MARDHANJET NDERFETARE NDËR SHQIPTAR

[Psikologu]

Marredheniet nderfetare nder shqiptare

Fanatizmi Nje E Keqe Per Personin Dhe Shoqerine


Zotni të ndershëm,
Më falni për guximin: due ta përballoj çashtjen ma delikate në jetën shqiptare.
Kush e kishte zanë besë?... Antagonizmi fetar qiti kryet dhe mizorisht u fut edhe,ndër ateistat e ditës. Egërsitë e bame në Jug, midis djelmnisë shqiptare, vetëm pse muhamedanë e kristianë, janë fakte qi nuk lanë me luejtë, por janë edhe prova të tmerrshme për jetën tonë fetare, shoqnore e kombtare.
Për sa dij unë deri më sod, kjo çashtje kurrë nuk qe përballue kjartë e mirë; sa herë qe kallë, menjiherë edhe qe mbulue porsi gaca nën hi. T'i mbetet hatri kujt të duejë, unë due ta thom mendimin tem haptas: Marrë në shumicë, muhamedani shqiptar asht fanatik, ortodoksi fanatik, katoliku fanatik e këta jo për besim, sa për inat e për parti. Ndër çasat ma të vështirë të jetës sonë kombtare, njimend se shpëtuem format e bashkimit shoqnor e të qetësisë ndër elementa,porse ne fund te punes mbeti nji tharm, nji gond rryme e partie, sa me të trembë e me të demoralizue.
Tue prekë me dorë plagën, vjen pyetja: A do të mund të rrojnë në qetësi tre elementat fetarë ndër ne? Ateistat me të gjithë skeptikët, indiferentat, natyralistat, aventurierët e oportunistat, thonë se jo: Na shqiptarët nuk mund të rrojmëtë qetë, as nuk mund të formojmë shtet, për pa i zhdukë tc gjitha besimet, pse besimi i shqiptarit asht shqiparizma!
Këta shpresoj t'i përballo nji herë tjetër; këtyne tash po thom vetëm se Shqipnia nuk ash vend i pa Zot; e se shqiptarët a nuk janë, as nuk duhet të jenë t patënzonë.
Fjalën këtë herë e kam m besimtarët e tre elementave.
Pa kontenstim ne jemi n komb, nji shtet e nji popull me n shpirt, me nji gjuhë e me nji histori, e po t'ishim edhe të nji besimi, patëm me qenë edhe ma te bashkuem, ma homogjenë, dhe nuk patëm me bjerrë mund e kol për t'u kuptue ndër shumë pun Por fakti asht ky se na jemi pra myslimanë, ortodoksë e katolik e si të tillë duem të rrojmë në nje harmoni yëllaznore. Unë thom se për këtë punë nuk asht nevoja me shue besimet, pse po të duem, mund të rrojmë vëllaznisht, sikurse kemi shembullin ndër sa shtete të tjera të qytetnueme.
.Pra, tezin tem e ve kësodore: shqiptarët, po qenë vërtet të qytetnuem e nacionalista të sinqertë, besues edhe përnjimend në një Zot të vërtetë, nuk ka se si të mos rrojnë vëllaznisht shoq me shoq; përkundrazi, derisa të mos kenë kulturën njerëzore në shpirt, ndërgjegjen kolektive kombtare, e derisa t'u mungojë kultura fetare, ata kanë me qenë të damë e të përçamë, jo psejanë tri besimesh, por pse nuk kanë bazat ejetës sho-qnore, kombtare e fetare

PENGIMI I MADH:
FANATIZMI

Pengimi i madh për jetën shoqnore, pra, për qetësinë e vëllaznimit tonë asht fanatizmi, i cili asht nji turp për personin, turp përi besimin të cilit i përket personi nje turp për jetën shqiptare. Besimi qi mbahet për pasion, pra me fanatizëm, nuk asht besim i arsyeshëm, as faktor i jetës; ai nuk nalton por poshtnon, e ma tepër rrënon se sa trajton. Besimi në nji Zot të vërtetë, Ati i të gjithe njerëzve, nuk do ta shtojë antagonizmin, por do ta pakësojë; besimi do ta zbusë njerinë ndër ndjesi e jo ta egërsojë, do t'i rregullojë prirjet e instinktit, ndër të cilat asht dhe egoizmi qi don të justifikohet me shkakun e besimit.
Këtu asht nevoja ta dalloj njeriun fanatik nga njeriu me karakter: të dy ngulin kambë për nji bindje të vetën, të dy tregojnë fuqinë e vullndesës deri në kulm,... por me këtë ndryshim, se njeriu me karakter ngul kambë për nji parim t'arsyeshëm, ndërsa fana-tiku don t'i rrijë asaj së vetës arsye e pa arsye; njeriu me karakter tregon nji zotësi morale, ndërsa fanatiku dishmon nji dobësi per-sonale, pse ai, edhe po ta shohë të paarsyeshme atë të vetën, nuk asht i zoti ta mundë pasionin e egoizmin; brutalisht mund të jetë i fonë, por njerëzisht asht i ligësht;
karakteri moral ka caqet e arsyes, fanatizmi nuk ka cak, ai të verbon, të shtyn deri në ves e n'egërsi. Fanatizmi asht antinjerzor, prandej edhe antifetar e antishoqnor. Pra, për të rrojtë vllaznisht, nuk asht nevoja të hjekim besimin, por kusht i parë asht të hjekim fanatizmin në besim. Shqiptari mund të zbutet tue marrë kulturen vërtet njerëzore, kulturën e shpirtit, d.m.th. nuk mjafton të ketë sjelljen e mirë, paraqitjen e njerzishme, format e përshtatshme, mënyrët e hijshme, e ne shpirt të rrijë i egër, por duhet të jetë edhe përnjimend në vete ashtu si mbahet e duket përjashta, atëherë ka me u ba i zoti të rrojë në harmoni me vëllaznit e vet sh-qiptarë të çdo kondicioni shoqnor edhe të çdo besimi. Ngjitas me kulturën njerzore, shqiptari do të marrë kulturën fetare. Kaloi koha qi ta mbajmë besimin pse na e kanë lanë të parët, pse ashtu e kemi gjetë, pse besojnë të tjerët, ase për nji çdo tjetër arsye të jashtme; sod duhet të dijmë shka besojmë dhe pse të besojmë; lypet tajustifikojmë, nëmose paravetes, besimin tonë. Por nuk mjafton kaq: besimin nuk do ta mbajmë as për etiketë, as për nji gja vetëm teorike; besimi duhet të jetë faktor i jetës; parimet e besimit duhet të përftojnë në bindje të plotë, ndiesi të gjalla, lëvizje, shprehje, fjalë e punë, drejtues në nji sistem jete. Kjo don me thanë kulturë fetare.



TE RROJME SHOQNISHT E
VLLAZNISHT
Jo se kërkohet prej shqiptarëve kristianë e myslimanë të jenë të gjithë Shenjtën a Peigambera, por po deshëm të jemi komb e shtet, lypet me doemos të jemi
në atë shkallë kulture njerëzore e fetare, sa mjafton të rrojmë shoqnisht e vëllaznisht .
Pa kulturën njerëzore, nuk jemi të pjekun të rrojmë si njerëz i e si shokë; pa kulturën fetare, besimi nuk na formon për jetë, por ma tepër na pengon.

Kam pa myslimanë edhe kristianë qi me vetëmohim mbërrijnë deri në heroizëm për të mbajtë ramazanin e kreshmët, por prejse nuk e kanë kulturën fetare, ata me atë vepër sado heroike, nuk shfaqin nji madhni shpirtnore të , cilën nuk e kanë, pse qindresa e tyren të shumtën e herës bazohet , thjesht në nji zakon, në nji traditë, i në nji moskuptim të jetës fetare qi e zhvleftëson motivacionin edhe veprën e tyne.

Nji kusht tjetër qi rrjedh prej kulturës së shpirtit asht nderimi për bindjet e të tjerëve. Po t'ia bajmë diagnozën shpirtit të shqiptarit në skajin ma të fundshëm, kemi për të gjetë këtë fenomen të çuditshëm: kush nuk mendon si unë, thotë, ai asht kundërshtari em. Ky paravendim antishoqnor shfaqet
jo vetëm në lamëm fetare, politike e shoqnore, por edhe deri në lamën ditunore.
Më ka ra rasa për vjetë e vjete të marr pjesë ndër shoqni, mbledhje, nisma e shkoqitje çashtjesh ndër shqiptarë, edhe do të thom se, me pak ndryshime e me forma ku ma shumë ku ma pak egoiste, si ndër njerëz me shkollë, kam gjetë e prekë me dorë se mjaft me tregue kush nji mendim a parim të kundërt apo edhe të ndryshëm, për me u shikue shtrembët e me u ba shenj antagonizmi e luftimi.
Shkakun e këtij fenomeni të paarsyeshëm prapë e gjejmë në gabimin trashanik, pse shqiptari edhe po të mbahet se ka kulturë, kujton se me ndjekë arsyen e nji tjetri asht dobsi. Historia e djeshme e trysnia e sotshme na e vërtetojnë këtë përbindsh të individualizmit egoistik. Për të rrojtë vllaznisht nuk lypet të mendojmë të gjithë me nji kokë, as nuk kërkohet të kemi të njejtat parime ase të jemi të pagabueshëm, por medoemos duhet t'ua njohim të tjerëve të drejtën e arsyetimit e të bindjes, po n'atë mënyrë si kërkojmë qi të tjerët të respektojnë mendimet tona. Do ta dimë se secili njeri, edhe pa dashtë, mund të ndjekë nji rrugë a nji parim të gabuem, prandej, sikurse nuk duem të na përbuzë kush ne edhe po të jemi në gabim, ashtu as na mos të përbuzim askend. Themeli i shoqnimit, prandej, edhe i harmonisë shoqnore midis shqiptarëve, qofshin edhe besimesh të ndryshme, asht në mbajtjen e sinqertë të parimit: Mos i ban kuj shka nuk don me ta ba kush ty; banu të tjerëve si kërkon me ta ba ata ty. As në këtë pikë besimet nuk pengojnë, por e kanë detyrë të ndihmojnë.


SHKAQET E DASISË


Mbasi vumë kushtet pa të cilat nuk ka si mbahet jeta sho-qnore e fetare, vijmë ndër parime;
E parimisht sedli besim ka dog-mat e veta, por dogmat nuk ndër-rojnë, prandej, sikurse besimet janë të papërshkueshme me njeni-tjetrin për shkak të dogmave, ashtu besimtarët, në themel të dogmave, nuk kanë si afrohen e puqen njeni me tjetrin. E ja se dasia asht e detyrueshme, shqetë-simi i domosdoshëm. Nuk ka si shkohet jeta vllaznisht. Kështu arsyetojnë ata qi besimet i kanë ferrë në sy.

Problemi i vërtetë asht i vështirë, por zhvillimin e vet e gjen të plotë ndër tri parimet qi janë:




1. Intoleranca dogmatike, 2.Toleranca shoqnore qytetare, dhe 3. Toleranca shoqnore politike.
Nuk e kemi shqip fjalën tolerancë por i afrohet kuptimit , me bartë, me durue, si bie fjala na durojmë e bartim (kemi tolerancë) kur na fyejnë fëmijët, i dejuni, i marri, i gabuemi, por nuk bartim, as nuk durojmë kurrsesi (jemi intolerantë) kur ndokush me të mendueme, na merr nderin.

Parimisht lypet ta kemi e ta mbajmë intolerancën teorike -dogmatike, due me thanë qi në punë të besimit secili ta mbajë bindjen për atë dogmë qi ndërgjegjja ia urdhnon për të drejtë, as mos të durojë t'i thotë tash zi e tash bardhë nji parimi, të cilin e ka për ideal të parë.

Intolerancë! Fjalë e fortë, fjalë qi nuk bartet as nuk durohet, pse nuk ban as nuk duron as sa të zit e thonit. Fjalë qi me të parën përshtypje tregon fanatizëm, mentalitet të ngushtë, regres, mosafrim në kurrnji mënyrë. Por edhe fjalë e sinqertë, e arsyeshme, e drejtë : e vetmja fjalë e mënyrë për me zhvillue problemin shoqnor- fetar.
Ja edhe arsyeja e thanies seme: Nji besimtar, i cili lavdohet se besimi i tij asht i vërtetë, po nuk desh me mohue veten edhe besimin e vet kundrejt nji çfarëdo kredoje tjetër, do të përgjigjet me nji "jo" kategorike të preme.

Indiferenti fetar, prejse ai vetë nuk mban kurrnji besim pëmjimend, thotë se besimetjanë njinji të vërteta, si t'ishin besimet etiketa e kostume të ndryshme, të cilat vlejnë njinji për ta plotsue nji nevojë të jetës. Po qe si njena dogëm tjetra, edhe pse të kundërta, atëhere asht njinji si e vërteta si e kundërta, e po qe se Zoti i dha e i dau besimet e kundërta, atëhere Zoti asht hartuesi i gabimit, i rrenës dhe i përçamjes.

Duen me thanë se kjo intolerancë dogmatike nuk baret,nuk durohet në nji shtet, në nji popull, pse asht tepër refraktare, e ngushtë e fanatike. Për nji herë ashtu po e zamë, edhe po e vejmë për bazë të kundërtën, due me thanë tolerancën dogmatike. Në këtë themel, bie fjala, Krishti qe a s'qe Zot, Muhamedi qe a s'qe Profeti i Zotit, në këtë rasë për mue do t'ishte njipërnji; unë bart e toleroj të thohet në daç kështu, në daç ashtu: si Krishti e Muhamedi të kenë pasë punë me Zotin, si të kenë punë me djallin, si të kenë i qenë hipokritë e mashtruesa, si të kenë qenë të ndershëm e të drejtë.

Kush nuk e sheh këtë dobësi mendore e morale? Njeriui të cilit i vjen era njeri, mosbinden kurrë nuk e tregon për bindje, dhe atë për shka asht i bindun se t asht gabim, kurr nuk e pranon për të vërtetë. Kjo nuk asht vetëm njidetyrë e fetarit, por nji detyrë e secilit njeri të ndershëm e t'arsyeshëm.

N'emën të së vërcetës, pra e për hir të sinqeritetit, luftë çdo gabimi, kudo qi ta gjejmë, edhe ndër kërkimet shkencore, edhe ndër interpretimet e dogmave.
Për këtë intranzigjencë ideale, shpirtnore, teorike, jemi të paditun na besimtarët, sidomos na katolikët, ndërsa këtë intolerancë e gjejmë edhe ndër njerëzit e ditunisë, t'artit e të politikës, për shka u përket parimeve të tyne., Këta, e dijmë të gjithë, se as sa çon miza në krah nuk lëshojnë në sistemin e vet porsi bazë. Këtë po e thomi në lamën parimore e ideale, pse mandej tjetër gja asht praktika si për shkencëtarë, si për| besimtarë.

NJI FORMË E INTOLERANCËS:
POLEMIKA
Nji formë e intolerancës asht polemika, e cila po qe serioze, ditunore, e paanshme, e bashme ndër sfera të nalta, vërtet ndrit, nalton e trajton. Rrallë më ka ra me pa ndër shqiptarë polemikë pa pasion. Me nivel kulture njerëzore e fetare qi kemi, thom se polemika nuk asht për ne. Edhe po patëm arsye e të drejtë në çashtje, kurrë nuk kemi arsye e të drejtë të kapërcejmë caqet e njerëzisë, të shajmë shoqi- shoqin, të përdorim rrenen, të falsifikojmë historinë,të shtijmë në punë motive t'ulta, të polemizojmë me pasion.

Tjetër mandej asht toleranca shoqnore, qytetare, praktike. Nëpër këtë parim, na e dallojmë kjartë se tjetër asht gabimi e tjetër gabuesi, tjetër asht personi e tjetër asht vepra; personin e falim, veprën e gabueshme e dënojmë; atë e duem, këtë e mënijmë; atë e bartim, këtë nuk e durojmë. Ky asht parimi bazë qi na shoqnon: me kurrnji gabim as kompromis as shoqni, por me të gjithë atdhetarët, edhe të jenë të gabuem, afrim, dashuni, vl-laznim. Natyra na mëson këtë parim: ajo me gjithë ndryshime e kontraste, e patrandshme mban nji harmoni të çuditshme; jeta njerzore na imponon; si, bie fjala, ndër ne të marrunit me ndore, besa, mikpritja, qe se shumë herë e mbrojmë si fajtorin si të pafajin.
Këtë shoqni qi na mëson natyra, na e imponon jeta; po njikëtë na urdhnon besimi, cilido të jetë. Shpirti i shqiptarit, me gjithë besimet e ndryshme, e ndien fuqishëm se nji i njejti Zot i vërtetë asht Zoti i muhamedanëve, Zoti i ortodoksëve e Zoti i katolikëve. Në sajë të nji Zoti, Babë i mirë, i drejtë për të gjithë, Na jemi vllazën, pse jemi të gjithë bijt e nji Zoti qi na ka falë. Pra Zoti i të gjithë neve, e na të gjithë të Zotit. Në themel të këtij imperativi na jemi nji.
Ja, pra, se kurrgja nuk na vllaznon ma fort se Zoti. Zoti asht visari i përbashkët i të gjithë shqiptarëve pa ndryshim.
Në themel të këtij parimi rrjedh toleranca fetare, e cila mbështetet në kuptimin e kjartë: muhamedani i biri i Zotit, krisatiani i biri i Zotit, pra, vllazën; mbështetet ndër ndjesi të sinqerta: porsi vllau për vllanë të ndiejmë njeni për tjetrin; mbështetet në nderimin reciprok për bindjen fetare të shoqi-shoqit: për kurrnji arsye nuk kemi te drejtë të përbuzim kend; porsi me të drejtë kërkojmë të na kuptojnë, ashtu kemi detyrë t'i kuptojmë të tjerët. Kjo tolerancë fetare kështu e naltueme deri në fisniki, sa asht e bukur, aq asht e vështirë. Kush e ushtron këte asht me të vërtetë i madh.

