë të njohur lexuesit të gjerë shqiptar këtë poet amerikan ‘’simbol i çlirimit dhe i vëllazërimit’’. Terrori diktatorial që ushqente servilizmin, hipokrizinë dhe injorancën imponoi një heshtje të thellë për këtë ngjarje të madhe në kulturën shqiptare. Qenë jo të paktë ata që për shkak të titullit e kompozimit të kapakut e ngatërronin kryeveprën e demokracisë për libër agronomie. Libri mbeti i strukur nëpër qoshkat e pluhurosura të magazinave dhe librarive. Ndërkohë që botimi i kryeveprës në Kosovë pati sukses të dukshëm.
‘’Fije bari’’ u ribotua në Shqipëri më 1997 me përkushtimin e z.Mehmet Gëzhilli, botues i Argeta LMG : ‘’ me rastin e 75-vjetorit të vendosjes së marrëdhënieve diplomatike midis Shqipërisë dhe ShBA, në përkujtim të 105 vjetorit të vdekjes së poetit Uollt Uitman si dhe 15 vjetorit të vdekjes së shqipëruesit Skënder Luarasi.'' Tirazhi me 2000 kopje u shit relativisht shpejt. ''Fije Bari'' u ribotua me një paraqitje dinjitoze nga z.Bardhyl Guda botues i Infbotues e EDFA.
Opinione mbi shqiperimin e Skender Luarasit: Kryevepra "Fije bari" e Whitman-it

