Legjenda

[Agim!]

ROZAFATI ¹


Krenare ngrihet mbi Bunën e gjerë e mbi qytetin e Shkodrës kështjella e lashtë e Rozafatit.
Kur është hedhur guri i parë në themelet e kësaj kështjelle? S’dihet. Historia e saj humbet në mjegullën e lashtësisë ilire, banorëve të moçëm të kësaj mënge.
Një gjë dihet mirë e qartë: atë e kanë pasur dikur labeatët dhe pastaj ardianët që ishin fise të forta ilire. Në atë kohë tërë bregu i këtejshëm i Adriatikut, gjer në Tergestën e bujshme apo Triestën e ditëve tona, ish breg ilir. Më vonë u derdhën këtej romakët, pastaj sllavët, normanët, venetikët, turqit e shumë popujë të tjerë të huaj. Gjatë shekujve ata krepat e thatë nën muret e Rozafatit, si edhe vetë muret e kështjellës, janë lagur me përrenj gjaku të atyre që e kanë sulmuar dhe të atyre që e kanë mbrojtur. Të huajt erdhën e shkuan, kurse populli ynë mbeti ngulur në këtë tokë ilire.
Ndërtimi i kështjellës së Rozafatit ka një gojëdhënë të bukur dhe të hidhur që na ka ardhur nga lashtësia jonë.
Ja se ç’thotë kjo gojëdhënë.
...I ra mjegulla Bunës dhe e mbuloi të tërë. Kjo mjegull mbeti aty tri ditë e tri net. Pas tri ditësh e tri netësh fryu një erë e hollë dhe e lartoi mjegullën. E lartoi dhe e shpuri gjer në kodrën e Valdanuzit. Aty majë kodrës punonin tre vëllezër. Ndërtonin një kështjellë.² Muri, që e bënin ditën, u prishej natën dhe kështu nuk e lartonin dot.
Na shkon aty një plak i mirë.
- Puna e mbarë o tre vëllezër!
- Të mbarë paç, o plak i mirë! Po ku e sheh ti të mbarën tonë? Ditën punojmë, natën shembet. A di ti të na thuash fjalë të mirë: ç’të bëjmë që të mbajmë muret në këmbë?
- Unë di, - u thotë plaku, - po e kam për mëkat t’jua them.
- Atë mëkat hidhe mbi kryet tonë, se ne duam që ta qëndrojmë më këmbët këtë kështjellë.
Plaku i mirë mendohet e pyet:
- A jini të martuar, o trima? A i kini ju të tre vashat tuaja?
- Të martuar jemi, - i thonë ata. – Edhe të tre i kemi vashat tona. Na thuaj pra ç’të bëjmë që ta qëndrojmë këtë kështjellë.
- Në doni ta qëndroni, lidhuni me besa-besë: vashave mos u rrëfeni, në shtëpi mos kuvendoni për fjalët që do t’ju them unë. Atë nga të tri kunatat, që do të vijë nesër t’ju sjellë bukën, ta merrni e ta muroni të gjallë në mur të kështjellës. Atëherë kini për të parë se muri do të zërë vend e do të qëndrojë për jetë e mot.
Tha kështu plaku e shkoi: tani u pa, pastaj s’u pa.
Vaj! Vëllai i madh e shkeli besën e fjalën. Kuvendoi në shtëpi, i tregoi vashës së vet kështu, i tha të mos vinte atje të nesërmen. Edhe i mesmi e shkeli besën e fjalën: ia tregoi të gjitha vashës së vet. Vetëm i vogli e mbajti besën e fjalën: nuk kuvendoj në shtëpi, nuk i tregoi vashës së vet.
Në mëngjes, ata të tre ngrihen shpejt e shkojnë në punë. Çekanët godasin, gurët copëtohen, zemrat rrahin, muret lartohen...
Në shtëpi, nëna e djemve s’di gjë. I thotë së madhes: - Moj nuse e madhe, mjeshtrit duanë bukë e ujë, duan kungullin me verë.