Toleranca qytetare- shoqnore e gjen plotësimin e zbatimin e vet në tolerancën shtetnore- politike. Statuti themeltar i njeh e i respekton njipërnji të tria besimet në Shqipni; shteti njimend asht afetar, d.m.th. as-njanës, por jo antifetar, as ateist, as indiferent; shteti shqiptar e njeh Zotin, por nuk anon për kurrnji besim ma fort se për tjetrin; hartuesit e Statutit u shtynë deri në ma të naltën shkallë të lirisë e të të drejtave të besimit; ata pranuen tri besimet në themel të barazimit të plotë; para shtetit e zyrtarëve të tij nuk ka as ndrysfiim, as pengim ndër të drejta të kurrnji elementi; të gjitha ligjet, masat, vendimet dhe mënyrat zyrtare synojnë aty: të forcohet e të sigurohet sa ma mirë qetësia fetare në Shqipni. E tanë puna mbetet ndër zyrtarë, me sa ata punojnë apo jo me shpirtin e këtij parimi e me drejtësi. Shteti, pra, jep liri të plotë, edhe të tre elementave ua siguron të drejtat qytetare e politike; parimi i tij mbështetet në drejtësi e jo në dashuni; shteti nuk ka miqësi as anmiqësi me kurrnjenin element.
Pra, për me mbajtë qetësinë midis elementave fetarë:

1) duhet të kemi për bazë të vërtetën kundrejt parimeve. E vërteta nuk luen (intoleranca teorike- dogmatike);
2) duhet të kemi dashuninë e siqertë midis. personave (toleranca shoqnore-qytetare);
3) duhet të mbahet drejtësia me ndërgjegje ndër ligje , e ndër zyrtarë (toleranca shtetnore- politike). Arsyeja e këtyne udhëzimeve asht kjo:

na duhet të rrojmë së bashku jo si përdhuni, por me vetëdashje; këtë pune do të na e thotë mendja, do ta duejë vullndesa, do ta ndiejë shpirti; mendjes do t'i flasë e vërteta, vullndesën do ta vendosë e drejta, ndjesitë do t'i shtyjë dashunia. Toleranca qytetare asht nji virtyt, për ushtrimin e të cilit krejt njeriu, ndër të gjitha fuqitë kryesore, do të jetë i prekun e i tërhjekun. E tane puna asht këtu: me dijtë e me qenë të zotët ta bartim shqiptarin, jo s.i të huej, por si vlla. Kështu, pra, nuk janë besimet ato qi e shqetësojnë jetën vllaznore në Shqipni, por gabimet pasionet e padrejtësia e besimtarëve shqiptarë janë ato qi e krijojnë çashtjen fetare në vendin tonë.

PENGIME QI DUHEN KAPËRCYE
E mjaft me teori. Kush don, ja ka marrë vesht me kaq, ja nuk ka marrë vesht kurrë. Tash të vijmë te praktika. E praktika asht kjo: Me muhamedanët nuk bahet, ortodoksët janë grekomanë, katolikët janë italofila. Kështu qi nuk mbetet kush shqiptar, as nuk mbetet kund shpresë për Shqipni; kështu nuk bajnë për Shqipni as Ismail Qemali, as Bajram Curri pse muhamedanë, as Gërmenji as Negovani pse ortodoksë, as Gurakuqi as Dedë Gjo' Luli pse katolikë;
kështu kemi ardhë ndër përfundime qesharake e do të vemi ndër konsekuenca rrënimtare!
Për të rrojtë vllaznisht na shqiptarët do t'i mbajmë, thamë, . disa kushte, do t'i vendojmë disa parime, por edhe do t'i hjekim disa pengime.


1. Pengimi i parë, per shërimin e kësaj plage të kobshme qi e shqetëson jetën ndër shqiptarë, asht gabimi i madh i disa udhëhjeksave të cilët duen ta mbulojnë a edhe ta mohojnë plagën, e cila, mjerisht, asht edhe do të shkojë në gangrenë, po nuk u shërue, me dorën e nji kirurgu t'aftë e të ndërgjegjshëm. Shka asht gabim e kalbsinë, fanatizëm e pus, ves e dobësi, le të qitet në shesh, le të thohet kjartë, pa ia shikue hatrin askujt. Pse ta mo-hojmë? Nji pjesë e mirë, muhamedanë e kristianë, ortodoksë e katolikë nuk shikohen me sy të mirë; nji antagonizëm shoqnor qindron në mes të tyne; ata nuk kanë mbërrijtë ende t'i rregullojnë relatat fetare, shoqnore e civile qi do të kenë. Duhet ta pohojmë botënisht se për mungesë kulture jemi këtu. Ky do të jetë hapi i parë i përmirësimit:
ta njohim e ta ndiejmë sa duhet ketë plagë shqiptare.
2. Me e shikue hollë, aty ku duket se ndeshen muhamedanë e kristianë, nuk janë parimet dogmatike; ato populli as nuk i din, as nuk i merr aq në kujdes;
sigurisht as për hatër të Krishtit, as për hatër të Muhamedit, sot nuk ban kush parti as nuk ngrehë ngatërresa.
Shaku i parë do të kërkohet ndër faktorë historikë, ndër tradicjone mënie midis elementave; na trashiguem ekzaltime, përbuzje, paragjykime e zemrime kundrejt shoqi-shoqit; me këto lejmë, me këto rritemi, me këto formohemi, e për rrezik tonin me këto edhe vdesim. Vetëm koha e kultura mund të na i shrranjosë. Do të kalojë edhe ndonji brezni, qi muhamedani ta harrojë tradicionin e të parëve, ta zhduki krejt idenë "kaurr", ashtu për nji predispozicion të bam petk, si kristiani i sotëm edhe i nesërmi, qenë e pa qenë, për çdo punë qi nuk i bjen për shtat, ka me kujtue e me ankue:
po më bahet e padrejtë, pse jam ortodoks, pse jam katolik. Me atë masë qi të marrim kulturën e shpirtit e të hjekim shkaqet e pretekstet, po me atë masë kanë me u dyndë edhe këto re të helmueme.

2. Faktori psikologjik Edhe faktori psikologjik ka të bajë shumë me ketë dasi shpirtënsh. Shqiptari si tip asht madhështor. Ai ndien për vete edhe përtej se duhet. Mirëpo kjo veti instinktive, qi kohën e kalueme ndihmoi shumë për të shpëtue shpirt, gjuhë, zakone e tradita tonat;
në se qe fat i madh asohere, sot për jetën tonë shoqnore e kombtare mund të bahet rrezik i parë.
Kam pa e shoh për ditë shqiptarë edhe me kulturë, të cilët nuk janë të zotët të çveshen prej vetes së vet: ata e dijnë fare mirë shka don me thanë jetë e përbashkët, e jetë individuale, i kuptojnë kjartë kontrastet e sakrificat qi lypen për me u kapë me jetën e vërtetë shoqnore, megjithkëtë, hir e pa hir, duen të bajnë atë të vetën;
duen, vetëm ata të jenë të mendshëm, ata gjela qi këndojnë. E po gjetën injoranta, trashamana, hypokritë, servila, fanatikë, po edhe njerëz në të mbarë e pa të keq, more t'i shfrytëzojnë pa dhimbë, pa shpirt, edhe të ngrehen kapadaij, udhëhjeksa, pionierë, a shka po dij unë. E ja klanet, partitë, prej nga rrjedhin dasitë e ,. kontrastet shoqnore: hallet shqiptare. Këta njerëz të besueshëm, mandej, si ta kenë ba nji grimë pozicion me taktikë vërtet djallore, sa herë t'u nevojitet, mjaft ta prekin, a por sa ta çekin sustën e besimit, se ja, gati nji turmë për t'i ndjekë;
e ja, se me nji herë qiti krye çashtja e besimit në shqiptarë, me mëni, me shpifje, me dasi, grindje e luftime. Ku asht faji? Sigurisht nuk asht zelli i besimit, por asht zekthi i egoizmit. Unë, së mbrami, nuk i ve faj fare muhamedanit apo kristianit pse asht fanatik; ai nëmose asht i sinqertë;
fajin e parë pse shqiptari ka mbetë fanatik e ka hoxha, prifti a popi; këtyne - po nuk patën vetë aq kulturë njerzore edhe fetare, sa me u dalë për vete dhe me u dhanë të tjerëve - u do hjekë e drejta të mësojnë. Por fajin pse fetari e ushtron fanatizmin e ka ai liberali universitar, i cili, me sa mica e qeni, nuk beson as në Krishtin as në Muhamedin, por formon klane për Dinin ase për Fenë e Krishtit, jo pse i intereson Dini a Feja, por pse me atë formë - gjen kush e ndjekë për me qenë ai krye. Deri qi të mos zbulohen e të mos qiten sheshit këta njerëz të rrezikshëm, nuk ka qetësi në Shqipni...


TE HJEKIM DORE
NGA ÇDO NDRYSHK ZEMRE

Sod në këtë krizë të tmerrshme besimtarëvet të të tre elementave na përket, për hatër të Zotit e të Shqipnisë të hjekim çdo ndryshk zemre, t'i japim dorën shoqi-shoqit e të vëllazno-hemi në njatë Zot qi besojmë e në njatë Shqipni qi e duem me gjithë zemër. E po e patën detyrë besimtarët nji herë, kleri shqiptar, muhamedan, ortodoks e katolik, dhjetë herë ma tepër e ka detyrë tç shtërngohet dora-doras, e pa vonesë të dalë në lamën e luftimit për t'i a shpëtue shqiptarit besimin në nji Zot, shpresën në nji Shqipni. A sod a kurr të mobilizohemi për fe e atdhe! Ja, ky asht besimi e kjo asht Shqipnia qi po na zhduket ndër duer. Bashkimi i tri klereve në ketë drejtim e veprim, asht leva ma e fuqishme për të sigurue bashkimin e shpëtimin. Nuk shpëton, jo, sod as Xhamija pa Kishë, as Kisha pa Xhami, por as njena as tjetra pa Shqipni.
Të ngrehemi në kambë. Për nji Zot të vërtetë e për nji Shqipni të lumtun, na jemi vllazën!

Korrik 1944



Per ata qe nuk e dine:

Te nderuar bashkatdhetare ju lutem mos harroni daten e shkrimit dhe autorin

At Anton Harapi

I pushkatuar nga barbaret me 14 shkurt te 1946

Barbaret ishin komunistet e jo serbet apo greket apo turqit.


Por sot, Shqypni, pa m´thuej si je?

[Psikologu]

Disa shembuj të dashurisë e tolerancës ndërfetare

Ipeshkvi i Shkupit Lazer Mjeda në v. 1913 vendosmërisht i mbronte myslimanët shqiptarë nga gjenocidi serbo-malazez, që i detyronin të bëhën ortodoksë. Nga ana tjeter tribuni popullor Bajram Curri deklaronte se nëse në Gjakovë nuk mund të ndërtohet kisha e re katolike, atëherë njërën nga xhamitë që kishte qyteti do ta shndërrojmë në kishë për vëllezërit tanë katolikë.
Arqipeshkvi i Tivarit Marin Bici në raportin e tij dërguar Romës më 13/07/1610 shkruan se në rrethin e Laçit në Shqipëri, në fshatin e varfër Kalivaç, edhe myslimanët japin ndihma për të mbajtur priftin katolik. (Këto të dhëna i ka mbledhur i nderuari akademik Mark Krasniqi, botuar në -Dielli- vol.91 num.2, prill-qershor të v.2000.

[Psikologu]

14 nëntor 2003 /TN

Nga Ismail KADARE

Ky takim nderkombetar behet ne nje kohe kur nje shqetesim i ri, ose me sakte nje shqetesim i vjeter, i rikthyer me nje force te re, eshte shfaqur ne bote: marrdheniet midis besimtareve.

Eshte kjo arsyeja qe teza e Samuel Hantingtonit se pas renies se utopive totalitare, shekulli XXI do te jete shekulli i perplasjes se qyteterimeve, ka zgjuar dhe vazhdon te zgjoje shume interesim, ne krahun e pranimit ose te kundershtimit te saj.

E pranuar teresisht ose pjeserisht, e glorifikuar ose e hedhur poshte, kjo teze gjithsesi nuk mund te injorohet. Ka kohe qe dicka e rendesishme po ndodh ne boten tone, dicka qe vemendjes sone per nje kohe te gjate i ka shpetuar.


Do te quhet perplasje ose jo e qyteterimeve, do te cilesohet katastrofe e pashmangshme ose e shmangshme, kjo eshte veshtire te parashikohet. Ajo qe mund te thuhet me bindje eshte se shumica e popujve te botes jane te perzier drejtperdrejt ose terthorazi ne kete problem. Rrjedhimisht miliona e miliona njerez kudo ne bote kane bashkuar mendjet, pasionin dhe vullnetin e tyre, per t'i dale perpara se keqes.

Kam bindjen se mbledhja jone ketu ne Tirane bene pjese ne mozaikun e ketij shqetesimi te pergjithshem njerezor.

Per nje nderthurje fatkeqe te rrethanave, acarimi midis besimeve ka perkuar dhe shpesh eshte bere amalgam me nje zezone tjeter planetare: terrorizmin.

Terrorizmi, ashtu si konfliktet, ashtu si luftrat ashtu si urrejtja qe i pjell, eshte shume me i vjeter se te gjitha besimet e medha te sotme: krishterimi, islamizmi, judaizmi e budizmi. Terrori, ne te gjitha trajtat e tij, me gjithe rekuiziten e maskat e veta, e ka shoqeruar historine njerezore ne te gjitha fazat e saj.

Terrorizmi nuk ka fe. Terrorizmi nuk ka sistem vlerash ku mbeshtetet. Terrorizmi nuk ka atdhe. Ashtu si qyqja qe nuk ka cerdhen e vet dhe uzurpon cerdhet e te tjereve, terrorizmi kerkon popuj, vende, ideologjira, besime fetare, kauza politike, konflikte racore, acarime etnike, mjerime shoqerore e keshtu me radhe, per te leshuar ne to vezet e veta, e per te pjelle pastaj racen e vet: terrorin.

Identifikimi i terrorizmit me nje popull ose me nje grup popujsh, me nje ceshtje madhore, me nje besim fetar, etj, eshte nje keqkuptim tragjik. Per fat te keq, ky keqkuptim po ecen dhe po kthehet ne faktor te pare, per t'i dhene terrorizmit ate qe nuk e ka: nje baze, nje truall, nje besim.

Terrorizmi e bashke me te acarimi midis popujve me besime te ndryshme, jane kthyer, sic u tha me lart, ne nje problem dramatik planetar. Kontinenti yne evropian eshte i prekur drejtperdrejte nga ky shqetesim. E kur permendim Evropen, e marrim me mend se gadishulli yne ballkanik eshte dyfish i prekur. E ne kete gadishull vendi yne, Shqiperia, vend i rralle ne Evrope me tre besime fetare, perben vertet nje rast te vecante ashtu sikurse dhe cilesohet m te drejte ne programin e ketij forumi.

Ne qe jemi shqiptare, ndonese na vjen keq, jemi te ndergjegjshem se imazhi i vendit dhe i popullit tone ne boten e sotme nuk eshte per t'u lakmuar. Ne jemi te ndergjegjshem gjithashtu se ky imazh nuk ndreqet as me mllefe, as me psheretima revanshiste, por me pune dhe emancipim te gjithanshem. Nuk do te zgjatem ne kete pike sepse ajo nuk hyn ne temen e ketij forumi. E permenda imazhin e demtuar te Shqiperise, per te ardhur te nje e vertete tjeter, dhe pikerisht tek ideja se edhe ne keto kushte te veshtira, kur ne ndodhemi nen prozhektoret e kritikes, edhe ne kushtet pra, kur cenet tona kane dale ne plan te pare, ka dicka qe mbare bota na i njeh per merite. Dhe kjo dicka, per fat te mire, nuk eshte nje gje e vogel. Perkundrazi, ajo eshte dicka e madhe, e cmuar vecanerisht sot. Kjo eshte toleranca, harmonia fetare.

Ka kohe qe kjo tolerance, permendet si nje gje proverbiale.

Dhe ka arsye per kete. Nje popull jo i madh ballkanik, nje komb me tre besime dhe kater komunitete fetare, ne nje zone te famshme per grindje dhe pezm. Nje popull aspak i urte, madje do te thoja i prirur, si pjesa me e madhe e ballkanasve, per acarim. E megjithate, ndonese me tri fe, kush ideal per percarje, shqiptaret, gjate historise se tyre nuk i kane njohur konfliktet fetare.

Shpjegimi per nje harmoni fetare, qe ka zgjatur me shekuj ne Shqiperi, nuk duhet kerkuar ne ndonje paradoks, ne ndonje sistem edukimi e emancipimi te nje niveli shembullor, e aq me pak ne cilesi moralo-etnike te vecanta te ketij populli. Shqiptaret jane si gjithe te tjeret. Harmonia fetare e tyre eshte pjelle e vete jetes, rrjedhoje e natyrshme e kushteve dhe e rrugetimit te tyre neperhistori.

Konvertimi, kthimi i nje pjese te shqiptareve nga feja e pare e tyre, katolicizmi ne besimin ortodoks, e me pas kthimi i nje pjese tjeter ne fene myslimane, ka qene me sa duket, edhe shkolla e pare e tolerances. Gjate ketij procesi per shqiptaret u be e zakonshme qe nje pjese e familjes te ruante besimin e pare katolik, e tjetra te ishte ortodokse apo myslimane. Raste te shumta deshmojne qe dy vellezer, njeri katolik e tjetri mysliman, te jetonin nen nje pullaz, e keshtu me radhe kjo ndodhte me fise e krahina te tera.

Eshte e kuptueshme se kur njeriu mesohet te jetoje me besime te ndryshme ne te njejtin fis, madje nen te njejtin pullaz, ai vetvetiu mesohet me tolerancen e me harmonine. Nje njeriu te tille urrejtja midis feve i duket e huaj dhe absurde.