Poeti i mirenjohur Skender Buçpapaj: “Metrika ishte shndërruar në një formë të mirëfilltë të censurës e sidomos të vetëcensurës. Nga metrika e ngurtë unë kam hequr dorë përfundimisht pasi kam lexuar "Fijet e barit" të Uollt Uitmanit. Në vitet Shtatëdhjetë poetë më me përvojë të kohës na thoshin ne të rinjve se Uitmani nuk është i tillë në origjinal si në përkthim. Më vonë unë e kam lexuar në origjinal Uitmanin dhe kam parë se përkthimi i Skënder Luarasit është i përkryer. Plot të tjerë kanë përkthyer pas tij Uitmanin, ndër ta kam provuar edhe unë, por nuk ia kalon asnjëri përkthimit që ka bërë Skënder Luarasi.”
Studjuesi Anton Papleka: “Në vitin 1956 Uollt Uitmani foli shqip e këtë e bëri të mundur një nga mjeshtrit e shqipërimit Skënder Luarasi.Tek meditoj këtë ngjarje letrare, më vjen në mendje kjo pyetje: çfarë do ta ketë shtyrë këtë njohës të letërsisë botërore, këtë intelektual shqiptar, të përkthejë poetin e Manhatanit? Dëshira për të botuar një vepër që do ta përpinin lexuesit? Sigurisht që jo! U deshën vite të tëra që të shitej tirazhi I përmbledhjes ‘’Fije bari’, në një kohë kur libra me vargëzime të autorëve vendas apo të përkthyer, reklamoheshin me të madhe të ishin shujat e parapëlqyera të shumicës së lexuesve.
Po atëhere cila do të ketë qenë shtysa e vërtetë ?
E çmund të ketë qenë tjetër , përveç se synimit për t’i dhënë publikut shqiptar një kryevepër të letërsisë botërore, Biblën e poezisë moderne?Nuk ka dyshim se këtij synimi i ka paraprirë diçka më intime , më e thellë :lidhja midis frymës antikonformiste , demokratike të poezisë uitmaniane dhe shpirtit të Skënder Luarasit, që i ngjiste një lumi të vrullshëm , një rrebeshi, të cilit, siç thotë poeti Xh.Spahiu, ia mbylli gojën vetëm vdekja. Për të vërtetuar se për këtë intelektual sypatrembur në fillim ishte liria, pastaj vinin gjithë të tjerat, do të mjaftonte të përmendnim vetëm dy fakte domethënëse: pjesëmarjen e tij në luftën e Spanjës dhe botimin e përmbledhjes ‘’Fije bari’’ Ky botim më 1956 që donte të thoshte shumëçka.Uitmani kishte qenë ikonoklasti që kishte shkelur mbi tabu mijëvjeçare: politike, racore, etike dhe estetike. Ai kishte qenë bardi i madh i Demokracisë. Në thelb e në instancë të fundit: i demokracisë shpirtërore.
Uitmani kishte bërë një revolucion të vërtetë në letërsinë botërore: poezinë e shterpëzuar e të sklerotizuar nga akademizmi, e kishte çliruar nga prangat e konvencioneve dhe e kishte çuar të pinte në dy burime rigjeneruese: te Zanafillat, atje ku ishin ngjizur Bibla dhe poemat e lashta dhe te Jeta Moderne.
Skënder Luarasi shqipëroi përmbledhjen ‘’Fije bari’’ në një kohë kur të shkruaje me varg të lirë rrezikoje kokën, sepse mund të bije viktimë e pseudopoetëve, të cilët kishin vetëm një amballazh poetik: vargëzimin dhe rimën. Në poemat e këtij libri ,elementi thelbësor nuk është vargëzimi, teknika, por poeticiteti. Tërë krijimet sillen rreth një strumbullari aq të thjeshtë dhe njëherësh aq universal: të voglave fije bari. Për këtë symbol, Roger Asselineau thotë: ‘’Për të, bari simbolizon së toku universalitetin dhe amëshimin e jetës’’.
Dua tëtheksoj se përmendja e këtij shqipërimi nuk ka aspak karakter përkujtimor, por aktual, të mprehtë, për disa çështje themelore. Në poezinë uitmaniane, demokracia nuk është një koncept I vagëlluar, eterik apo ezoterik: ‘’Libri I tij është shprehje e dashurisë së zjarrtë për të gjitha parimet, mbi të cilat mbështetet demokracia: liri, barazi, vëllazëri’’ Demokracia është ballafaqim me pushtetin e pushtetmbajtësit, një betejë e pandërprerë që duhet fituar përditë. Thelbi I demokracisë mishërohet në vargun profetik: Kundërshtoni shumë, binduni pakë‘’. Bindja e verbër, konformizmi epidemik janë antipodi I demokracisë.Shqipërimi I ‘’Fije bari’’ është një ndër ata modele që duhet të kenë parasysh përkthyesit e sotëm, për të mos lënë që veprat e mëdhatë përmbyten nga mediokritetet dhe përkthimi të uzurpohet nga zanatçinjtë.
Studjuesi Moikom Zeqo:
Vështirë se mund të gjesh në poezinë botërore një emër kaq emblematic dhe origjinal sa Uollt Uitmani. Që nga Homeri e këtej, Uimani paraqitet si një formulë poetike e jashtëzakonshme e njeriut dhe university, e demokracisë dhe ankthit ekzistencial. Në jetën time nuk më ka bërë përshtypje ndonjë poet aq sa më ka bërë Uitmani I madh. Uitmani është një patriark dhe përherë një fëmijë I demokracisë amerikane. Statuja e Lirisë, ky totem I kohërave moderne , fare mirë do të mbante në dorën e ngritur së bashku me pishtarin dhe librin epokal të papërsëritshëm, të jashtëzakonshëm, të quajtur thjeshtësisht ‘’Fije bari’’.Kultura demokratike amerikane me emrin e Uitmanit krijoi një entitet të pashembullt. Me vargun e tij të lirë ai ka ndikuar në poezinë moderne ndoshta më shumë se të gjithë paraprijësit e mëdhenj. Poezia e Uitmanit na dëlirëson dhe na qetëson, pa harruar se shqetësimi I tij I shenjtë është një shëndet moral I pazëvendësueshëm.
Dua të tërheq vëmendjen për një fakt kulturor të klasit të parë.Në 1956 një figurë e shkëlqyer e kulturës shqiptare,Skënder Luarasi përktheu dhe botoi librin ‘’Fije bari’’ të Uitmanit. Ky libër ishte një çudi për kohën, madje mund të themi një paradoks.. Në vitet ’50, poezia shqipe ishte në mjerim. Shumë poetë mediokër krijonin të politizuar të ashtuquajturën poezi të realizmit socialist, një karikaturë të artit në diktaturë. Luarasi ky disident trim dhe njeri I vërtetë I kulturës bëri sfidën e tij të çuditshme nëpërmjet botimit të Uitmanit.Ishte kjo si një hedhje doreze dueli për tërë mediokritetin letrar të kohës.Një analizë akribike do të vërtetonte se’’Fije bari’’ ka ndikuar në poezinë moderne shqiptare dhe ka qenë një lëndë radioactive artistike.Uitmani është I pari poet I madh I demokracisë amerikane dhe I pari poet I poezisë urbane. Éshtë një mrekulli e vërtetë që miqësia midis populit shqiptar e amerikan të ketë një ndërmjetës dhe interpret kaq të madh siç është emri i Uollt Uitmanit’’. Poetët janë profetë të popujve dhe të lirisë‘’
Botuesi Mehmet Gëzhilli: "Isha fare i ri, nxënës në Shkollën Pedagogjike’’Petro Nini Luarasi’’ (babai i Skënderit), kur një ditë, në fillim të viteve ’60-të do të blija ‘’Fije bari’’në një librari të Korçës, aty afër ku ndodhet Luftëtari Kombëtar. Kur e lexoja dhe e rilexoja në fillimshumë gjëra nuk i kuptoja, a më mirë të them nuk ‘’ i bluaja’’dot, por sa më shumë kalonin vitet aq më shumë m’u bë i dashur ky libërdhe nuk m’u nda për gjithë jetën. Tani them se jeta ka befasira nga më të çuditshmet. Nuk më kishte shkuar kurrë ndër mend se një ditë do të isha botues i tij. Jam i lumtur, tepër i lumtur dhe e ndjej si një privilegj të veçantë të botoj ‘’Fije bari’’në përvjetorin e vdekjes së Uitmanit që është një nderim edhe për shqipëruesin S.Luarasi i cili nuk përktheu thjesht vargjet e Uitmanit, por ju dha edhe shpirtin dhe talentin e vet. Dhe këtë e bëri kur në Shqipëri, në fshatin tim, e kam lexuar Uitmanin, jo nën dritën elektrike, nën dritën e zbehtë të një llampe vajguri."
Agim Bacelli: Whitman e shkroi dhe rishkroi disa here vellimin poetik "Fije bari" (Leaves of Grass), duke e persosur dhe duke e bere nje nga librat me te kerkuar jo vetem ne Amerike por ne tere boten, madje, ky liber u perkthye edhe ne shqip nga mjeshtri i letersise Skender Luarasi. Une kam patur fatin ta kem librin tim.
Tè gjithè atyre qè nuk kanè patur mundèsi ta lexonin kryeveprèn "Fije bari" te Whitman-it tè pèrkthyer nga Skènder Luarasi, u drejtohemi:

Ti lexues
Ti lexues, ke zemrèn plot jetè, kreni, dashuri, si vetè;
Prandaj, pèr ty kèto kèngè

Për ty,Demokraci- një këngë
Ej, do ta bëj kontinentin Një të pandarë;
Do bëj më të shkëlqyeshmen racë që pa dielli;
Do bëj vise hyjnore magnetike,
Me dashurin e shokëve;
Me dashurin jetëgjatë të shokëve.

Do mbiell vllezëri tok si pemët gjatë gjithë lumenjve
t’Amerikës e buzë liqejve të mëdhenj e tejpërtej gjithë padeve.
Do t’i bëj qytetet të papërçarë, me krahët e tyre përqafe njëri-tjetrit;
Për dashurin e shokëve,
Për dashurin burrnore të shokëve.

Këto për ty, Demokraci, prej meje! Urdhro, ma femme!
Për ty! për ty ligjëroj këto këngë
Në dashurin e shokëve
Në dashurin e lartë të shokëve.

Një këngëtareje
Na, prano këtë dhuratë!
E ruajma për ndonjë hero, orator, a gjeneral,
Ndonjë q’i shërben çështjes së shenjtë,
Idealit, Mbarësis’ e liris’ së njerëzimit;
Për kundërshtarin e despotërvet - rebelin trim;
Po shoh se ç’pata vluar për ata, të përket ty aq fort sa kujdo tjetri.

Mendime
Për bindje, besë dhe besnikëri;
Rri mënjanë e vë re dhe diçka më çudit thellësisht:
Që turma njerës venë pas disave të cilët nuk besojnë në
njerës.

[petrol]