Nusja e madhe ia kthen:
- Besa, nënë, sot s’mund të shkoj, se jam sëmurë.
Kthehet i thotë së mesmes:
- Moj nuse e mesme, mjeshtrit duanë bukë e ujë, duan kungullin me verë.
- Besa, nënë, sot s’vete dot, se do shkoj te fisi për të bujtur.
Nëna e djemve i kthehet nuses së vogël:
- Moj nuse e vogël...
Nusja e vogël brof më këmbë:
- Urdhëro, zonja nënë!
- Mjeshtrit duanë bukë e ujë, duan kungullin me verë.
- Besa, nënë, unë vete, po e kam djalin të vogël. Druhem se do gji të pijë e qan.
- Nisu, shko, se djalin ta shikojmë ne, s’ta lemë të qajë, - i thonë të kunatat.
Ngrihet e vogla, e mira, merr bukë e ujë, merr kungullin me verë, e puth djalin në të dy faqet, niset e bie në Kazenë; që aty ngjit kodrën e Valdanuzit, i afrohet vendit tek punojnë të tre mjeshtrit: dy të kunetërit dhe i shoqi.
- Puna e mbarë, o mjeshtër!
Po ç’është kështu?
Çekanët ndalen e s’godasin, po zemrat rrahin fort e fort. Fytyrat zbehën. Kur e sheh i vogli të shoqen, hedh çekanin nga dora, mallkon gurin e murin. E shoqja i thotë:
- Ç’ke ti, o im shoq? Pse mallkon gurin e murin?
Hidhet kunati i madh:
- Ti paske lindur në ditë të zezë, moj kunata jonë:
Ne e kemi bërë me fjalë të të murojmë të gjallë në mur të kështjellës.
- Shëndoshë ju, o tim kunetër. Po unë do t’ju le një porosi: kur të më muroni në mur, synë e djathtë të ma lini jashtë, dorën e djathtë të ma lini jashtë, këmbën e djathtë të ma lini jashtë, gjirin e djathtë të ma lini jashtë, se djalin e kam të vogël. Kur të nisë të qajë, me njërin sy do ta shikoj, me njërën dorë do ta ledhatoj, me njërën këmbë do t’i tund djepin e njërin gji do t’ia jap ta pijë. Gjiri im u nguroftë, kështjella qëndroftë, djali im trimëroftë.
Ata e marrin nusen e vogël dhe e murojnë në themel të kështjellës. Dhe muret ngrihen, lartohen, nuk shemben më si më parë. Po rrëzë tyre gurët janë edhe sot të lagur e të myshkët, sepse vazhdojnë të pikojnë lotët e nënës për të birin e saj...
Dhe i biri u rrit, luftoi e trimëroi.

____________________
¹) Ky tregim ka për bazë legjendën me motivin e murosjes me titull “Rozafati” që bën pjesë në ciklin e baladave.
Baladat trajtojnë motive me karakter legjendar si dhe motive të tjera me nota pak a shumë realiste. Ato sjellin motive, zakone e rite të hershme, elemente të një botëkuptimi moral, të një rendi shoqëror të kaluar, ndjenja dhe dëshira popullore.
Flijimi i njeriut me baladën e murimit bëhet në kala të Shkodrës, Drishtit, Boshtovës a të Elbasanit, në ura të lumenjve të ndryshëm (në Gjakovë Ura e Fshejt, në Juge – Ura e Artës etj.)
²) Në këtë tregim, veç të tjerash spikat edhe vullneti i njerëzve për të ngritur vepra të mëdha ndërtimi (kështjella, ura). Vini re antitezën në mes të vëllait të vogël e dy të tjerëve.
Në dialogun e vjehrrës me nuset ndihet jeta jonë e brendshme familjare.

Tregime të moçme shqiptare nga Mitrush Kuteli

QENDRA PËR EDUKIM DHE PËRPARIM