Kur ne shekullin XIX, ne Ballkanin e shqetesuar, shqiptaret po perpunonin edhe ata strategjine e tyre te shkeputjes nga perandoria osmane, rilindasit shqiptare, filozofet, poetet, politikanet, e kuptuan se harmonia fetare ishte nje thesar i pacmuar. Ata e kuptuan se nje percarje fetare e shqiptareve do te vinte ne rrezik vete ekzistencen e Shqiperise. Ndaj ata u kapen pas idese se harmonise fetare, me thonj e me dhembe, per ta kthyer ate ne nje antidot, ne nje flamur krahas flamurit te lirise.

Per fat te mire, vizioni liberal per fene, per pranimin e tjetrit, do te rrezatonte njefaresoj nje tolerance ne mos te njejte, se paku te ngjashme, kur ishte fjala per kobmesine ose racen tjeter.

Toleranca ndaj "tjetrit", ndaj atij qe kishte jo vetem tjeter fe, por edhe tjeter kombesi, u vertetua ne nje shembull te madh e te shkelqyer, qe nuk k qene aq i shpeshte ne historine e njerezimit: qendrimi i shqiptareve ndaj hebrejve. Shqiptaret u shfaqen si komb filosemit jo vetem ne jeten e tyre te perditshme. Filosemitizmi i tyre perballoi proven me te veshtire: holokaustin. Eshte nje e vertete e njohur, e megjithate, me lejoni ta perseris se, ne mbarim te Luftes se Dyte Botorore, numri i hebrejve, ndersa pakesohej kudo, ne Shqiperi u rrit gati 10 fish. Me lejoni ta perseris kete sepse popujt kane nevoje per modelet e mira dhe ne jemi mbledhur sot ketu qe t'i inkurajojme ato.

Botimi kohet e fundit i dokumentave te qeverise dhe aleateve te vetm ku i kerkohej gjermaneve te hiqnin dore nga perndjekja e hebrejve ne Shqiperi nga qe do te krijoheshin probleme me popullsine vendase, deshmon gjer ne cfare shkalle mbrojtja e hebrejve ishte unanime ne Shqiperi.

2.

Per te kuptuar me mire se si harmonia midis tre besimeve dhe kater komuniteteve fetare, ne nje vend kaq te ngushte si Shqiperia, nga nje program moral, nga nje filozofi, etike ose stragtegji shqiptare, u ndesh me realitetin e ashper historik dhe nga kjo perplasje doli e pademtuar gjer me sot, me lejoni qe t'u kujtoj fare shkurt, ato qe kane ndodhur ne kete vend lidhur me fene.

Feja e pare e shqiptareve, katolicizmi, e vejter pothuaj se ajo e Romes, ishte e vetmja ne kete vend per gati 1000 vjet. Ndarja e kishes romane nga ajo bizantine, ndarje kufiri i se ciles kalonte perafersisht ne Shqiper, do te sillte konvertimin e pare te nje pjese te katolikeve shqiptare ortodokse. Disa shekuj me pas, pushtimi i krejt Ballkanit, nga perandoria osmane, do te sillte bashke me ushtrine dhe administraten, nje besim te ri: islamin.

Nuk ishin vetem nje pjese e shqiptareve qe u konvertuan. Dukuria ishte e gjere ne gadishull. U kthyenh ne myslimane nje pjese e sllaveve dhe e grekeve. Katoliket shqiptare ishin e para popullsi e madhe katolike qe ra nen sundimin otoman. Ata u perpoqen te mbanin lidhjet me boten e krishtere evropiane. Merret me mend se nje kalvar i gjate e nje martirizim i pafund i priste katoliket shqiptare, keta tragjike te vetmuar, ne perandorine qe ishte krejt e huaj per ta. E megjithate ata e mbajten per t'u kujtuar shqiptareve ate qe kishin humbur: atdheun dhe Evropen.

Ortodokset shqiptare, ndonese te ndare fetarisht nga katoliket, u perpoqen, ashtu si ata, te mbanin ndezur flaken e lirise dhe te shqiptarizmit. Nje nderlikim i ri u shfaq ne jeten e ortodokseve shqiptare ne shekullin e 19 e 20, pas clirimit te Greqise nga zgjedha osmane. Nje ide groteske, e pjelle nga qarqe panheleniste, idea se ortodokset ballkanas jane greke dhe s'mund te kene tjeter kombesi, i helmoi marrdheniet midis te krishtereve greke dhe shqiptare. Ortodokset shqiptare me veprat e tyre, me aktet, disa here me flijimin e jetes se tyre e deshmuan se ishin ortodokse te nje kombesije tjeter. Ka kaluar kaq kohe, e per fat te keq, nje ide e tille absurde vazhdon te gjalloje ne Greqine e sotme, anetare e Bashkimit Evropian.

Myslimanet shqiptare, ithtaret e besimit me re ri, do t'u duhej ndoshta te kalonin neper proven me te veshtire. Duke marre fene islame, besimin zyrtar te perandorise, myslimanet shqiptare, te tunduar nga favoret kishte rrezik t'i percmonin e te ndaheshin nga vellerezit e tyre te krishtere. Ky do te ishte fundi i harmonise fetare ne Shqiperi dhe ndoshta fundi i Shqiperise.

Myslimanet shqiptare nuk e bee kete. Dhe jo vetem kaq. Si per te treguar qarte se ata nderruan fene por nuk nderruan kombin, ata, ashtu si edhe me pare, moren pjese ne te gjitha aksionet kombetare bashke me te krishteret. Ata moren pjese ne beselidhjet e hapta ose te fshehta, ne komitetet, ne kryengritjet kunder shtetit osman. Ashtu si te krishteret, u flijuan edhe ata, madje shpesh me denime me te rrepta, nga qe kur ishte fjala per fatet e kombit, midis tij dhe fese zgjodhen kombin.

Pavaresia e gjeti Shqiperine ne nje kaos te plote. Megjithate, edhe midis kesaj rremuje ballkanike te papare, edhe midis principatave te percara, midis programeve, flamureve, peshkopeve, imameve, feudaleve, poeteve e banditeve, shkurt, edhe ne ditet kur dukej sikur shqiptaret nuk kerkonin vecse shkaqe per t'u kacafytur, percarja fetare, me ndonje perjashtim te rralle, nuk u shfaq.

Nje nga shpjegimet, si te thuash, nje nga sekretet perse pas kaosit mbreteria e Zogut arriti ne nje kohe te shkurter te vendoste rregullin ne Shqiperi ka qene edhe legjislacioni per marredheniet e te tri feve me shtetin shqiptar. Ndonese i perpiluar trecerek shekulli me pare, ky legjislacion eshte me i miri gjer me sot, ne historine e Shqiperise dhe nje nder me te miret ne Evrope. Ai eshte i tille nga qe bazohet ne traditen per te cilen folem me lart. Perfitoj nga rasti per t'iu sugjeruar autoriteteve shqiptare qe, lidhur me problemet e sotme te ngjashme, do te benin mire te keshilloheshin me ate legjislacion.

3.

Historia e harmonise fetare ne Shqiperi nuk eshte nje histori idilike. Ne thelb ajo ka qene dhe mbetet dramatike. Nuk e kam fjalen per episode te tilla si farsa tragjikomike e ndalimit te besimeve prej regjimit komunist. As per mallkimin qe ne emer te fese, iu be alfabetit shqiptar dhe ortodokseve shqiptare qe e lexonin ate. E as per rebelimin proturk te Haxhi Qamilit. Historia ka qene ne thelb dramatike, sepse ka qene perhere e mbarsur me rreziqe te medha.

Sot, ne Shqiperine demokratike, te gjitha rreziqet e kapercyera jane prape te mundshme. Ato jane te tilla, sic u tha, ne Evrope e, padyshim ne bote. Ne fund te fundit, ngaqe jane te tilla, te mundshme, ne jemi mbledhur te flasim e te shqetesohemi per to.

Harmonia fetare, sa c'eshte madheshtore si ngrehine, aq eshte edhe e brishte. Mjafton e cara e pare serioze, mjafton radikalizimi i njerit prej besimeve, qe ngrehina te shembet.

Ne rastin e Shqiperise, te tre besimet, ashtu sic e pame, jane te lidhura me kombin, me vete ekzistencen e tij. Neve nuk na lejohet asnje sjellje e papergjegjshme, asnje harrese, asnje pakujdesi, ne mirembajtjen e kesaj ngrehine. Aq me pak na lejohen pasionet meskine, anesite, per te mos permendur provokimet dhe provokatoret.

Se pari, ne duhet te jemi te qarte per gjerat themelore, per ato qe jeta dhe historia i kane vendosur nje here e pergjithmone e qe nuk kane nevoje te vihen ne dyshim. Te gjithe popujt e qyteteruar e bejne kete. Asnje vend qe quhet i tille nuk i shkul e i ngul themelet e tij cdo vit e cdo stine, si nomadet.

Themeli i themeleve ne ceshtjen fetare ne Shqiperi eshte qe te tre besimet kryesore, jane te tria barazisht te rendesishme e barazisht te ligjshme. Katoliket, pavaresisht se jane me te pakte ne numer, perfaqesojne fene e pare te shiqptareve. Si te tlle ata kane nje zbritje vertikale ne historine dhe kulturen shqiptare te pashembullt. Si te tille, ata i kane dhene kombit shqiptar simbole dhe shenja themelore, nga Gjergj Kastrioti te Nene Tereza. Shkurt, ata jane ura me e vjeter, asnjehere e shembur, qe lidh Shqiperine me Evropen.

Myslimanet shqiptare, ndonese feja me e re ne Shqiperi, kane te njejtin legjimitet. Ai sigurohet jo vetem nga prania e tyre e fuqishme numerike, por nga kontributi rrjedhimisht i fuqishem ne gjithe rrugetimin e popullit shqiptar drejt lirise dhe emancipimit.

Ortodokset shqiptare, ashtu si katoliket, ashtu si myslymanet, kane qene pjese e pandare e korpusit kombetar ne te gjitha stuhite qe ai ka perballuar. Keqkupitmit te pafalshem, lidhur me kombesine, ata i kundervune kontributin e tyre kolosal ne Rilindjen Kombetare Shqiptare, krahas vellezerve katolike e myslimane.

Ky drejtpeshim midis tre besimeve kryesore, duke mos harruar ketu edhe komunitetin e katert bektashizmin, nuk eshte nje deshire e marre per realitet. Dhe as retorike poetike, ose psikoze pajtuese, e tille qe kerkon drejtpeshimin dhe harmonine atje ku ajo nuk ekziston.

Ky drejtpeshim e ky legjitimitet jane nje realitet, nje thelb. Shqiperia eshte nje vend me tre fe. Ajo nuk mund te identifikohet me asnjeren prej ketyre feve. Ne qofte se ne nuk besojme ne kete, ne nuk besojme ne arsyen tone te te qenit, ne arsyen e te qenit te vete Shqiperise. Si rrjedhoje e kesaj ne, jemi te bindur se respekti i nderjsellte midis besimeve duhet te jete i shenjte ne kete vend. Asnje ngacmim a provokim nuk mund te lejohet midis vete besimeve. Asnje ngacmim i laikeve kunder fetareve. Asnje ngacmim i fetareve kunder laikeve. Se fundi, asnje ngacmim i te tre besimeve kunder shteti.

Tundimet per te kunderten jane verejtur, per fat te keq, kohet e fundit, ne periudhen e demokracise. Keqkuptimet me te ndjeshme jane ato qe lidhen me raportet komb-fe. Perkunder tradites shekullore jane shfaqur prirjet per ta vene fene kunder kombit. Lidhur me nderlikimin e qarqeve fetare greke per t'u mohuar ortodokseve shqiptare kombesine, ky eshte nje problem i rende, qe nuk ndihmon per asgje te mire ne Ballkan. Shpresojme qe qeveria greke te ushtroje aq sa mundet ndikimin e saj ne keto rrethe per te ndrequr nje keqkuptim.

Shfaqja e nje rryme readikale midis myslimanizmit shqiptar e ka shqetesura kohet e fundit jo vetem opinionin, por, sic eshte deshmuar ne shtyp e ne TV edhe vete komunitetin mysliman. Mendoj se konflikti del nga kuadri i brendshem fetar qysh ne castin kur prek raportet me kombin. Ne shkrime dhe deklarata, vertet te rralla, por shpesh te qarta, ne shtyp dhe ne internet, jane hedhur ide qe e mohojne haptas kombin shqiptar, ne emer te nje kombi tjeter, atij islamik. Jemi te sigurte se nje shpallje e tille nuk mund te kete perkrahje midis shumices se islamisteve te rinj shqiptare, nje pjese e te cileve kane kryer studimet ne vendet arabe.

Si ne rastin e panhelenizmit, shoqeruar me proselitizmin e emigranteve shqiptare, ashtu dhe ne rastin e panarabizmit, kemi te bejme me nje perpjekje per tkurrje te kombit shqiptar.Thene ndryshe, kemi te bejme me nje version "soft" te copetimit te vendit. Nje dhunim tjeter i rende, i ndeshur sidomos ne propagandat antishqiptare, ka qene percudnimi i idese se lire e te drejtave te njeriut, duke u identifikuar vetem me ato fetare. Per nje kohe te gjate ropaganda e Milloshevicit u perpoq t'i mbushte mendjen botes se lufta per liri e shqiptareve te Kosoves nuk ishte gje tjeter vecse nje lufte fetare e myslymanizmit shqiptar kunder krishterimit serb.

Nuk eshte e veshtire te perfytyrohet sot se sa tragjike do te ishte per Kosoven po te binte ne kete kurth dhe, ne vend te lirise se mirefillte te kerkonte lirine fetare. Kurse ne vend te krimineleve serbe t'i shpallte lufte krishterimit fqinj. Nje vend i larget ne malet e Kaukazit, Cecenia, po e paguan shtrenjte nje ngaterrese te ngjashme.

Nje tjeter problem qe lidhet me trysnine radikale fetare eshte perpjekja per te shfrytezuar historine e vendit. Nga acarimet midis fondamentalisteve, rrezikohet percudnimi i historise shqiptare gjer ne ate shkalle sa qe per pezm kunder krishterimit te mohohen rrenjet, te mohohet autoktonia e popullit shqiptar ne trojet e tij. Ne e dime se si ndodh ne Ballkan kur teza te tilla dalin nga skajimi kinse historik, per t'u shnderruar aty per aty ne tragjedi njerezore. Mbeshtetur nga teza te tilla popullsia came u debua nga trojet e veta gjashtedhjete vjet me pare. Mbeshtetur prej tyre 300.000 shqiptare te Kosoves u debuan ne Turqi prej Jugosllavise se Rankovicit. Se fundi, ne pame me syte tane debimin e gati nje milion shqiptareve te Kosoves ne prag te shekullit 21.

Duke iu rikthyer idese se ruajtjes se drejtpeshimit fetar ne Shqiperi, mendoj se eshte koha qe shteti shqiptar t'i siguroje nje baze kushtetuese ligjore ketij drejtpeshimi. Institucionet fetare, vendet e kultit, shkollat, fondacionet, kleriket shqiptare ose te huaj qe sherbejne ne to, financimet e brendshme ose te jashtme, te gjitha keto nuk mund t'i lihen rastesise por duhet te rregullohen me ligj.

Si rrjedhoje e kesaj, shteti shqiptar duhet te marre masat per te njemendesuar autoqefaline e kishes ortodokse shqiptare.

Gjithmone ne kete vazhde, si rrjedhoje e faktit qe kombi shqiptar ka tre besime dhe kater komunitete fetare, shteti shqiptar duhet te sigurojne me kushtetute ndalimin e pjesemarrjes se Shqiperise ne aleanca ose liga fetare nga qe cdo aleance e tille bie ndesh me parimin baze te laicitetit te Republikes dhe ve ne pozite diskriminuese dhe perjashtuese besimet e tjera.

Shteti shqiptar duhet te ritheksoje parimin e laicitetit te Republikes, duke e bere te qarte se feja eshte e ndare nga shteti dhe nga politika.

Vendi yne ka zgjedhur rrugen dhe orientimin e vet drejt familjes se tij natyrale, familjes se popujve evropiane. Ai ben pjese sot ne aleancen dhe luften kunder terrorizmit, kesaj flame qe eshte e drejtuar kunder gjithe botes dhe kunder gjithe besimeve.

Vendi yne modest ndodhet tani per tani ne ate zone qe quhet si oborri i jashtem i Evropes. Vendet qe ashtu si ne jane ne pritje, i ofrojne kontributet e tyre shtepise evropiane. Kontributi yne, harmonia fetare, eshte mesazhi me i qarte i miqesise e i mirekuptimit qe Shqiperia i dergon sot familjes se popujve.


*Fjalim i mbajtur ne konferencen nderkombetare zhvilluar ne Tirane me teme: "Fete dhe qyteterimet ne mijevjecarin e ri"

[Psikologu]

Marrëdhëniet e mbretit Ahmet Zogu I me komunitetet fetare në Shqipëri. Si i propozoi parlamentit ligjin mbi statusin e bashkësive fetare

Mbreti Zog I dhe komunitetet fetare

Sherif Delvina

Historisë së Shqipërisë i mungon historia e komuniteteve fetare. Në këtë shkrim do të trajtoj shkurtazi rolin e A.Zogut në krijimin dhe dhënien e drejtimit kombëtar të Komuniteteve Fetare. Në Kongresin historik të Lushnjes barra e rëndë e Ministrisë së Punëve të Brendëshme iu ngarkua A.Zogut. Më 11 mars 1920 A. Zogu me fuqi kombëtare shtiu në dorë administratën e qytetit të Shkodrës. Kontribut të rëndësishëm ai dha edhe në luftën e Vlorës. Apostolos A.Glavinas në librin e tij "Kisha Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë, Selanik, 1989 vë në dukje se "policia shqiptare pasi pushtoi vendet që i kishin braktisur italianët, më 6 maj u vendos në qytetin e Gjirokastrës, po kështu në 15 maj me rastin e largimit të ushtrisë franceze nga Korça, shqiptarët pushtuan Korçën." Të mos harrojmë se në këto "pushtime", krahu i hekurt i qeverisë së Sulejman Delvinës ishte A.Zogu, atëhere Ministër i Brendshëm i asaj qeverie. Për suksesin e Kongresit themeltar të Kishës Autoqefale Ortodokse në Berat ka dhënë një ndihmesë të veçantë Ministri i Brendshëm i asaj kohe Ahmet Zogu, i cili me shkresën drejtuar prefekturave dhe nënprefekturave më 5.9.1922 u bënte të ditur se shteti ishte munduar me të drejtë në zgjidhjen e problemit duke hedhur poshtë akuzat se qeveria ishte organizatore e mbledhjes së kongresit të KOASH-it. Mbas shtatë vjetësh, në letërfalenderimin nr.560, që i dërgon mbreti Zog Kryeministrit Koço Kota për triumfin kishtar të Kongresin II Panortodoks të mbledhur në Korçë, në qershor të vitit 1929 thotë shprehimisht kështu: "Në vitin 1922, kur isha Ministër i Punëve të Brendshme dhe Z.Juaj Prefekt i Beratit, ia arritëm qëllimit për me u mbledhë Kongresi i parë i Kishës Ortodokse Autoqefale në Berat." Duke u bazuar në këto dokumente del qartë roli i Zogut për krijimin e Kishës Ortodokse Autoqefale.