Petro Luarasi

SKËNDER LUARASI. JETA DHE VEPRA

1. Biografi
Skënder Petro Luarasi u lind në Luaras të rrethit të Kolonjës, më 19 janar 1900. Kreu arsimin fillor në mësonjëtoret shqipe të drejtuara nga i ati, Petro Nini Luarasi, në Korçë (1909) e Negovan (1910-1911). Në vitin 1912, me rekomandim të shoqërisë atdhetare “Përparimi”, nisi studimet në Robert Kolegj, Stamboll-Turqi me bursë nga Fondacioni amerikan Charles Crane. Pas një viti u kthye në atdhe për të ndihmuar familjen që po përndiqej nga forcat pushtuese greke dhe i ndërpreu studimet pasi autoritetet greke ia mohuan lejen e kalimit. Më 1916 emigroi në Sh.B.A ku studjoi në “Easton Academy” dhe “American International College”-Springfield Mass, në Sh.B.A, deri në vitin 1920. Në këtë periudhë u dallua si veprimtar atdhetar, qe inisiator e një nga themeluesit e shoqërisë Lidhja e Studenteve Shqiptarë (1918) dhe editor i organit të saj, Studenti (1920) ku botoi disa artikuj. Së bashku me të vëllanë, Dhimitrin, iu përgjigj thirrjes së Kongresit të Lushnjës për të kontribuar në Shqipëri. Për dy vjet punoi si sekretar e mësues në shkollat e Kryqit të Kuq të Rinisë Amerikane në Elbasan. Me bursë të shtetit shqiptar studjoi në Austri në Gjimnazin Klasik, Fraishtadt (1922-1926) dhe u diplomuar në Fakultetin e Filozofisë të Vjenës (1930) në degën Letërsi Moderne.
Skënder Luarasi qe përkrahës i bindjeve politike të Fan Nolit. Së bashku me të vëllanë iu gjendën me armë në dorë në ditët e fundit të qeverisjes dhe e përcollën kur u largua përgjithnjë nga vendi.
Në vitet 1926-1927 ai u zgjodh kryetar i shoqërinë “Albania” të studentëve shqiptarë në Austri dhe editor i organit të saj, “Djalëria”. Për shkak të qëndrimit politik, një artikulli që botoi më 28 nëntor 1927 në revistën “Djalëria” dhe protestës ndaj shpalljes së Shqipërisë monarki, iu pre bursa nga shteti shqiptar dhe më pas u arrestua.
Pasi përfundoi studimet, ministri i arsimit Hilë Mosi e ndihmoi të punësohej si arsimtar në Shkollën Teknike Amerikane (1930-1931). Për shkak të pikëpamjeve e veprimtarisë së tij “të padëshiruar” e transferuan në disa shkolla të mesme: në Institutin Tregëtar të Vlorës (1931-1933), në gjimnazin e Tiranës (1933-1934), në gjimnazin e Shkodrës (1934-1935), ku drejtoi edhe konviktin e saj “Malet tona” si dhe sërish në gjimnazin e Tiranës (1936). Në këtë periudhë kreu një veprimtarisë të gjerë social-kulturore e emancipuese me nisma, eskursione dhe grupe teatrale rinore, kontribuoi për zhvillimin e arsimit në frymë kombëtare, laike, demokratike e antifashiste dhe ndihmoi në organizimin e disa shoqatave dhe revistave progresive. Skënder Luarasi konsiderohej një nga përfaqësuesit më elitarë të inteligjencies së re shqiptare, i cili u vu nën shënjestrën e agjenturës fashiste dhe u persekutua nga regjimi që e burgosi tri herë: në janar 1928, në janar 1931 dhe në gusht 1935. Ndonëse gjendej në kushte të vështira, i ndaluar dhe i censuruar, u dallua në krijimtarinë letrare: në publicistikë, dramaturgji dhe përkthime.
Në 14 dhjetor 1936, Skënder Luarasi u nis vullnetarisht për të mbrojtur Republikën Spanjolle në luftë kundër intervencionit nazi-fashist. Nga dokumentat arkivore provohet që ai është i pari antifashist që u nis drejtpërdrejt nga Shqipëria për në Spanjë duke u bërë shembull për disa nga nxënësit, shokët e një shoqe, Justina Shkupin, të cilët e pasuan. Duke vlerësuar personalitetin e tij, shtabi i Brigadave Ndërkombëtare i besoi detyra të rëndësishme si përgjegjës i vullnetarëve shqiptarë në Shtabin Ballkanik, shef i propagandës dhe i censurës, redaktimin dhe botimin e revistës “Vullnetari i Lirisë” në gjuhën shqipe (për daktilografimin e materialeve dhe si gazetar kontribuoi Petro Marko). Ndërkohë ai përgatiti dhe transmetoi disa emisionet radiofonike në gjuhën shqipe nga radiot Valencia, Madrid e Barcelona. Ato janë të parat programe shqip në historinë e radiodifuzionit shqiptar dhe me platformë antifashiste.