Kongresi i Bashkësisë Ortodokse Shqiptare i mbledhur në Berat shpalli autoqefalinë e Kishës Ortodokse Shqiptare. Partrikana kërkonte autonominë kishtare dhe joautoqefalinë e saj. Ndryshimi midis këtyre dy formave qëndron në faktin se autoqefalia ndërpret çdo raport administrativ me kishën nënë (Patrikanën e Stambollit.) Kisha autoqefale vetqeveriset pa ndërhyrjen e kishave të tjera. Autonomia do të paktën që kryepeshkopi të emërohet ose të konfirmohet nga kisha mëmë (Patrikana e Stambollit). Me këtë akt sublim të krijimit të KOASH-it shqiptarët ortodoksë deshën të shkëputen nga ndërhyrja e huaj greke për të mbrojtur kombësinë. Në këtë rast vlen të kujtohet qeveria e Jorgo Zografos që në jug të Shqipërisë, gjatë vitit 1914, dogji mbi 300 fshatra shqiptare, vrau mijëra veta dhe shpërnguli nga vatrat e tyre rreth 100 000 shqiptarë. Nga pesë anëtarë të kësaj qeverie tre ishin peshkopë të Korçës, Gjirokastrës e Konicës.

Eshtë i drejtë mendimi i Fan Nolit se: "Fatkeqësitë e shqiptarëve nuk kanë ardhur kurrë nga diferencat fetare, por nga udhëheqësit fetarë." Sipas profesor A.Glavinas, kongresi i Beratit shpalli në mënyrë puçiste Kishën Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë. Autori ynë i sipërpërmendur është bazuar tek protesta absurde që bën qeveria greke në Lidhjen e Kombeve duke e quajtur këtë kongres puç kundër Ortodoksisë.

Hap i rëndësishëm për të trija fetë në vendin tonë ishte pranimi më 05.06.1923 nga Parlamenti shqiptar i Statutit Legal të Komuniteteve Fetare. Po shkëpusim një fragment nga ky statut, që flet për parinë (drejtuesit) e shkallës më të lartë. "Paria fetare e shkallës më të lartë duhet të ketë këto cilësi: të jetë nënshtetas shqiptar, të dijë gjuhën shqipe, të gëzojë të drejtat civile dhe politike, të jetë prej racës shqiptare, ose prej fëmijë prej tre brezash në Shqipëri. Po në këtë vit në Korçë, më 4 dhjetor u bë fronëzimi i Theofan Nolit nga peshkopët Jerothe dhe Kristofor. U bëjmë të ditur dëgjuesve të nderuar se dhe në pranimin e Statutit Legal të Komuniteteve fetare si dhe në fronëzimin e Fan Nolit, kryeministër qe Zogu. Ishte po Zogu që i propozoi parlamentit që të votonte ligjin mbi statutin e bashkësive fetare, i cili priste përfundimisht çdo lidhje me regjimin juridik të së kaluarës. Shtetasit shqiptarë nuk do t'i nënshtroheshin më asnjë legjislacioni kanonik, veçse me dëshirë, por sidoqoftë duke iu bindur ligjeve të shtetit....Kleri duhet të përbëhej i tëri nga njerëz me kombësi shqiptare dhe duhet të merrte leje nga qeveria (R.M.della Rocca, vepër e cituar). Vlen të theksohet se edhe me zgjerimin e Statutit të vitit 1921, si dhe në nenet 5 të statuteve themelore të Republikës së 2 marsit 1925 dhe të Mbretërisë së shtatorit 1928, sanksionohej se feja nuk duhet të përdorej për qëllime politike.

R.M. della Rocca na bën të ditur se në vitin 1921 "Një Aleancë Kombëtare Muslimane Shqiptare" shpalli emancipimin nga shejhul Islami i Stambollit.
Përpara se të mblidhej Kongresi Mysliman shtypi atdhetar shqiptar ua bënte të qartë autoriteteve fetare muslimane të Stambollit dhe kalifit të ri, nëse këto forume do të shndërroheshin si në të kaluarën jo të largët në instrumente politike dhe sidomos po të shndërroheshin në vegla të politikave antishqiptare, myslimanët shqiptarë nuk do të kishin punë më me to. Më tej po citojmë: "Reforma" vl.I, nr.4, 7.4.1922 "Qeveria Kombëtare po të mos përkrahë fetarët kombëtar si z.Peshkop Noli, Hafiz Ali Korçën. P.Fishta e Hafiz Ibrahim Tirana për të shpëtuar popullin nga zgjedha morale e Fanarit, Meshihatit të Stambollit dhe t'i lidhi në krijesa artificiale i bën më të madhin dëm Bashkimit të kombit, ku varet njëkohësisht jeta e shtetit". (Ali Basha Islami në Shqipëri gjatë shekujve, Tiranë 2000).

Duhet bërë e ditur se në krye të punës për të krijuar institucione fetare kombëtare qendronte Ahmet Zogu, atëhere kryeministër dhe Ministër i Punëve të Brendshme. A.Zogu nëpërmjet një shpalljeje bëri të mundur thirrjen e mbledhjes së përgjithshme për formimin e Këshillit të Muslimanëve, citojmë përmbajtjen e dokumentit: "Më 7 shkurt 1923, Ministri i Punëve të Brendshme A.Zogu, njoftonte prefekturat se me vendim të Këshillit të Ministrave, i jepej leje Gjyqit të lartë të Sherjatit për të bërë, më 20 shkurt 1923, mbledhjen e përgjithshme për formimin e Këshillit të "Myslmanizmës, të kërkuar shumë herë prej popullit mysliman. (Libri i qarkoreve i vitit 1922, 1923, nr.5 i ministrisë së Punëve të Brendshme, Tiranë, 1923, fq.22"). Kështu që A.Zogu luajti një rol të rëndësishëm për zhvillimin e këtij Kongresi. Kongresi Musliman u mbajt në Tiranë më 24 shkurt 1923, në fjalën e tij të hapjes Hirësija e tij Vehbi Agolli falenderoi kryeministrin Ahmet Zogu, i cili siç u shpreh referuesi, ndihmoi dhe lehtësoi mbledhjen dhe organizimin e Kuvendit (A..Basha vepër e cituar). Ky kongres kërkoi zëvendësimin e liturgjisë nga gjuha arabe në gjuhën shqipe, ndaloi poligaminë e burrit dhe ferexhenë e gruas, abdesin para faljes, gjunjëzimin para faljes, si dhe miratoi shkëputjen nga kalifati etj), (A.Popoviç, Islami Ballkanik) 2) Kongresi i Muslimanëve në Shqipëri: çështja e kalifatit dhe reformat islamike në Oriente Moderno 2, 1922-1923. Shtojmë se në Kongresin e Parë Mysliman morën pjesë 36 delegatë, 7 prej tyre ishin deputetë. Statuti i Komunitetit musliman doli në vitit 1923, aty vihet në dukje se Këshilli i Naltë i Sheriatit duhet të jetë prej racës shqiptare.Në janar të vitit 1922 u mbajt kongresi i Komunitetit bektashian, Statuti i Komunitetit Bektashian shqiptar u botua në Vlorë, më 1924 në një fashikull prej 20 faqesh.

Komunitetet në Mbretërinë shqiptare

Së pari do të sqarojmë a ishte i nevojshëm sistemi monarkik për Shqipërinë. Shpallja e Shqipërisë Mbretëri nuk ishte çështje personash apo fuqish, por një domosdoshmëri historike. Përpjekjet për Republikën kishin dështuar, rendi publik nuk u vendos. I ashtuquajturi revolucion demokratiko-borgjez kishte dështuar pa asnjë kundërshtim. Çdo të bëhej me Shqipërinë? Do të mbetej në anarki të plotë, e cila do të vinte në rrezik pavarësinë e saj, apo do të ndryshonte regjim, në fillim në Republikë dhe pastaj në Mbretëri konstitucionale. Pjesa më e madhe e atyre që bënë të ashtuquajturin revolucion demokratiko-borgjez ua mbathën këmbëve nga Shqipëria, u bënë agjentë të fashizmit italian, morën rroga të majme për të vazhduar revolucionin fashist si musolinianë besnikë, kurse disa të tjerë u bënë agjentë të Kominternit.
Le të shohim tashmë katolikët, Zogu haste vështirësi në marrëdhënie me ta, katolikët e ndjenin veten të goditur nga projektet qeveritare të laiçizmit. Kleri i lartë i tyre shfaqte nostalgji për regjimin osman që i administronte ndryshe bashkësitë fetare, pastaj Zogu cënonte privilegjet e bajraktarëve. Projekti për kantomizimin e Shkodrës ishte bërë aktual. R.M.della Rocca thotë se Zogu i imponoi Shqipërisë se Veriut një masë jopopullore, anulloi përjashtimin nga shërbimi ushtarak si dhe pagimin e taksave shtetit. Këto ishin masa të drejta për konsolidimin e shtetit të ri shqiptar. Në këtë kohë shpërtheu kryengritja e fiseve të Dukagjinit me në krye një prift katolik Lorenc Caka. Në atë kohë malësorët e fiseve të Dukagjinit të quajtura kazermat e opozitës, u ngritën kundër regjimit, por Zogu i theu. duhet theksuar se se broshura e botuar prej priftit Lorenc Caka ku thuhet se pjesa jugore e Shqipërisë është greke të bën të kuptosh se kujt i shërbente ai. Në vitet 1930 marrëdhëniet e Zogut I dhe të katolikëve do të kalonin në faza tensioni të ashpër, por legjislacionini i vitit 1929, që i kufizonte në mënyrë rigoroze liritë që gëzonte Kisha Katolike nuk u zbatua asnjëherë ndaj saj (R.M. della Kocca, vepër e cituar). Por ç'është e vërteta me punët e Kishës Katolike që varet administrativisht nga Papa ia doli mbanë mbretëria. Refuzimi i dekretligjit të vitit 1929 për komunitetet fetare nga ana e katolikëve nuk e pengonte qeverinë të kishte marrëdhënie me ente dhe institute të veçanta dhe t'i financonte ato sipas dëshirës së saj (R.M.della Rocca. Vep. e cituar). KOASHI (Kisha Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë) kishte bërë ç'është e mundur që të njihej nga Patrikana, por ajo i vuri kishës sonë kushte skllavëruese. Prandaj pasi dështoi dialogu i zhvilluar për vite me radhë me të, u vendos që të krijohej Sinodi i parë shqiptar. "Dhjetë ditë përpara krijimit të tij, më 2 shkurt 1929, u mbajt një këshill i jashtëzakonshëm nën kryesinë e Lartmadhënisë së Tij Mbretit", ku morën pjesë z.Z.K.Kota, P.Evangjeli, H.Delvina, At V.Marku dhe Imzot Visarion Xhuvani, atje u pëlqye vendimi i Kryesisë së Kishës Autoqefale mbi njohjen dhe emërimin e Imzot V.Xhuvanit, Peshkop të dioqezës Durrës- Tiranë dhe mbi ngarkimin e Tij me misionin e sjelljes të një ose dy peshkopëve të huaj për të dorëzuar kandidatët e peshkopatave të Korçës e të Beratit. Mbas disa ditësh u dorëzua Imzot Agathangjel Çamçe, ai u fronëzua peshkopi i Beratit, Ambrozi u fronëzua peshkop i Elbasanit dhe Eftimi ndihmës peshkop i Shqipërisë, ndërsa V. Xhuvani kryepeshkop i Shqipërisë". (Gazeta e Re, viti 1929). Kështu u krijua Sinodi i parë shqiptar i KOASH-it. Ideja kombëtare e dalë nga shpirti i kombit fitoi. Gjatë muajit qershor zhvilloi punimet kongresi II i KOASH-it dhe më 29 qershor 1929 u botua Statuti i Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë. Ky statut, në kaptinën e dytë, të Sinodit të Shenjtë dhe detyrat e tij te artikulli 6, pohon se Sinodi i Shenjtë duhet të merret me edu-katën fetare Kombëtare. Në Statutin e vitit 1929 në artikullin 16 pohohet se "Kryepeshkopi duhet të jetë prej gjaku dhe gjuhë shqiptare, ai duhet të ketë edhe nënshtetësi shqiptare. Po kështu duhet të jetë dhe kleri i lartë ortodoks." Shteti duhet t'i mbrojë statutet e komuniteteve fetare të para 28 nëntorit të vitit 1944 si edhe dekret ligjin për Komunitetet fetare të vitit 1929. Në dekret ligjin për Komunitetet fetare të vitit 1929, ndërmjet të tjerash thuhet: "...Kryet e feve dhe subalternët imediate, ndihmësat dhe zëvendësit e tyre duhet të jenë shtetas shqiptarë prej fisit dhe gjuhës." Më vjen keq se në shtetet e Europës gjenden ligji i Komuniteteve fetare si dhe statutet e komuniteteve fetare, ndërsa në vendin tonë këto nuk ekzistojnë. Për rëndësinë që pati Kongresi i II i KOASH-it mbreti Zog thotë: "Madhështinë e kësaj vepre do ta ndjejë më mirë gjenerata që vjen, më tej Mbreti vijon: "Shteti shqiptar nuk ndahet në Ortodoksë, katolikë dhe Muslimanë, por është i pandarë, shteti i lirë, nuk ka shumicë dhe pakicë, nuk ka fe zyrtare, por të gjitha fetë i mbron dhe i nderon. Megjithë këtë nuk lejon në asnjë mënyrë e prej kurkujt, që feja të përdoret si mjet cënimi të këtij vëllazërimi të një gjaku e të një gjuhe". Hapat e mëtejshme në laicizimin e Shqipërisë, përsa i përket fesë islame, pasqyrohen mirë në statutin e komunitetit mysliman të hartuar në Kongresin e III të Komitetit Mysliman në Tiranë më 1 gusht 1929 dhe miratuar nga Këshilli i Ministrave më 5 gusht 1929. Po ashtu dhe nga mbreti më 8 gusht 1929 (Stavro Skëndi, Albania, f.287-288). Në këtë statut bien në sy detyrimet që kanë këshillat krahinore myslimane. Citojmë dy detyrime të nxjerra nga neni 30 i atij statuti: "Të kontribuojmë në zhvillimin e vëllazërimit kombëtar ndërmjet shqiptarëve të të gjitha trevave, të nxisim myslimanët shqiptarë t`i përshtaten qytetërimit bashkëkohor." Rregulloret e Statutit që u përkasin buxhetit pasqyrohen në disa nene. Citojmë një fragment nga neni 15: taksat e besimtarëve që i paguhen Komunitetit mysliman janë jo-detyruese. Familjet ato i paguajnë në mënyrë vullnetare. Ato janë ndarë sipas të ardhurave në tri klasa dhe paguajnë përgatësisht pesë franga ari, dy franga ari dhe një frangë ari . Komuniteti mysliman (neni 52) nuk mund të marri asnjë subvencion nga jashtë veçse me autorizim të qeverisë.

Patrikana kërkoi nga qeveria shqiptare përsëri kapitulacionet e Perandorisë Osmane të varrosura përgjithmonë nga Ataturku. Është për t`u admiruar qëndrimi i Mbretit Zog, kur caktoi si peshkop Visarion Xhuvanin në kundërshtim të plotë me Patrikanën, në këtë çast sublim ai tha: "Aq më bën se ç`mendon Patrikana, në Shqipëri jam zot vetë dhe komandoj unë".

Më 1929, me urdhër të Kryeministrit të Mbretërisë Shqiptare, Koço Kota, dëbohet Eksarku i Patrikanës në Shqipëri, Jerotheu, për ndërhyrje në punët e brendshme të shtetit shqiptar. Pas pak kohësh, Athina i bën presion Tiranës duke i diktuar qëndrimin që duhet të mbajë Mbretëria Shqiptare ndaj Patrikanës, në mos, të gjitha pronat që kishin shqiptarët në Greqi, do t`u bllokoheshin. Me të drejtë qeveria shqiptare e atëhershme i hodhi poshtë këto veprime që binin në kundërshtim me normat juridike ndërkombëtare.

Patrikana po atë vit, hyri në bisedime me qeverinë shqiptare. Ajo dërgoi Eksarkun Krisanthos që të takohej në Athinë me kryetarin e bashkisë së Korçës, Vasil Avrami. Për këtë flet dokumenti i Ministrisë sëPunëve të Jashtme.

Më 26 nëntor 1929.
Ekselencës, ministrit të Punëve të Jashtme, Rauf Fico. U zhvilluan bisedi-met midis kryetarit të Bashkisë së Korçës, Vasil Avrami dhe imzotit të Patrikanës Ekumenike, Krisanthos.