Në këtë periudhë, shkroi disa artikuj në revistën “Vullnetari i Lirisë” dhe në organe të tjera.
Mbas marrëveshjes për largimin e forcave të Brigadave Ndërkombëtare, në 13shkurt 1939, Skënder Luarasi u largua nga Spanja për në Francë, ku vuajti persekutimin në kampet e përqëndrimit në St.Cuprien, Gurs, Vernet dhe Bordo. Dashuria dhe malli për atdheun e familjen, dëshira për të kontribuar sa më shumë për Shqipërinë e lirë, bëri që përkundër kërkesës së vëllait dhe Fan Nolit, në vend të SHBA të zgjidhte riatdhesimin.Pas nëntë vitesh lufte e vuajtjesh në Spanjë e Francë, më 13 qershor 1945, Skënder Luarasi u kthye në Shqipëri. Në fillim u mirëprit nga personalitetet më të larta të qeverisë, u zgjodh përfaqësues i Kolonjës në Kongresin e Parë të Frontit Demokratik dhe deputet i Kolonjës për një legjislaturë. Gradualisht u përball me realitetin antidemokratik, me presionet dhe interesat joparimore të disa klaneve të përkrahura nga kreu i diktaturës me të cilin që në takimin e parë pati mospërputhje mendimesh.. Për pasojë, edhe ndaj Skënder Luarasit u zbatua principi “ Ose me ne, ose kundër nesh. Rrugë të mesme s’ka!”
Skënder Luarasi punoi kryesisht si arsimtar në shkollat e mesme të Tiranës: në liceun e Tiranës dhe Teknikumin Financiar (1946-1948), në Institutin e Shkencave (1949-1954), në Ndërmarrjen e Botimeve Shtetërore (1954), në shkollën pedagogjike, në Institutin e Gjuhësisë dhe të Historisë dhe në Universitetin e Tiranës. Më 1960 kontribuoi në çeljen e degës së gjuhës angleze, të cilën e drejtoi për disa vjet. Në vitin 1967 e nxorën në pension. Luarasi qe në grupin nismëtar të themelimit të Lidhjes së Shkrimtarëve.
Në mbledhjen themeluese mbajti fjalimin programatik që u diskutua në dy ditë dhe drejtoi një seancë të mbledhjes.Gjithashtu u zgjodh për disa muaj anëtar i bordit të botimit të organit të lidhjes së shkrimtarëve, ku botoi disa artikuj e përkthime. Për shkak se kundërshtoi metodat antidemokratike të udhëheqjes dhe përkrahu Sejfulla Malëshovën e përjashtuan si anëtar nga lidhja e shkrimtarëve. Më pas përballoi përndjekje të gjerë, ia hoqën të drejtën e botimit dhe ia fshinë emrin nga tekstet shkollore dhe botimet e ndryshme. Edhe pas ripranimit në Lidhjen e Shkrimtarëve, në vitin 1954, ndonëse për fasadë respektohej, iu kufizuan përgjithnjë të drejtat e botimit pasi etiketohej shkrimtar borgjez, i cili nuk pajtohej me normat e realizmit socialist. Në këtë periudhë botoi kryesisht përkthime, biografi historike, një dramë dhe artikuj studimorë e me tematikë historike Shpesh veprat e shkrimet nuk i botoheshin, i përgjysmoheshin, madje në disa raste edhe i shtrembëroheshin qëllimisht duke i shtuar paragrafe te papërshtatshme. Nën këto kushte të vështira, Skënder Luarasi arriti të botojë një pjesë të krijimtarisë së tij deri sa u nda nga jeta më 27 prill 1982.
Deri në vitin 1990 krijimtaria e tij në monografi, publicistikë, drama, studime letrare e historike, nuk analizohej shkencërisht dhe nuk përmendej në botimet shkollore e akademike
Mbas rrëzimit të sistemit totalitar, personaliteti i Skënder Luarasit është nderuar e rivlerësuar në Shqipëri dhe në Kosovë.
Krahas vlerësimit si “Qytetar nderi i Ersekës” dhe dekorimit me “Urdhërin e Flamurit” e “Nderi i Kombit”, mban emrin e tij biblioteka e qytetit të Ersekës, shkolla e mesme teknike në Therandë-Kosovë, një shkollë 8-vjeçare në Tiranë, disa rrugë në qytete të Kosovës e në Tiranë. Tashmë ai zë vend në fjalorin enciklopedik shqiptar dhe në botimet akademike.
Por, sikurse përmendë, ndihen mungesa e një biografie serioze, bibliografia e veprës së tij apo studime të mirëfillta shkencore mbi krijimtarinë e tij që vazhdon të zbulohet e botohet.

2. Bibliografi
Kontributin e Skënder Luarasit në lëmin letrar do ta paraqesim në periudhat : 1917-1944 dhe 1945-1982 – (2011) .. pasi vazhdon botimi i veprës së tij.
Në periudhën 1917-1944 kontribuoi në:
- Publicistikë. Shkroi me dhjetra artikuj: studime letrare e historike, reportazhe, portrete, esse, kritikë e satirë, në organe të rëndësishme brenda e jashtë Shqipërisë.
Ndër artikujt më të rëndësishmit përmendim: “Letërsia moderne në Shqipëri”, “25 vjet indipendencë”, “Naim Frashëri”, “Lasgush Poradeci-Vija themeltare”, “Popullsia e Kosovës”
- Dramaturgji: Shkroi dramat “Agimi i Lirisë” dhe “Liria”.
Përkthime: Botoi disa vepra të njohura të letërsisë botërore si : “Vilhelm Teli” nga Schiler, “Sakuntala” nga Kalidasa, “Enoh Arden” nga Tennyson, “Përralla” nga Oscar Wilde ndërsa “ Lirika” nga Li Taj Pe dhe “Prometeu” i lidhur “nga Percy Shelley kanë “humbur”.
- Biografi: Botoi biografinë e shkurtër “Kolonel Tomson”
Ai gjithashtu qe editor i revistave “Studenti” (1920), “Dialëria” (1926-1928) dhe përgjegjës për redaktimin dhe botimin e revistës “Vullnetari i Lirisë” (1937).
Në periudhën 1945-1990 kontribuoi në :
- Publicistikë. Shkroi me dhjetra artikuj: studime letrare e historike, reportazhe, portrete, esse, kritikë e satirë. Ndër më të rëndësishmit përmendim: “Kongresi i Dytë i Manastirit”, “Skënderbeu në letërsinë angleze”, “Bajroni në Shqipëri”, “Shileri në Shqipëri”, “Fletë nga historia e shkollave të para shqipe”, “ Publicistika e motrave Qiriazi”.
- Përmbledhja me artikuj “Fjala shqipe”
- Dramaturgji: Botoi dramën “Stuhi në Prill”
- Përkthime: Shkroi mbi tridhjetë kryevepra të letërsisë botërore si “Fausti” nga Goethe, “Gëci i Berlihingenit” nga Goethe, “Fije bari” nga Whitman, “Mbreti Lir” nga Shakespeare
- Biografi: Shkroi biografitë e rilindasve Ismail Qemali, Isa Boletini, Petro Luarasi, Gjerasim Qiriazi, Sevasti Qiriazit ndërsa ajo për Fan Nolin “humbi”
Mbas ndarjes së tij nga jeta, në periudhën e viteve 1990 - 2010 janë botuar në:
- Publicistikë. Janë botuar për herë të parë disa shkrime të Skënder Luarasit
me kujtime, studime letrare e historike, korespondenca , ndër më të rëndësishmit përmendim: “Ditari i Skënder Luarasit: Si u likuiduam. Debatet që fshehu diktatura”, “Ambasadori amerikan, miku ynë i besës : Herman Bernstein“, “Komplotonjësit e heshtjes" “Mbylle gojën Skënder Luarasi!-kujtime”, “Ata që nuk më deshën në Lidhjen e Shkrimtarëve”: kujtime.
U botuan për herë të parë, i plotë, sipas variantit në dorëshkrim “Fausti” nga Goethe, “Vajza e Orleansit” nga Schiller, “Si ta doni” nga Shakespeare, “Zgjimi kombëtar shqiptar” nga Stavro Skëndi si dhe libri “Në brigadat Internacionale në Spanjë : Kujtime”
Janë ende të pabotuara librat: Skënder Luarasi: ‘’Ç'kam parë e ç'kam dëgjuar : Kujtime”, F.Reshpja: “Albanian Rhapsody” (përkthim në anglisht), Schiller: “Don Karlos”, Aleksandr S. Gribojedov: “Mjerë kush ka mend”, Rodrigues. “Këtu fjeti një perëndi”, Morton F.Eden: “Shqipëria: Pakënaqësitë e saj dhe origjina e tyre” etj. Konsiderohen “të humbura” (nuk gjenden njësi fizike) librat “Fan Noli: Jeta dhe vepra” dhe “Sevasti Qiriazi-Dako”; përkthimet: Percy Shelley: “Prometheu i lidhur”, Li Tai Pe: “Lirika” dhe dispencat: “A people history of England” (1963) dhe “English Literature” (1963) etj.

Ky material është marrë nga studimi
Petro Luarasi. SKËNDER LUARASI: PERSONALITETI, VEPRIMTARIA DHE VEPRA