PATRIKANA ËSHTË GATI T`I JAPË AUTOQEFALINË KISHËS SONË, POR DO QË KREU I SINODIT TË ZGJIDHET PREJ 5 MITROPOLITËVE TË EMËRUAR PREJ PATRIKANËS. PËR STATUTIN E KISHËS AUTEQEFALE ZOTI VASIL AVRAMI S`PRANOI ASNJË BISEDIM, DUKE THËNË QË KJO ÇËSHTJE ËSHTË ÇËSHTJE E BRENDSHME. (LEC KURTI)SIÇ PAMË MË SIPËR, PATRIKANA NDËRHYRI QË PESË PESHKOPËT TË EMËROHESHIN PREJ SAJ. AJO DONTE TË NDËRHYNTE PËR NDRYSHIMIN E STATUTIT. NUK I PËLQEU, SIDOMOS NENI 16, QË ËSHTË I RREGULLT NGA ANA TEKNIKE, KANONIKE DHE JURIDIKE. QEVERIA SHQIPTARE NUK BËRI LËSHIME. MË 12 PRILL 1937 PATRIKANA EKUMENIKE E NJOHU AUTOQEFALINË E KISHËS SONË, DUKE I DHËNË TOMOSIN NR. PROTOKOLLI 609, VIHEJ NË DUKJE SE KJO KISHË EKZISTON KËTEJ E TUTJE DHE E NJEH VETEN AUTOQEFALE. PO BOTOJMË TELEGRAMIN E DËRGUAR NGA PATRIKU VENIAMIN MBRETIT TË SHQIPËRISË, ZOGUT TË I, MË DATË 12.4.1937, ORA 17.20:Madhërisë së tij Mbretit të Shqiptarëve Zogut të Parë Tiranë


ME RASTIN E NGJARJES HISTORIKE TË GËZUESHME TË SHPALLJES DHE TË BEKIMIT TË ORTODOKSISË AUTOQEFALE TË KISHËS NË SHQIPËRI JU UROJMË NGA ZEMRA MADHËRINË TUAJ DUKE SHPREHUR FALENDERIMET TONA MË TË NGROHTA TË KISHËS SË MADHE DHE TONËN, QË JUVE U TREGUAR I GATSHËM PËR ZGJIDHJEN E SUKSESSHME TË ÇESHTJES KISHTARE. JU T`JU MBROJË ZOTI MADHËRINË TUAJ PËR LAVDINË E POPULLIT FISNIK SHQIPTAR DHE PËR TË MIRËN E KISHËS TUAJ ORTODOKSE.12.4.1937 (Patriarku Ikumenik Veniamini)Noli, më 13.4.1937 i dërgonte këtë telegram urimi Kryeministrit Koço Kota:
"Përgëzime, përgëzime për Autoqefalinë dhe urime për peshkopët e rinj…".
(Peshkopi Fan Noli; Worcester Mass)


Ndërsa Kryeministri i përgjigjej me këtë telegram:
"Falenderoj hirësinë tuaj për urimet me rastin e Autoqefalisë, me të cilën
mori fund të lumtur vepra e filluar prej jush"! (Koco Kota)

NË KËTO DY TELEGRAME TË SHKËMBYERA MIDIS KRYEMINISTRIT TË ATËHERSHËM K.KOTA, TË MBRETËRISË SHQIPTARE DHE ISH-KRYEMINISTRIT FAN NOLI, SHIKOJMË TË PASQYRUAR TRADITAT BURRËRORE SHQIPTARE. KËTA DY KRYEMINISTRA, MEGJITHËSE KUNDËRSHTARË POLITIKË, DASHURIA E ATDHEUT I BASHKOI E NUK I NDAU. LE TË JETË KY FAKT NJË SHEMBULL FRYMËZIMI PËR PARLAMENTARËT TANË TË SOTËM. KEMI Ç`TË MËSOJMË NGA E KALUARA E NGA TRADITAT TONA.

[Psikologu]

PROMEMORIE

Nga: Prof. Dr. Aleksander Bushati, Av. Alfred Duka, Ing Aleksander Paci, Prof. As. Dr. Angjelin Shtjefni, Ing. Bardhok Rajta, Eugjen Kulli, Dr. Gjelosh Nikolla, Av. Ekonomist Gjet Kola (iniciator dhe kordinator), Ekonomist Gjergj Sokoli, Kompozitor Gjon Kapidani, Ing. Leodat Kiri, Leon Kaza, Ing. Nikolin Shpani, Pashko Gjekaj, Simon Lala, Av. Sokol Gjini. Tonin Marinaj

Qëllimi :

Me këtë promemorie dëshirojmë të vemë në dijeni, me disa tregues sintetikë, për pozitën diskriminuese të popullsisë së besimit të krishterë katolik në Shqipëri, problemet me të cilat ndeshet kjo popullsi si dhe të shfaqim disa mendime për domosdoshmërinë dhe rrugët që çojnë në realizimin e barazisë de facto me komunitetet e tjera. Kujt i parashtrohet:

Shejtërisë së Tij, Papa Gjon Pali II, Konferencës Ipeshkvnore të Shqipërisë, Kryetarit të Kuvendit të Shqipërisë, me kërkesën që të pajisë me nga një kopje të promemories të gjithë deputetët si përfaqsues të popullit, Presidentit të Republikës së Shqipërisë, Kryeministrit, partive politike në Shqipëri, Kryetarit të Kuvendit të Kosovës, me kërkesën që të pajisë me nga një kopje të promemories të gjithë deputetët shqiptarë si përfaqsues të popullit, Presidentit të Kosovës, Kryeministrit të Kosovës, partive politike shqiptare në Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi, Kosovën Lindore (Jug të Serbisë), përfaqësuesve të komunitetit shqiptaro-amerikan, Komuniteteve Fetare në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, Akademisë së Shkencave të Kosovës, Këshillit të Lartë të Drejtësisë, Këshillit të Politikave të Sigurimit Kombëtar të Shqipërisë, Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, Qeverive të SHBA-së dhe Kanadasë, Qeverive të Vendeve të Bashkimit Europian, Komisionit Europian, Këshillit të Europës, OSBE-së nëpërmjet prezencës së saj në Shqipëri.
Hyrje :

Shqiptarët qenë ndër popujt e parë që përqafuan krishtërimin. Shën Pali gjatë udhëtimit të tij të tretë rreth vitit 59, u kishte shkruar romakëve (15,19) se: “… që nga Jeruzalemi e përqark e deri në Iliri e kam përhapur Ungjillin e Krishtit”, që më vonë është konfirmuar dhe nga Shën Jeronimi që ka shkruar se: “Në të gjitha vendet u përhap … me Palin në Ilirik” Epist. 59. Kjo është dokumentuar dhe nga studiuesit europianë si Jirecek, Taloci, Shuflay etj.. Po kështu dhe studiuesit shqiptarë kanë arritur në përfundimin se: “ Iliria, toka jonë, ishte ungjillizue prej vetë Shën Palit Apostull … dhe se në shekullin III, krejt ky vend, atëherë shumë i haptë, ishte i ungjillizuem”.

Rreth një shekull më vonë, Perandori ilir Kostandin shpallli Krishtërimin fe zyrtare.

Nga gjiri i popullsisë iliro-shqiptare gjatë shekujve dolën mjaft figura të shquara që nderojnë mbarë Krishtërimin e shenjtorë si Shën Elena, Flori, Lauri, Asti, Donati, Sergji, Baku, Shën Jeronimi, Niketë Dardani etj.

Zhvillimet pas pushtimit osman :

Në shekullin XIV gjithë popullsia shqiptare, shumicë në mbi 100 mijë km2, ishte e besimit të krishterë. Por një nga dëmet më të mëdha që shkaktoi pushtuesi osman, gjatë pushtimit rreth 450 vjeçar, ishte prishja e unitetit fetar të shqiptarëve e konvertimi i një pjese të popullsisë në fenë e tij muhamedane.

Shqetësimit të Fuqive të Mëdha për mundësinë e bashkëjetesës në shtetin e ri shqiptar midis shqiptarëve të krishterë dhe të atyre të asimiluar fetarisht i është përgjigjur Imzot Luigj Bumçi, Ipeshkëv, kryetar i delegacionit shqiptar i cili me gojë, një Klubi Parlamentarësh Anglezë në Parlamentin e Londrës dhe me shkrim Konferencës së Paqes në Paris u ka thënë se: “Në emën të klerit e të popullit katolik shqiptar: Katoliku dhe Muhamedani në Shqipni janë vëllezër”.
Edhe në dy raste të tjera që Lidhja e Kombeve kërkonte të dinte nëse vërtetë katolikët dhe muhamedanët në Shqipëri ishin vëllezër e mund të bashkëjetonin në paqe, Arqipeshkvi i Shkodrës dhe Metropoliti i Shqipërisë monsinjor Jak Serreqi i është përgjigjur telegrafisht se: “Katoliku dhe muhamedani në Shqipëri janë vëllezër, të mirën dhe të keqen duan me e nda së bashku si vëllezër”.

Për të rritur ndërgjegjen kombëtare të shqiptarëve, që dhe ata të lufonin kundër pushtuesit otoman edhe pse ishin konvertuar në fenë e tij, poeti kombëtar Gjergj Fishta i ka trajtuar të barabartë në veprat e tij trimëritë e shqiptarëve në luftë, si të besimit katolik dhe muhamedan, megjithse shprehet Ai “…ndokujt prej muhamedanëve të përmendun veç me i zanë në gojë aso kohe emnin e Shqipnisë, ka gjasë se do të kishte ra pushkë…”. Në arritjen e këtij konkluzioni, këto personalitete, përveçse njihnin mirë situatën në kohën që jetonin, njihnin edhe historinë e popullit shqiptar. Ata e dinin se shqiptarët për shkak të rezistencës kundër pushtuesit osman ishin ndodhur para një terrori të paimagjinueshëm, se ishte e vërtetë dhe jo lojë proklamata zyrtare otomane me rastin e pushtimit të Krujës më 1478 se: ”Ata që mbetën nga armiku, gratë dhe fëmijët, i vunë në prangat poshtëruese të robërimit dhe i lidhën më zingjirët e mjerimit. Paskëtaj do të fillojë shkatërrimi i kishave, ndërtimi i medreseve, ndalimi i këmbanave dhe prishja e ligjevet. Brenda në zemrat e të pafeve ku kishte zënë vend pafesia dhë mëkati, paskëtaj do të çelë burbuqja e besimit në një zot të vetëm”. … Posa që nga lajmtarët e padukshëm të paracaktimit {fatit} u lëshua thirrja: “Vrajini të pafetë gjer tek i fundit” , sulltani të cilit i buzqesh fati dhe si ndahet fitorja të pafetë e kësaj fortese i shkoi nën shpatën shkatërrimtare, zharritëse dhe ua rrëmbeu jetën këtyre kundërshtarëve fatgremisur, duke skuqur sipërfaqen e fushës me gjakun e këtyre tradhëtarve të pafe….. Ata batërdisën gratë e këtyre armiqve vulëhumbur si të ishin ato cullufe fytyrhënash plot me nishane të zeza. … Thirrjet që nga krahrorët e tyre të dërmuar arritën gjer te tavani i Saturnit. Gjithsejt rreth 5000 të pafe…, u bënë kështu pre e shpatës së mprehtë dhe qokë e shigjetës goditëse….”.

Turqit e sollën fenë e tyre në Europë “me forcë dhe luftë” dhe në mënyrë të drejtëpërdrejtë për të shuajtur rezistencën e shqiptarëve, që u bënë pengesë, dhe, në kulmin e furisë së tyre nuk i lejuan që të kalonin në Apenine e në Europën Perendimore. Nga dokumentet turke rezulton se: “Murati urdhëron që ose të bëhen synet të gjithë Epirotët ose të lahet tradhëtia e tij (Gjergj Kastriotit) me vdekje”. Në këtë mënyrë, i gjithë Arnauti u përfshi në besimin muhamedan.

Komuniteti katolik dhe kleri i tij ishin dëshmitarë të ngjarjeve në Jugun e Shqipërisë që ishte përfshirë në kufijtë e shtetit shqiptar, ku tendencat për kantonizim ishin evidente dhe menjëherë pas shpalljes së pamvarësisë, problemet trajtoheshin dhe mbi baza fetare. Ndërsa në Epirin e Jugut, që u shkëput nga trungu i Shqipërisë, shteti grek në një kohë rekord kishte deportuar në Turqi shumicën e muhamedanëve shqiptarë që nuk kishin pranuar rikthimin në fenë e të parëve të tyre, në fenë e krishterë.

Midis dy komuniteteve të krishtera kishte edhe diferenca konceptuale. Komuniteti ortodoks i përqëndruar kryesisht në Jug, për t'i qëndruar besnik fesë së krishterë, kishte jetuar për disa shekuj si raja nën dhunën e bejlerëve muhamedanë turq dhe në shumicë shqiptarë ose të asimiluar në shqiptarë me kalimin e shekujve, në qytete e territore të përziera dhe për këtë arsye muhamedanët shqiptarë i shikonte si dorë të zgjatur të pushtuesit. Ishte kjo arsyeja që ortodoksit shqiptarë në Greqi ishin dhe janë po aq aktivë kundër turqve muhamedanë jo më pak se vetë grekët, që zë fill me Napolon Zervën, i cili duke komanduar trupat greke, shprehej se ishte krenar para brezave që do të vinë se çdo shtëpi të shqiptarëve muhamedanë që i kishte dalë përpara e kishtë bërë rrafsh me tokën, për të vazhduar në ditët e sotme me Nikolla Geixhin e të tjerë. Këta persona në kushte të reja ricikluan veprimet barbare të kryera rreth katër shekuj e gjysëm më parë kundër popullit shqiptar nga trupat otomane të komanduara nga shqiptari Ballaban Pasha, dhe ky i konvertuar në fenë e pushtuesit, për të vazhduar me shumë të tjerë pas tij deri në shporrjen e pushtuesit.

Gjithashtu që nga shpallja e pamvarësisë së Greqisë, Qeveria e saj edhe me bekimin e Imperatorisë Otomane është përpjekur t'i trajtojë ortodoksit shqiptarë si grekë. Edhe në të gjitha forumet ndërkombëtare, Greqia ka dalë dhe vazhdon të mbrojë tezën e pavërtetë se gjithë ortodoksit shqiptarë janë grekë, tezë që synon ta jetësojë hap pas hapi. Pas ndryshimeve në Shqipëri e hapjes së kufinjëve, Qeveria Greke ka filluar që të përdori të njejtat metoda që ka përdorur Imperatoria Otomane për konvertimin e shqiptarëve në fenë muhamedane, nëpërmjet kompromentimit të një pjese të popullsisë shqiptare, krahas konvertimit me dhunë. Për të ndryshuar kombësinë, ortodoksve shqiptarë po ju ofrohen benifice të rëndësishme si viza disavjeçare Shengen, ndihma ekonomike të shumëllojshme, privilegje në tregti e deri dhe pensione individuale nga fondet e Bashkimit Europian, mbasi Greqia nuk përdor resurset e saja financiare për këtë qëllim. Rezultat i kësaj politike janë ngjarjet e fundit në Himarën shqiptare, që për rreth 4 shekuj e gjysëm ishte treva e panënshtruar nga pushtuesit otomanë në Jugun e Shqipërisë.

Komuniteti katolik në Veri, me përjashtim të qytetit të Shkodrës, kishte jetuar në zona thuajse plotësisht kompakte nga pikpamja fetare dhe shqiptarin muhamedan që fliste një gjuhë e kishte pothuajse të njejtat tradita, megjithëse ishte asimiluar në fenë e pushtuesit, nuk e barazonte me turqit. Të gjitha të këqijat që u kishte shkaktuar pushtimi otoman ja faturonin atij dhe luftonin e aspironin që me shporrjen një herë e përgjithmonë të otomanëve nga Shqipëria, ata bashkë me muhamedanë e të krishterë orientalë do të krijonin shtetin e pamvarur ku do të jetonin të gjithë të lirë e të barabartë si qytetarë europianë. Komuniteti katolik dhe kleri i tij kurrë nuk mund të mendonin se muhamedanët do ta marrin këtë qëndrim si dobësi e t'i ktheheshin avazit të vjetër kur ishin dorë e zgjatur e pushtuesit në Ballkan edhe për bashkëvëllezrit e tij.

Për t'ju kujtuar shqiptarëve se, dhe pse janë konvertuar në fenë e pushtuesit, nuk janë pjesë e botës muhamedane, Pashko Vasa doli me parullën: “Feja e shqiptarit është shqiptaria”.

Qëndrimi pas njohjes së Pamvarësisë së Shqipërisë .

Profecia e këtyre përfaqsuesve të shquar të komunitetit katolik si Preng Doçi, Liugj Bumçi, Gjergj Fishta, Shtjefën Gjeçovi, Ndre Mjeda etj. u vërtetua plotësisht. Mbas shpalljes së pamvarësisë e krijimit të shtetit shqiptar, në Shqipëri, nuk ka patur konflikte të drejtëpërdrejta midis popullsisë mbi baza fetare, që provon drejtësinë e përpjekjeve të tyre për krijimin e shtetit unik shqiptar. Kjo dhe për faktin se shumica e asimiluar nuk mund të sulmonte qëndrestarët dhe pse ishin pakicë. Gjithashtu uniteti i shtetit shqiptar, për të cilin ishte i ndërgjegjshëm që të sakrifikonte komuniteti katolik, ishte faktor vendimtar në konsolidimin e kombit shqiptar në shekullin XX, në gjithë trojet e tija etnike. Kjo konstatohet edhe në rregjistrimet e fundit të popullsisë në Kosovë e në mënyrë të veçantë në Maqedoni ku numri i shqiptarëve që deklarohen të kombësisë turke, që të fitojnë simpatinë e sllavëve dhe përkrahjen e turqëve, është zvogluar. Me këtë ndërgjegjsim të shqiptarëve për kombësinë e tyre, përfundimisht mbetet pa realizuar marrëveshja e fshehtë sllavo-turke që shqiptarët muhamedanë të spastrohen nga rajonet e tyre etnike dhe të deportohen në Turqi si turq. Në hapat e parë deri në njohjen e konsolidimin e pamvarësisë, për pjesën e popullsisë shqiptare brenda kufijve shtetëror, përfaqsuesit e shumicës muhamedane kuptuan se pa përkrahjen perendimore nuk mund te siguronin njohje ndërkombëtare, që i detyroi ata të bënin një trajtim të barabartë të popullsisë së të gjitha besimeve.

Ismail Qemali, njohës i shkëlqyer i politikave të Imperatorisë Otomane dhe të shteteve ballkanike dhe që e dinte se Shqipëria është pjesë e Europës por dhe i shtyrë prej saj, caktoi zv/kryeministrin nga komuniteti katolik në Qeverinë e Parë të Shqipërisë së Re, të kryesuar prej Tij. Po kështu Qeveritë Shqiptare patën në përbërjen e tyre, Luigj Gurakuqin, figurën me orientim Perendimor dhe më të kompletuar të politikës shqiptare.

Ky qëndrim u demostrua dhe në vendimet e Kongresit të Lushnjës i cili vendosi që kryetari i shtetit të jetë kolektiv dhe të përbëhet nga përfaqsues të dy besimeve, dy të besimit muhamedan: një suni e një bektashi, dy të besimit të krishterë: një të ritit oriental (ortodoks) dhe një të ritit oksidental (katolik). Ishte dhe kjo nga faktorët kryesorë që Shqipëria u pranua pa pengesë në Lidhjen e Kombeve me 17.12.1920. Por rezultoi se kjo gjendje nuk mund të vazhdonte gjatë. Pasi siguruan njohjen ndërkombëtare, qeveritë shqiptare asgjësuan barazinë midis komuniteteve fetare të sanksionuar me vendimet e Kongresit të Lushnjës. Ndryshimin e kursit të barazisë e shpalli edhe de jure zyrtarisht mbreti Zog I që në takim me ambasadorin e Turqisë në prill të vitit 1934 do të shprehej se: “Për 5 shekuj, unitetin e kombit shqiptar e mbrojti Turqia. Po të mos ishte Turqia, Shqipëria nuk do të shpëtonte as nga pushtimi sllav as mund ta pengonte fshirjen e Shqipërisë nga harta e botës prej latinëve. Thelbin e ekzistencës tonë ja detyrojmë Turqisë”.

Me këtë qëndrim mbreti mohonte luftërat qindra vjeçare heroike të popullit shqiptar kundër pushtuesve osmanë, vecanërisht para asimilimit në fenë muhamedane. Ishin shqiptarët, që me heroizmin e gjakun lumë të derdhur prej tyre, nën udhëheqjen e Gjergj Kastriotit i bënë ballë të vetëm për një çerek shekulli dhe mbrojtën Europën nga turri i fuqisë më të madhe e më të rrezikshme të kohës, Imperatorisë Otomane.

Për këtë kontribut në mbrojtjen e qytetërimit perendimor, Papa Piu II dhe Pali II e cilësonin luftëtarin me dashuri si “Gedeoni i Krishterë”, “Shpata e Krishtërimit”, “Atleta Christi”, “ Shtylla e Kishës së Shejtë”, “Makabeu i Ri”, ‘Tmerri i Islamizmit”…. Nuk ekziston, pra, as dyshimi më i vogël që Gjergj Kastrioti ishte një katolik besnik.

Po kështu populli shqiptar në përgjithsi, por në veçanti komuniteti katolik në Veri, asnjëherë nuk i rreshti përpjekjet për shporrjen e pushtuesve otomanë nga trojet shqiptare dhe më afër saj qenë gjatë bashkëpunimit me austriakët në luftën austro-turke të vitit 1689 të udhëhequr nga Ipeshkëvi i Shkupit, ndër korifejtë e kombit shqiptar, i vlerësuar me tituj akademikë nga universitete të njohura të kohës por i dënuar me harresë e nënvlerësim nga shteti i vet, Imzot Pjetër Bogdani.

Por edhe pse në dukje e thënë për kortezi, kjo tezë absurde e allogjike e mbretit Zog I dhe që nuk ka asgjë të përbashkët me realitetin historik, ka shërbyer si platformë dhe ka udhëhequr “analizën historike” të historiografisë zyrtare, gjatë gjithë ekzistencës së shtetit shqiptar. Me këtë qëndrim zyrtar, mbreti synonte qetësimin e ndërgjegjes së trazuar të shqiptarëve muhamedanë, duke i bërë një dëm të pallogaritshëm zgjidhjes afatgjatë të çeshtjes shqiptare.

Kjo deklaratë ishte në vazhdën e qëndrimit zyrtar të kryetarit të parlamentit shqiptar, që gjatë vizitës në Turqi më 1924 ishte shprehur se: “E vërtetë se sot populli shqiptar gjendet i shkëputur prej jush, por me zemër vijon gjithnjë të jetë i ngjitur me ju”. Ky është rast pa precedent në historinë e popujve, kur përfaqsuesi i një vendi sovran të shprehë nostalgji për pushtuesin mbi 4 shekullor që i ka sjellë dëmet më të mëdha në gjithë historinë e tij dhe ta vlerësojë si paradoks lirinë e fituar me gjak e sakrifica mbinjerzore prej popullit të tij. Me këto qëndrime, renegatët, jo vetëm që justifikuan veten apriori, por vlerësuan asimilimin në fenë e pushtuesit si veprim të drejtë e të zgjuar të tyre ndërsa syleshë të krishterët që bënë sakrifica mbinjerzore, padyshim ndër më të mëdhatë në gjithë historinë e njerzimit, për t'ju shmangur këtij asimilimi duke jetuar për rreth 450 vjet në kushte të një aparteidi të egër. Ishte kjo arsyeja që një diplomat italian konstatonte, se, vetëm pas shembjes së Imperatorisë Otomane dhe, kur panë se mbetën pa pushtet në Stamboll e vise të gjëra të perandorisë, shqiptarët muhamedanë u kujtuan për kombësinë e të parëve të tyre.

Kjo u reflektua në vlerësimin e ngjarjeve historike, në fushën e kulturës e në gjitha sferat e jetës, që në hapat e parë të ekzistencës së shtetit shqiptar.

Naim Frashëri, i vlerësuar nga kritika mediokër, shpallet poet kombëtar i shqiptarëve ndërsa Gjergj Fishtës, i propozuar kandidat për çmimin Nobel nga shoqata botërore e poetëve në Nju Jork më 1935, me rreth 23 mijë fjalë në veprën e tij, përafërisht sa Shekspiri dhe Pushkini, për rreth 50 vjet iu hoq vepra nga qarkullimi dhe iu asgjësua si reaksionare, duke përsëritur veprimet e pushtuesve otomanë kundër librit shqip.

I pari, pse kishte kryer me devotëshmëri gjatë periudhës së pushtimit të Shqipërisë dhe të popujve të tjerë të Ballkanit e më gjërë detyrën e drejtorit të censurës në Ministrinë e Arsimit të Perandorisë Osmane, hero, ndërsa i dyti i dëbuar e internuar nga pushtuesit për veprimtari në favor të çeshtjes shqiptare, me preteksin se në kohë pushtimi pranoi titullin e akademikut të Akademisë Mbretërore Italiane, duke deklaruar me krenari kombësinë e tij shqiptare e duke mos hequr asnjëherë dorë prej saj, shpallet tradhëtar, duke ja nxjerr dhe eshtrat nga varri e hedh në lumin Drin.

Po kështu historiografia zyrtare, e shkruajtur nga pjesa e asimiluar e popullsisë, ka glorifikuar figura me mundësi e kontribut tepër modest në lëvizjen kombëtare shqiptare në përgjithsi, e në veçanti në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, ndërsa ka lënë në harresë ose denigruar e shpallur reaksionar figura të komunitetit katolik deri dhe Preng Bib Dodën, udhëheqës i mbi 5000 forcave mirditore në mbrojtjen e trojeve etnike shqiptare nga pushtuesit sllavë, në luftën e organizuar nga kjo Lidhje. Me gjithë këtë vlerësim që ka bërë historiografia zyrtare, për këtë kontribut në favor të çeshtjes shqiptare, pushtuesi otoman e ka ndëshkuar me një nga dënimet më të rënda duke e internuar për 29 vjet nga 1880-1909 në Anadoll.
Megjithatë, duhet vënë në dukje, se, gjatë kohës së shkurtër të mbretërisë shqiptare edhe nëse komuniteti katolik vazhdoi të mbahet i izoluar në zonat më të varfra ku ishte vendosur për t'i shpëtuar asimilimit fetar nga pushtuesi, të paktën nuk u pengua zhvillimi i lirë i tij, krahas komuniteteve të tjera.

Qëndrimi i qeverive shqiptare pas Luftës së Dytë Botërore .

Qeveritë e pasluftës e shpallën hapur platformën antiperëndimore e për rrjedhojë dhe antikatolike. Enver Hoxha, që kishte qëndruar gjatë në perendim në përpjekje për t'u shkolluar, por dhe si funksionar i mbretërisë shqiptare, shefi më jetëgjatë i shtetit shqiptar, në çdo paraqitje publike dhe propaganda e tij zyrtare çdo ditë, demostronin urrejtjen e tyre ndaj Perendimit. Për ta ilustruar po citojmë pjesë nga një deklaratë e tij ku ai shprehej, se: “Vatikani vazhdon të jetë qendra e armiqve të papajtueshëm të popullit tonë (për shkak se Vatikani në Konferencën e Paqes të Parisit pas mbarimit të Luftës Parë Botërore dha kontribut për ruajtjen e tërësinë territoriale të shtetit shqiptar të 1913 !!!??, shënimi ynë). Atje është vendi ku përgatiten në errësirë komplote kundër nesh. Vatikani është bërë vegla e sigurtë e luftënxitësve të imperializmit amerikan dhe streha e kriminelëve të luftës e tradhëtarve. Vatikani është munduar ta zhdukë kombin shqiptar dhe për këtë e ka mbajtur gjithmonë Kishën Katolike nën urdhërat e tij".

Rezistencës së komunitetit katolik kundër sundimit të ideologjisë komuniste, shteti shqiptar e shfrytëzoi për të ushtruar ndaj tij dhunën më të egër. Në shumë raste dhuna kishte të gjithë treguesit e një genocidi të kamufluar si në rastin e dënimit me vdekje, me varje dhe me pushkatim, të 14 personave që nuk kishin asnjë faj për vrasjen e një funksionari komunist në Mirditë më 1949 dhe pse në krye të trupit gjykues ishte një jurist i shkolluar në perendim (Francë), por dhe në mjaft raste të tjera në krahinën e Mirditës, të Dukagjinit etj..

Shteti shqiptar vuri në përdorim të gjitha mjetet për të shkëputur çdo lidhje më Perendimin dhe për të realizuar më lehtë shtypjen me dhunë të çdo rezistence të komunitetit katolik kundër ideologjisë komuniste.

Si shpërblim për luftrat e përpjekjet disa shekullore të komunitetit katolik e të klerit të tij për të shporrur pushtuesit otomanë dhe për idealizmin e tyre për të krijuar shtetin e përbashkët, unik e të pacopëzuar, shteti shqiptar hartoi dhe zbatoi programe që çuan në asgjësimin e klerit katolik në Shqipëri. Në kuadër të këtij programi nga viti 1944 deri në vitin 1967 u dënuan me vdekje ose vdiqën nga torturat në burgjet politike të shtetit shqiptar 67 klerikë katolikë, ndërsa nuk u dënua me vdekje asnjë klerik i komuniteteve të tjera. Klerikët katolikë të dënuar që kishin kryer mbi 450 vite shkollë në Perendim, vuajtën dhe 881 vjet burgjeve politike.

Kryeministri shqiptar, gjatë një udhëtimi në Veri në mesin e viteve ‘60-të, megjithëse si bir kleriku muhamedan (në përgjithsi edhe pse shqiptarët u asimiluan në fenë e pushtuesit nuk fituan besimin e plotë të tij, prandaj klerikët, klasën politike dhe pronarët e mëdhej të tokave, pushtuesi e krijoi me kolonë të asimiluar në kombësinë shqiptare për t'ia lënë në zverk popullit shqiptar edhe pas fitores së pamvarësisë prej tij) e dinte mirë se pas pushtimit turk, “u rrafshuan qytetet, u rrënuan qendrat e kulturës shqiptare, u asgjësuan monumente të kësaj kulture, arkiva e biblioteka” i indinjuar thellë kur pa se si turqit nuk e kishin shkatërruar dhe kishën katolike të Vaut të Dejës në rrethin e Shkodrës të ndërtuar në shekullin XIII, pa e parë atë si objekt të thesarit të kulturës shqiptare e të mbarë njerzimit, urdhëroi hedhjen e saj në erë me eksploziv, urdhër që u zbatua pa hezitim.

Me urrejtjen patologjike të trashëguar nga koha e pushtimit turk, kundër bartësve të kulturës perendimore, qeveria shqiptare shkatërroi ose ju ndërroi destinacionin të gjitha objekteve katolike të kultit, por që nuk e bëri për gjithë objektet e tjera të kultit.

Edhe pas shpalljes së Shqipërisë vend ateist, megjithë fasadën kushtetuese se shteti i trajton të barabartë qytetarët, persekutimi dhe represioni kundër komunitetit katolik bëhej në mënyrë të programuar, por të kamufluar.

Siç rezulton nga të dhënat e botuara në shtypin e pas viteve ‘90-të të shekullit XX, organet e sigurimit të shtetit të rrethit të Shkodrës kishin planifikuar neutralizimin ose asgjësimin e 86 banorë të qytetit të Shkodrës të vlerësuar elementë të rrezikshëm për qeverinë. Por vetëm 6 prej tyre ose 7 % ishin të besimit muhamedan, 4 ose 4.65 % të besimit ortodoks dhe 76 ose 88.35 % , në mes të cilëve dhe dy femra, ishin të besimit katolik. Me tronditëse rezultojnë këto shifra po të kihet parasysh dhe fakti se në atë periudhë popullsia e besimit katolik në qytetin e Shkodrës nuk ishte më e madhe se 40 %, që tregon se shkalla e persekutimit të saj ishte mbi 13 herë më e madhe se e pjesës tjetër të popullsisë.

Pjesëmarrja e komunitetit katolik në strukturat e shtetit shqiptar.

Komuniteti katolik është i përjashtuar, ose, ka marrë e merr pjesë në mënyrë simbolike në strukturat e shtetit shqiptar, që nga përfundimi i Luftës Dytë Botërore (në vijim shkurtimisht LDB) e deri më sot që pasqyrohet në treguesit sintetikë të mëposhtëm.

Kështu në strukturat e partisë shtet (partisë komuniste) nga 149 antarë e kandidatë të Byrosë Politike, të zgjedhur në 10 kongrese, vetëm 1, ose 0.72%, ishte pjestar i këtij komuniteti. Edhe pse ishte i vetmi nga gjithë të zgjedhurit, që në kongresin I të kësaj partie mori numër të barabartë votash me Enver Hoxhën, që ishte dhe vlerësim i kontributit të këtij komuniteti në luftën antifashiste dhe pse u martua me një të krishterë të ritit oriental, nuk i shpëtoi vdekjes në burgun politik të shtetit për të cilin luftoi.

Nga 44 sekretarë të KQ të kësaj partie, të zgjedhur në 10 kongrese, vetëm 1, ose 2.27%, ishte pjestar i komunitetit katolik, nga 871 antarë e kandidatë të KQ, vetëm 44 ose 5.05% nga ky komunitet. Dhe ata që zgjidheshin, në mbi 90% të rasteve ishin dhëndurrë të pushtetarëve kryesisht muhamedanë ose në lidhje me ta. Por në shumicën e rasteve ngriheshin në përgjegjësi punëtorë, mekanikë, traktoristë etj. ose pa arsim të plotë dhe në shumicën e rasteve jo përfaqsues, të paaftë për të artikuluar problemet, dhe me qëllimin për ta diskriminuar e paraqitur të paaftë komunitetin katolik.

Katolikët kanë marrë pjesë mesatarisht me më pak se 3% të numrit të antarëve të Qeverive Shqiptare të të gjitha kohrave. Në një hark kohor prej rreth çerek shekulli 1966-1991, 7 Qeveri Shqiptare nuk kanë pranuar të kenë në përbërjen e tyre asnjë pjestar të këtij komuniteti, kur Sadam Hyseini me një popullsi katolike në numër të papërfillshëm, për të treguar tolerancë dhe respekt për kulturën perendimore, gjithnjë caktonte zv/kryeministrin e ministrin e jashtëm nga ai komunitet.

Në nivel më të ultë ka qenë pjesmarrja në strukturat e administratës qëndrore, që deri në vitin 1991 nuk ka arritur 1%, ndërsa pas vitit 1991 rreth 3%.

Në këtë përqindje ka qenë dhe është pjesmarrja e pjestarëve të komunitetit katolik edhe në strukturat drejtuese të policisë, të forcave të armatosura.

Në Presidiumin e Kuvendit Popullor, si kryetar kolektiv i shtetit nga 1946-1991, ky komunitet nuk është përfaqsuar në dy legjislatura, ndërsa mesatarisht është përfaqsuar me 5.88% të antarëve, përgjithsisht me tagra për të marr pjesë vetëm në një ose dy mbledhje të këtij organi në muaj.

Me gishtat e dorës numëroheshin e numërohen dhe gazetarët e punësuar në median shtetërore, radiotelevizionin, shtyp gjë që reflektohet sot drejtëpërdrejt dhe në ngritjen ose pjesmarrjen e këtij komuniteti në mediat private.

Edhe përpjekjet e Qeverisë Demokratike të dalë nga zgjedhjet e vitit 1992 për të realizuar një ndarje të paktën të pushteteve kryesore dhe për të rritur shkallën e pjesmarrjes së komunitetit katolik në strukturat e pushtetit u sfumuan për t'u kthyer në gjendjen e mëparshme.

Në nivel të papërfillshëm ka qenë dhe është pjesëmarrja dhe në strukturat e pushtetit gjyqësor.

Nga përfundimi i LDB-së e deri më 1991 më pak se 0.2 % e numrit të gjyqtarëve kanë qenë nga pjesa e komunitetit katolik. Po kështu asnjëherë nuk është gjendur pjestar i këtij komuniteti për të punuar në Prokurorinë e Përgjithshme, që tregon se dhe pas rreth një shekulli të ekzistencës së shtetit shqiptar pozita e tij në këta sektorë nuk ka ndryshim në krahasim me periudhën rreth 450 vjeçare të sundimit të Imperatorisë Otomane.

Aktualisht, asnjë nga 9 antarët e Gjykatës Kushtetuese dhe 17 antarët e Gjykatës së Lartë, nuk është pjestar i komunitetit katolik. Po kështu në këto institucione nuk ka të punësuar as punonjës tekniko-administrativ.

Nga 293 gjyqtarë të shkallës së parë vetëm 12 prej tyre ose 4.09% janë nga komuniteti katolik, ndërsa 2 nga 57 gjyqtarë të Gjykatave të Apelit, ose 3.50%.

Komuniteti katolik ka qenë i përjashtuar nga sektori i diplomacisë shqiptare ku nga 1945-1992 punonjësit e dorës së dytë në këtë sektor numëroheshin me gishtat e dorës. Edhe pas përpjekjeve për ndonjë përmirsim në vitet 92-96, përsëri përfaqësimi i këtij komuniteti është reduktuar në një ambasador pa ambasadë në Vatikan e 5-6 punonjës të rangut të dytë në dikaster e në ambasada, nga rreth 500 të punësuar në këtë shërbim.

Asnjë anëtar i Akademisë së Shkencave nuk ka qenë dhe nuk është nga pjesa e popullsise e besimit katolik. Po kështu numërohen me gishtat e dorës të punësuarit si punonjës teknikë e specialistë në këtë Akademi nga kjo popullsi. Ky trajtim i bëhet nga shteti i vet, kësaj pjese të popullsisë që deri në njohjen e pamvarësisë së shtetit shqiptar në rreth një të katërtën e trojeve të tij etnike, konservoi, pasuroi e transmetoi vlerat progresive që kishte regjistruar në memorien e tij kombi shqiptar i të gjitha besimeve në gjithë hapsirën e tij, në shkencë, kulturë, art, letërsi etj. Ajo edhe në kushtet e pushtimit ka nxjerrë nga gjiri i saj talente të denjë për të qenë anëtarë të akademive me prestigjioze të shkencave, por asnjë nuk u bë i përshtatshëm për Akademinë e Shkencave të Shqipërisë në shtetin e pamvarur shqiptar. Dhe gjithshka e krijuar, duke qenë në luftë të pandërprerë, disashekullore, me pushtuesin osman, ndërsa shumica e popullsisë, duke patur të gjitha privilegjet e mundësitë, bëri shumë pak ose asgjë për Shqipërinë mbasi ju bashkëngjit pushtuesit edhe shpirtërisht. Kjo e ka detyruar dhe detyron shumicën muhamedane të “krenohet” me Encikopedinë e Turqisë që ka hartuar Sami Frashëri, me unversitetin që hapi Hasan Tahsimi në Stamboll, kur në vendlindjen e tij nuk kishte hapur asnjë shkollë fillore dhe me shërbimet që muhamedanët e tjerë shqiptarë bënë për kombin turk, ose me atë që kanë bërë shqiptarët e krishterë të ritit orinetal për lirinë e Greqisë. Megjithatë pa stoicizmin e pjesës së popullsisë së krishterë shqiptare që nuk u asimilua dhe që gjithnjë u trajtua si armike dhe e luftoi si armikun më të egër pushtuesin osman, do rrezikohej vetë ekzistenca e kombit shqiptar. Në bazë të kujtimeve të një diplomati italian që disa vite para fillimit të LDB-së e kishte takuar presidentin e ardhshëm të Izraelit Veizman, duke e parë problemin në këtë këndvështrim, Ai kishte arritur në përfundimin se trajtimi jo dashamirës që ju është bërë çifutëve gjatë historisë, forcoi unitetin dhe ruajti ekzistencën e tyre.

Ishte kjo ndjenjë, që pishtari i kësaj pjese të popullsisë Gjon Buzuku, shkroi “Mesharin”, librin e parë në gjuhën shqipe më 1555 përafërsisht në të njejtën kohë me kombe, sot shumë më të mëdhenj në Europë, nga kjo pjesë e popullsisë ishin fotografët e parë shqiptarë, romanin e parë shqip e shkroi Ndoc Nikaj, alfabeti i sotëm shqip është hartuar nga korifejtë e kulturës kombëtare dhe asaj botërore, Preng Doçi, Ndre Mjeda e Gjergj Fishta të shoqërisë “Bashkimi” të Shkodrës. Shumica muhamedane, me shumicën e delegatëve e miratoi alfabetin latin në Kongresin e Manastirit te 1908-ës duke demostruar se përsëri shpirti Perendimor do të ngjallet edhe te këta shqiptarë.
Këto fakte asnjëherë nuk i ka përmendur historiografia zyrtare e shtetit shqiptar, me qëllim që gurëthemelet e shpirtit europian të kombit shqiptarë të mbeteshin anonimë, meqenëse nuk ishin latuar nga pjestarë të shumicës muhamedane. Megjithatë dhe kjo shumicë mund të krenohet me faktin se kundër vendimit për të shkruar me alfabetin latin dhe jo si deri atëherë me alfabetin arab, nuk organizuan shumë demostrata në qytetet kryesore shqiptare Shkup, Elbasan, Gjakovë etj.

Ky vendim i shqiptarëve shërbeu si nxitje për vetë turqit, të cilët, pas shembjes së perandorisë së tyre, hoqën dorë nga alfabeti arab, me të cilin e kishin shkruar kulturën e tyre disa shekuj, dhe vunë në përdorim alfabetin latin.

Të vetmit persona nga popullsia e besimit katolik, që diktatura komuniste nuk i eleminoi fizikisht ishin njerëzit e artit në përgjithsi dhe ata të muzikës në veçanti. Dhe kjo jo se nuk i shikonte si elementë të rrezikshëm për shtetin, por për shkak se në këtë lëmë nuk mund të krijonte talente me urdhër e me vendime, siç veproi në sport ku elementi katolik që nga shpallja e pamvarësisë, megjithse është iniciator i zhvillimit të sporteve e themelimit të ekipeve si në futboll, çiklizëm etj., thuajse është përjashtuar nga pjesëmarrja në ekipet sportive publike si dhe nga nxitja e mbështetja e institucioneve publike.

Për Qeverinë Shqiptare nuk gjenden elementë për t'i përfshirë në strukturat e pushtetit, ndërsa ky komunitet i jep shoqërisë njerzore Nënë Terezën, Nobeliste e Paqes dhe Shejtore për bamirsi në gjysmën e dytë të shekullit XX, e quajtur koha e shoqërisë së konsumit, me të cilën do të ishin krenarë kombe qindramilionëshe.

E njejta situatë ka qenë dhe është dhe në zonat me komunitete të përziera. Kështu në rajonin e Shkodrës, megjithse popullsia katolike në shkallë rrethi është në numër shumë më të madh, është përfaqsuar në administratën lokale nën 20% të numrit fizik të punonjësve dhe këta në përgjithsi të rrangut të tretë (specialistë), rrallë herë të rrangut të dytë (shefa seksioni) e asnjëherë titullar të pushtetit lokal. Përsëri synohet kthimi në gjendjen e mëparshme, megjithë ndonjë përpjekje për ndryshim në mesin e viteve ‘90-të. Në shkollat e mesme të qytetit të Shkodrës dhe në Universitetin “Luigj Gurakuqi” nën 10 % e mësuesve dhe e pedagogëve janë nga komuniteti katolik.

Shqipëribërsit, që ishin faktori vendimtar e i pazëvendësueshëm që nuk lejuan që në Shqipëri të jetë e njejta situatë e të mos ndodhi boshnjakëzimi i çeshtjes shqiptare ku kombësia të deklarohej në bazë të përkatësisë fetare, gjë për të cilën nga komuniteti muhamedan kishte të gatshëm që e provuan dhe me lëvizje të armatosura për t'iu ribashkëngjitur Turqisë, nuk ju ka takuar thuajse asgjë në atdheun e tyre. Gjithshka ju takon kolonëve të sjellë nga pushtuesi dhe renegatëve që pas bënë një rezistence të gjatë, më në fund nuk duruan, u asimiluan në fenë e tij dhe bashkëpunuan e përfituan bashkë me pushtuesit turq ndërsa kthyen ne çiflik vetëm të tyrin jo vetëm pronat që i'u dhuroi pushtuesi otoman për shërbimet ndaj tij, por dhe krejt strukturat e shtetit të ri shqiptar që njohu Europa.

Problemet në fushën e arsimit .

Komuniteti katolik në Shqipëri e ka parë vazhdimisht luftën për gjuhën shqipe si pjesë të luftës për çlirim kombëtar. Pushtuesit otomanë ndaluan shkrimin e përdorimin e gjuhës shqipe edhe për komunitetin katolik të cilin nuk arritën që ta asimilojnë në fenë e tyre, që përbën një nga rastet më të pashembëllta në histori. Ndoshta është e vetmja shkolla shqipe, në historinë e mbarë njerzimit, që ka dëshmorët e saj të ringritjes pas pushtimit otoman. Studjuesit europianë dhe shqiptarë, kanë konkluduar: “Dihet saktësisht se para pushtimit të egër të osmanllinjëve ka ekzistuar Universiteti i Durrësit, në kuptim të atyre studimeve të përgjithshme që bëheshin dhe në Padovë, në Bolonjë dhe në qendra të tjera universitare Europiane dhe se Arkivi i Drishtit ishte sistemuar sipas standarteve më të larta, kurse numri i rregulltarëve ishte më i madh se në Dalmaci, kështuqë në shek. XV ekzistonte dhe “hiperproduksioni i klerit” tek shqiptarët”.

Ishte shqiptar dhe ai që 9 shekuj pas Universitetit të Durrësit, hapi të parin universitet në kryeqytetin e Perandorisë Otomane Stamboll.

Megjithatë në natën e zezë otomane, veçanërisht nga komuniteti katolik, asnjëherë nuk rreshtën përpjekjet për mësimin në gjuhën shqipe dhe jo në gjuhën e pushtuesve. Përveç qytetit të Shkodrës që ishte djep i kulturës së shqiptarve për disa shekuj me radhë e deri në përfundim të LDB-së, nuk rreshtën përpjekjet për arsim edhe në zonat malore ku jetonte ky komunitet. Ishte kjo arsyeja që shkolla shqipe edhe në Kurbin, Pllanë, Rubik e Velë u hapën në shekullin e XVII, përkatësisht në vitet 1637-1642, por dhe në Orosh të Mirditës u hap në shekullin XIX, me program bashkëkohor para se të tilla të hapeshin në qytetet kryesore shqiptare si Vlorë, Berat, Elbasan, Tiranë, Shkup, Manastir, Janinë, Prizren, Pejë etj. Për etjen që kishte për arsim ky komunitet, flet fakti se me përkrahje shtetërore vetëm një individ në krahinën e Mirditës, në rreth katër muaj pas përfundimit të LDB-së, hapi 50 shkolla në banesa private dhe me mjete rrethanore.

Edhe për këtë problem të rëndësishëm në historinë e kombit shqiptar, për të mohuar kontributin e komunitetit katolik, Qeveritë Shqiptare dhe historiografia e tyre zyrtare fallsifikuan historinë duke njohur shkollën e hapur në Korçë më 1887 me miratimin e Qeverisë Otomane si mësonjëtoren e parë shqipe, duke bërë një legjitimim indirekt pushtimit e bashkëjetesës së dhunëshme disa shekullore me okupatorët otomanë dhe duke mohuar përpjekjet e komunitetit katolik që asnjëherë nuk hoqi dorë nga kombësia shqiptare dhe përpjekjet për arsim në gjuhën shqipe.

Pas LDB-së, pjestarët e këtij komuniteti, thuajse nuk u dërguan për shkollim në vendet e Europës Lindore me të cilët Shqipëria pati mardhënie nga vitet 1945-1961, ndërsa intelektualët e përgatitur në Perendim para luftës u asgjësuan fizikisht ose u degraduan duke u përjashtuar nga jeta publike. Ndërsa pas hapjes së universiteteve në Shqipëri u shkolluan një numër i konsiderueshëm edhe nga ky komunitet, por kryesisht në profilin e bujqësisë megjithse toka bujqësore ishte në sipërfaqen më të kufizuar në vend. Edhe shkollimi i mesëm ishte kryesisht i profilit bujqësor që ishte pengesë për shkollimin në arsimin e lartë jo bujqësor.

Por diferenca të mëdha rezultojnë në shkollimin në degët që janë bazë e furnizimit të superstrukturës shtetërore. Kështu gjithsejt deri më 1990 u diplomuan më pak se 40 juristë ose rreth 1.5% e numrit të përgjithshëm të juristëve në shkallë vendi. Edhe specialistët e përgatitur në shkollat ushtarake, në shkollat e policisë dhe të sigurimit të shtetit janë në numër më të vogël se 3-5% dhe ky numër kryesisht në degë dytësore shërbimi, për të mos patur asnjëherë mundësi karriere. Po kështu në mënyrë të planifikuar është përgatitur numër i vogël ekonomistësh për industrinë, në fakultetin e filozofisë etj.

Diferencat janë thelluar pas vitit '91 kur pjestarët e komunitetit katolik janë përjashtuar ose kanë marrë pjesë në nivel simbolik në privatizimin e pronës publike dhe i duhet ta nisin gjithshka nga e para, kur të tjerët kanë siguruar akumulimin fillestar duke marrë gratis pjesë të pasurisë kombëtare (edhe pjesën e këtij komuniteti).

Problemet në fushën ekonomike .

Për t'i shpëtuar nënshtrimit ndaj pushtuesit dhe asimilimit fetar komuniteti katolik ka jetuar për rreth 450 vjet në kushte aparteidi, duke u përqëndruar kryesisht në zonat malore dhe më të varfra të vendit. Por në vitet 1945-1991, ai mori pjesë aktive, me punë të papaguar në krijimin e pronës shtetërore në gjithë sektorët e ekonomisë së centralizuar. Me kontributin e barabartë të saj, në krahasim me komunitetet e tjera, u hapën mbi 350 mijë ha toka të reja, u ndërtua ose u përmirësua infrastruktura rrugore, industria etj..

Në rajonet ku është i përqëndruar kryesisht ky komunitet, u zhvilluan sektorë të industrisë minerare, të drurit, si dhe u ngritën qyteza të emërtuara qytete. Këto qyteza, që duhej të ishin të përkohshme, u ngritën në terrene malore, larg burimeve natyrore të pasurive të përsëritëshme, jashtë llogjikës së ndërtimit venbanimeve të përheshme, si në Kurbnesh, Fushë-Arrëz, Reps, Ulzë etj. Nga këto zona u realizua prodhimi i sasisë kryesore të prodhimeve pyjore për nevojat e gjithë vendit ku vetëm nga Fushë-Arrëzi u muarën mbi 15 milion m3 lëndë druri, i bakrit ku nga kushtet e vështira të punës që kanë shkaktuar sëmundje profesionale, vetëm në minierën e Kurbneshit vdiqën 247 persona nën moshën 50 vjeç. 17 nxënës të një shkolle në këtë zonë, vdiqën disa vjet para mësuesit të tyre. Në rajonet ku është e përqëndruar kryesisht kjo popullsi janë të vendosur 5 hidrocentralet më të mëdha të vendit, ku prodhohet mbi 90% të energjisë elektrike në shkallë kombëtare.

Shteti, pas LDB-së, realizoi lëvizje të planifikuar dhe të kontrolluar të popullsisë nga zonat rurale në drejtim të qyteteve si dhe të zonave fushore me tokë të punueshme, por pengoi deri plotësisht lëvizjen e komunitetit katolik në drejtim të qyteteve dhe të zonës fushore me tokë të punueshme. Popullsia e besimit të krishterë oksidental nuk vlerësohej e përshtatshme për tu vendosur në qytete. Për rrjedhojë në vitin 1991 në kryeqytetin Tiranë, nga 1945- 1991 ishin vendosur me banim më pak se 1000 banorë të këtij komuniteti nga rreth 170 mijë të komuniteteve të tjera, ose rreth 0.5%. Në nivele të papërfillshme ishte dhe vendosja me banim e këtij komuniteti dhe në qytetet Durrës, Shkodër, Elbasan, Fier etj.

Me ligjet për privatizimin e pronës shtetërore, Qeveria Shqiptare e trajtoi si qytetarë të dorës së dytë komunitetin katolik. Në nenin 5 të ligjit për tokën nr. 7501, datë 19.07.1991, duke njohur mirë gjendjen të cilën e kishte krijuar qëllimisht vetë Qeveria në disa dekada, ajo pasi të ndante tokën në mënyrë të pabarabartë në bazë lëvizjes që e kish bërë me plan për rreth 50 vjet, zonave kodrinore e malore do t'u garantonte burime të tjera jetese, që nuk i kishte, ose që e dinte se dhe në të ardhmen do ti kishte në nivele simbolike.

Për rrjedhojë banorëve të zonave ku është i përqëndruar komunteti katolik ju dha në pronësi nga 500 deri 1400 m2 tokë bujqësore për frymë, kryesisht të kategorive nga IV-X, si në Mirditë 1413 m2, në Pukë 1075 m2, në Malsinë e Dukagjinit e të Lezhës rreth 800 m2 etj. në një kohë mesatarja kombëtare e sipërfaqes së tokës së punueshme për frymë të popullsisë fshatare më 1991, me rastin e privatizimit të tokës, ishte mbi 3200 m2 ose ose mbi 10 herë sipërfaqe e konvertuar më e madhe. Megjithatë me këtë ligj u bë dhe një hap pozitiv pasi trashëgimtarëve të feudalëve renegatë që kishin imponuar dhe udhëhequr asimilimin fetar, ose të ardhur nga rajonet aziatike gjatë pushtimit, nuk iu kthyen tokat që jua kishte dhënë pushtuesi osman si shpërblim për shërbimet ndaj tij.

Po kështu banorëve të komuniteteve të tjera në qytetet kryesore, me lidhje me qeverinë, iu shitën me çmime simbolike deri në 500 $ duke jua kaluar në pronësi mijëra objekte të tregtisë me pakicë, të industrisë së lehtë, shërbimit etj. Ky çmim është i barabartë me të ardhurat që blerësit e këtyre pronave realizojnë nga qiraja e një muaji, ndërsa pjestarët e komunitetit katolik mund të jenë vetëm blerës në këto objekte pasi prej tyre nuk u privatizua asgjë e ndërtuar dhe me djersën dhe gjakun e tyre.

Gjithashtu u privatizuan dhe banesat me çmime të njejtë në gjithë vendin kur çmimi i banesave në treg në qytezat si Kurbnesh, Reps, Ulzë etj. sot është nga 3 deri në 15% e çmimit të banesave me të njejtët parametra në Tiranë, Durrës, Vlorë, etj.

Kjo pozitë e qytetarit të dorës së dytë ka bërë që dhe jetëgjatësia mesatare e këtij komuniteti të mos jetë më e madhe se 52 vjet, vetëm 14 vjet më e gjatë se ishte para LDB-së, kur jetëgjatësia mesatare e Republikës, të paktën zyrtarisht thuhet se, është mbi 72 vjet.

Megjithatë përsëri, pjestarë të inteligjencies muhamedane me orientim perendimor e shikojnë si të domosdoshëm dhe kërkojnë rolin udhëheqës të komunitetit katolik. Është aktual shqetësimi e thirrja e disa prej tyre, si Sami Repishti nga SHBA, se: “Shqiptarët katolikë mbeten pararoja e hymjes shqiptare në Europë. Sot unë ju bëj thirrje të gjithëve ju, vëllazën e motra shqiptare të besimit katolik që të përfitoni nga momenti historik që jetojmë dhe që na ofron bota sot dhe të pranoni sfidën që del para jush për të luejtë rolin udhëheqës drejt integrimit shqiptar, politik dhe kulturor, në Europën Perendimore, aty ku e ka vendin Shqipnia, aty ku duhet të jetë shtëpia e 10 milionë shqiptarëve. Një Shqipni e lirë, e pavarun, demokratike, e bashkueme dhe Europiane asht e ardhmja jonë. Çdo zgjidhje tjetër asht një botë pa vizion, një tunel pa përspektivë”. Por ky mision nuk mund të realizohet, nëse nuk i jepet fund kalvarit të komunitetit katolik dhe që ai të vazhdojë të trajtohet si qytetar të dorës së dytë, siç ka ndodhur gjatë këtyre 9 dekadave nga shpallja e pamvarësisë së Shqipërisë. Kjo kërkon që t'u jepet fund konferencave e deklaratave hipokrite për tolerancën fetare në Shqipëri, pasi kjo “tolerancë” nuk mund të shfrytëzojë atdhedashurinë e patriotizmin e komunitetit katolik dhe të vazhdojë të funksionojë pambarimisht vetëm mbi kurrizin e tij. Derisa është arritur ndërgjegjësimi, thuajse i plotë i shqiptarëve për kombësinë e tyre, sakrificat e mëtejme të komunitetit katolik janë alogjike.

Rrugët që mendojmë se çojnë në ndryshimin pozitiv të gjendjes .

Në fushën ekonomike :

Komunitetit katolik t'i jepet pjesë e barabartë të pasurisë kombëtare dhe në kushte të njejtë me komunitetet e tjera. Kjo popullsi, në një afat 5-10 vjeçar, të kompensohet në nivelin e komuniteteve të tjera e vlerësuar me çmimet e tregut në momentin e kompensimit. Nëse kjo shihet e pamundur në rrugë të drejtëpërdrejtë financiare, pjestarëve të komunitetit katolik dhe të tjerëve t'u privatizohen me aksione hidrocentralet, që të gjithë të vendosur në rajone që banohen kryesisht nga komuniteti katolik, nga të cilët realizohet mbi 90% e prodhimit të energjisë elektrike në vend, me të ardhura jo më të vogla se 150 milion dollarë në vit si dhe objekte të tjera strategjike të ekonomisë. Gjithashtu t'u privatizohen dhe objekte e aktivitete të tjera rentabile.

Këto hidrocentrale e kanë vetëshlyer vlerën e investimit fillestar, varësisht nga koha e ndërtimit, jo më pak se 30 dhe i fundit ai i Komanit, deri në 10 herë.

Për të realizuar një zhvillim më të shpejtuar Shkodra, Lezha, Shëngjini dhe Korça të shpallen zona të lira të zhvillimit ekonomik.

Pjesëmarrja në pushtetin ekzekutiv dhe gjyqësor :

Për të barazuar pjesmarrjen e komunitetit katolik me atë të tre komuniteteve të tjera, duhet të realizohet pjesmarrja e tyre në strukturat e pushtetit ekzekutiv. Në një periudhë deri 5 vjeçare të përfaqsuesit e këtij komuniteti të përbëjnë 25% të ministrave dhe të punonjësve në dikasteret qëndrore, në strukturat komanduese të ushtrisë, në strukturat komanduese dhe në përbërjen e efektivave të policisë e të Ministrisë së Brendëshme e të shërbimit informativ, të shërbimit diplomatik e të diplomatëve.

Realizimi i këtyre reformave do të ishte faktor i rëndësishëm për stabilitetin e shtetit shqiptar, homogjen në strukturat drejtuese por pa rezultate të kënaqshme në gati një shekull, dhe heterogjen në pikpamje fetare.

Në këtë përqindje të realizohet dhe përfshirja e këtij komuniteti në strukturat e medias publike si në radiotelevizionin etj., ku për 50 vjet thuajse ka qenë i përjashtuar e nuk është investuar asgjë për të.

Si popullsi me orientim të palëkundur europian është deomosdoshmëri që në një periudhë 2-3 vjet të realizohet në këto nivele dhe pjesmarrja e këtij komuniteti dhe në strukturat e prokurorive dhe të gjykatave të shkallës së parë, të apelit, në Gjykatën e Lartë, në Gjykatën Kushtetuese dhe në Prokurorinë e Përgjithshme. Kjo jo vetëm për faktin se aktualisht ky komunitet i ka kontigjentet e nevojshme për një gjë tillë, por për shkak se do të kontribuojë për një pushtet gjyqësor të pamvarur mbasi këtij komuniteti nuk ja theu ndërgjegjen as pushtuesi otoman sepse në përgjithsi, gjatë pushtimit, nuk njohu të drejtën e tij por u vetëqeveris me normat e të drejtës zakonore të shqiptarve, Kanunin e Lek Dukagjinit një monument të së drejtës. Gjithashtu dhe pas LDB-së, duke qenë i përjashtuar nga këto struktura, nuk ju shkaktue bjerrje e personalitetit pasi nuk u vu në rolin e levës së partisë shtet.

Në fushën e arsimit :

Për të kompensuar diskriminimin e drejtëpërdrejtë në shkollimin e këtij komuniteti deri në shembjen e shtetit të diktaturës komuniste e vendosjen e pluralizmit si dhe diskriminimin për shkak të diferencave të theksuara në pronësim nga vitet ‘90-të e në vazhdim kërkohet që çdo vit nga pjestarët e këtij komuniteti të bëhen 25 % e pranimeve në Universitetet Shtetërore, në shkollat e larta publike, në Akademinë e Arteve, Akademinë e Rendit Publik, në shkollat e policisë, Akademinë Ushtarake duke ruajtur këtë përqindje edhe në shkollimin e kualifikimin jashtë shtetit me programe e fonde shtetërore.

Ndryshimet në fushën e legjislacionit :

Garantimi në praktikë i barazisë për komunitetin katolik, derisa shqiptarët të mos e kenë marrë vendimin se cilit qytetërim do ti përkasin në shumicë, nuk mund të bëhet pa garantim ligjor. Për të realizuar këtë duhet të behen ndryshime thelbësore në kushtetutë.

Parlamenti të jetë me dy dhoma: Dhomën e Lartë, Senati dhe Dhomën e Ultë, Dhoma e Përfaqsuesve. Në ngritjen e këtyre dy dhomave të shërbejë si model Kushtetuta e SHBA-së. Në përbërje të Senatit të ketë numër të barabartë përfaqsuesish nga të katër komunitetet fetare, ndërsa dhoma e ultë sipas ndarjes administrative.

Funksionin e kryetarit të shtetit ta ushtrojë një përfaqsues i komunitetit katolik si autokton i pakontestueshëm, që me vazhdimsinë në besimin e Krishterë dhe me veprimtarinë kulturoro-arsimore e ka shpëtuar popullin shqiptar nga rreziku i humbjes kolektive për përkatësinë e tij në rrethin etno-kulturor dhe qytetërues europian, është formues i kombit dhe me traditë të pandërprerë disashekullore vetqeverisëse .

Në çdo mandat edhe një nga drejtuesit e tre pushteteve kryesorë të jetë përfaqsues nga ky komunitet.

Realizimi i këtyre reformave, që në Shqipëri të mos ketë më qytetarë të dorës së dytë, do të ishte dhe një provë e pakontestueshme se gjithë shqiptarët synojnë t'i bashkëngjiten qytetërimit perendimor pjesë e të cilit ata kanë qenë dhe kanë dhënë kontribut për zhvillimin e tij.

Për shkak të vështirësive ekonomike, shteti shqiptar e ka të vështirë për të kompensuar diferencat e mëdha nga diskriminimi që i është bërë këtij komuniteti, gjatë pushtimit osman për shkak të rezistencës kundër tij, dhe gjatë rreth një shekulli të ekzistencës së tij.

Për këtë arsye mendojmë se duhet të kërkohet ndihma e vendeve të BE-së dhe SHBA-së në këto drejtime:

Të monitorohet procesi i reformave që do të ndërmarrë Parlamenti dhe Qeveria Shqiptare për evitimin e diskriminimit gati një shekullor të komunitetit katolik në Shqipëri.

Meqenëse ky komunitet nuk i ka mundësitë financiare për t'u shkolluar në Perëndim, Qeveritë e vendeve të BE-së dhe të SHBA-së dhe të Kanadasë, të planifikojnë dhe mundësojnë shkollimin e deri 2000 të rinjve në vit në universitetet perëndimore në bazë të përzgjedhjes së bërë nga universitetet e tyre për një periudhë 15 deri 20 vjet.

Me dëshirën e mirë, e vetme, Imperatoria Austriake (Austro-Hungareze) ka ndihmuar dhe ka realizuar shkollimin e një numri jo të vogël për kohën, të shqiptarëve të dy besimeve.

Të zbatohen projekte pilot për zhvillimin ekonomik të zonave të varfëra të Veriut të Shqipërisë, duke planifikuar një investim prej jo më pak se 100 milion euro në vit në një periudhë jo më të shkurtër se 20 vjeçare, që është një financim i përafërt me shumën prej 2 miliard dollarë që BE ka financuar për ndërtimin e aeroportit të ri të Athinës.

BE të financojë ndërtimin e koridorit X në segmentin hyrës nga Mesdheu Perendimor: Durrës (Shëngjin)-Orosh-Kukës-Nish, meqenëse shtyni për në “kalendat greke” realizimin e koridorit VIII.

Qeveritë e BE-së dhe të SHBA-së të nxisin investimet e biznesit të tyre në qytetet e Shkodrës, Lezhës, Shëngjinit dhe Korçës, pasi Qeveria Shqiptare t'i ketë shpallur zona të lira, që është plotësisht e mundëshme dhe për shkak të kulturës së punës e të orientimit përgjithsisht perendimor të popullsive të këtyre zonave.

Cilat janë arsyet e parashtrimit të kësaj promemorie?
Shteti shqiptar shfaq shenja hipokrizie me pretendimin per integrim substancial në Europë kur komunitetin katolik si pjesën formuese të kombit shqiptar dhe të palëkundur për asnjë moment nga orientimi europian edhe mbas rreth një shekulli nga shpallja e shtetit të vet e trajton si qytetarë të dorës së dytë.

Përjashtimi i komunitetit katolik nga qeverisja është një nga shkaqet e rendësishme, thënë pa modesti më thelbësori, që Shqipëria që nga përfundimi i LDB-së e deri më sot ka qeverisjen më të keqe jo vetëm në Europë. Gjatë disa shekujve nën pushtimin otoman, pas rënies së Perandorisë Bizantine, pjesa muhamedane e popullsisë shqiptare i ka dhënë pushtuesit një numër shumë të madh vezirësh e qeveritarësh të mëdhenj, por privimi nga e drejta për të patur kryetarin e shtetit ose për të realizuar vetëqeverisje të pjesshme në armiqsi me pushtuesin, ka lënë boshllëqe shumë të mëdha tek kjo popullsi, që koha po tregon se për këtë detyrë duan shumë shekuj për tu mbushur.

Për shkak të vlerave të tij, të krijuara me shumë mundim e sakrifica të jashtëzakonshme në rreth dy mijëvjeçarë, si pjesë e pandarë asnjëherë nga Europa dhe kultura iliro-shqiptare e europiane, komuniteti katolik i ka patur dhe i ka aftësitë për të realizuar qeverisje më të sukseshme. Ky komunitet ka të kristalizuara, hap pas hapi e në kushte shumë të vështira edhe nën dhunën rreth 450 vjeçare të pushtuesit aziatik, vlerat e kulturës e të qytetrimit Perendimor. Ndërsa dëmin e pallogaritshëm që ka shkaktuar pushtimi osman dhe asimilimi në fenë e tij e kanë konstatuar edhe intelektualë realistë muhamedanë. Një prej tyre ka bërë një nga përshkrimet më objektive e shkencore të këtyre pasojave kur ka bërë krahasimin e figurës së dy personazheve të epokës europiane dhe aziatike të shqiptarëve, kur ka shkruar: “Vlen të bahet një krahasim në mes të karaktereve të Gjergj Kastriotit dhe të Ali Pashës. Aty duket se sa poshtë kishin ra konceptet morale nga shekulli XV në shekullin e XIX, mbas katër shekujve të sundimit otoman. Në çdo veprim të këtyre dy burrave që iu prinë Shqiptarëve në dy faza decizive të historisë tyne, gjejmë një kontrast të plotë në mes të idealizmit vetmohues dhe egoizmit primitiv e gati shtazarak, në mes dashunis për komb e për atdhe dhe lakmis së pangopun për pare e pasuni materiale, në mes të mishnimit të mirësisë bujare dhe furisë gjakpirëse të një bishe në trajtë njeriu, në mes të një jete kushtue idealit liridashës dhe adhurimit për pushtetin, dhe të një jete për të kënaq epshet primitive tue përdor fuqin për të shtypur dhe për të mund të tjerët.

Gjergj Kastrioti u tregue aq shpirtmadh sa me fal të nipin që e kishte tradhëtue në kulmin e luftës kundër një armiku të fuqishëm që nuk e dinte se ç'asht mëshira. Ali Pasha masakroi burra të çarmatosun që e kishin luftue
trimnisht dhe që i kishin ra në dorë tue i besue fjalës së tij solemne. Për të prue në vend ambicjen e tij me pushtue toka dhe me grumbullue pasuni, Ali Pashë Tepelena bani një politikë pa skrupulla dhe plot dredhina, tue manovrue në mes të Turqëve, Francezëve dhe Anglezëve, Gjergj Kastrioti i qëndroi besnik aleatit të tij mbretit të Napolit dhe kur punët nuk i shkonin mirë Ferdinandit të Aragonës. Kur princi i Tarantos, Giovvani Orsini, i shkrojti për me i mbush mendjen të mos i shkonte në ndihmë mbretit Ferdinand të Napolit, tue i tregue fitimet që do të kishte po të bashkohej me partinë e Angjevinve, Gjergj Kastrioti i dha një përgjigje krenare ku i thoshte se miku i mirë asht ai që të vjen në ndihmë në një ditë të keqe.

Gjergj Kastrioti ishte një Hero Kombëtar i frymzuem nga parimet morale të Krishtnimit, Ali Pasha kishte mendsin e një satrapi oriental që nxitej me veprue vetëm nga lakmija për të mirat materiale të kësaj bote. Prandaj Gjergj Kastrioti vdiq i vorfën, kurse Ali Tepelena la një pasuri kolosale, të cilën e kishte grumbullue, së paku pjesërisht, me an të grabitjes. Sikur Veziri i Janinës të kishte luftue për bashkimin dhe librimin e shqiptarëve, ashtu si Mehmet Aliu bani në Egjypt, Shqipnija do të kishte qenë e para në Ballkan me fitue pamvarësinë nga sundimi otoman”.
Për një qeverisje euro-atlantike të Shqipërisë larg modeleve orientale, ku janë të pranishme klanet, korrupsioni, dhunimi i lirive e të drejtave të njeriut, etja e shfrenuar për pushtet dhe për të shfrytëzuar bashkëkombasit, del e domosdoshme rritja e pjesmarrjes së këtij komuniteti në strukturat e aparatit shtetëror dhe brenda një dekade elementët nga kjo popullsi të përbëjnë shumicën në këto struktura .

Megjithatë koha do të tregojë nëse ka qenë “rastësi” e nga “padija” qëndrimi i deritanishëm i shtetit shqiptar ndaj komunitetit katolik apo është qëndrim konstant e i mirëmenduar i tij, mbasi për realizimin e standarteve të barabarta nuk mjaftojnë slloganet e frazat boshe ose vetëm dëshira e mirë, se siç shkruante Seneka: “Askush nuk mund të fitojë nëse dikush nuk humbet”. Në mbyllje të kësaj promemorie po citojmë (Gjn, 1,1-3) nga Bibla: “Në fillim ishte Fjala e Fjala ishte me Hyjin e Fjala ishte Hyj. Prej Saj u bë çdo gjë e pa Të nuk u bë asgjë”.