Letërsia arbëreshe!

[Murgesha]

Se bota është e mbushur me befasira kjo ska dyshim.
Mua më befasoi sot një email që s`kam ide se nga apo si përfundoi në Indboxin tim.
Po befasia ishte edhe më e madhe kur vizitova linkun që më preferohej në email.

Faqe arbëreshe, me shkrime arbërisht.

Dhe patjetër se më lindi dëshira të e ndaj me ju këtë befasi.
Si është e mundur që edhe pas sa shekujsh, në shtet të huaj u ruajt dhe u kultivua gjuha e tradita e arbëreshve??

Për të mos e zgjatur shumë po e paraqes një shkrim që gjeta atje.

Murgesha!

[Murgesha]

Teatri origjinal arbëresh

GJINDE SI TJERA - Akti I, Skenat I-III
Zef Skjiro Di Maxho


Shkruar më 1992

Botim i dytë rishikuar e përdituar te 2006
Seconda edizione riveduta e aggiornata al 2006


***

VETAT

TANILUCI (Gaetano Paolo) – prufisur (profesor)
QANKÁTI – burrë qacje
LLAMPIUNI – burrë qacje
TRÁVE – burrë qacje
BEKÍMIA – e shoqja e Qankatit
LIVÁNIA – e shoqja e Llampiunit
IKONA – e shoqja e Travet
AUTOBIRI – i biri i Qankatit e i Bekimiës
SANTABIJA – e bija e Llampiunit e i Livaniës
SYHAPURI 1 – i policisë komunale
SYHAPURI 2 – i policisë komunale
SHKËLQIMI 1 – operator ekologjik
SHKËLQIMI 2 – operator ekologjik
KEPARË - kalimtar

*******

Ë e kotë të bësh krahasime midis ngjarjevet çë ndodhen te kjo komedi dhe ngjarjevet të përditshme të jetës reale. Më e kotë të indentifikosh vetat e komedisë me njerëzit çë banojnë këtë Horë tënë, aqë të jashtëzakonshme nga disa pikepamje. Kujto se realiteti ia shkon fantazisë! Simbolizmi i Tre Burrave, të lidhur fizikisht me sheshin kryesor të Horës, ështe lëndë e vështirë të zhvillohet këtu, prandaj lexuesi e shikuesi duhet të marrjën komedinë për atë çë ë: komedi!

[Murgesha]

AKTI I
Të qaca (sheshi kryesor) e Horës së Arbëreshëvet.

SKENA I
QANKATI, LLAMPIUNI, TANILUCI

(QANKATI E LLAMPIUNI RRINË NJERI BALLË TJETRIT, NGJITUR NË MUR: QANKATI ME KRAHUN E DREJTË, LLAMPIUNI ME KRAHUN E SHTRËMBËR)
QANKATI - (Sheh se shkon Taniluci e i thotë;) Njize e bure spizën somenatë, prufisuri!
TANILUCI - (Hyn me dy pakete) Bleva dy kartoçe “microbi”!
QANKATI - Të ku i shesjën!
TANILUCI - Të putigët!
LLAMPIUNI - I ke aty?
TANILUCI - (Dëfton paketet) Këtu i kam!
QANKATI - Ka na i ftosh (dëftosh)!?
TANILUCI - Përçë jo! (Zbulon bukën)
QANKATI - (Duke treguar me dorën e lirë) Bukë ë!
TANILUCI - O (po)!
LLAMPIUNI - E të jetri çë ke!
TANILUCI - (E dëfton pa zbuluar) “Prosciuttu”!
QANKATI - E i microbi ku janë?
TANILUCI - Nani spjegarem. Juve ju duket bukë e “prosciuttu”, ma për mua janë “cooperativi di microbi”. Janë plot me “microbi”, vah!
LLAMPIUNI - E thua ashtu “in general”i....!
TANILUCI - Jo, e thom “in particolari”! Putigarja çë m'i shiti kish kollën e katarrin!
LLAMPIUNI - E të çila putigë i bleve!
TANILUCI - Jam e bënj “un'inchiesta”: sot vete ble këtu, nestrë vete ble këtje: furriar (qarkulloj) gjithë putigët e mënd t’ thom “con dati alla mano” se gjithë putigarët, “in percentuali variabili”, ngasjën me duar bukën, “'u prosciuttu”, primusallin, “insumma” gjithë shurbise “sfusu”...
QANKATI – “Ma l'inchiesta” ngë ki' t'e bëj “l'ufficiu d'igiene”?
TANILUCI – “L'ufficili d'igiene” ka “chifari” (punë)!
LLAMPIUNI - Alura ki' t’i pincarëj “'u komuni”...
TANILUCI- “'U komuni” ka vidhe' ai “chifari”: një herë ish “l'assessoratu alla sanità”, pra e nxorën!
QANKATI – Pë’ ftet (vërtet) vet’ e ble ca herë këtu e ca herë këtje të bësh “l'inchiesta”?

[Murgesha]

TANILUCI - Njoh gjithë putigarët e Horës! Ble e bënj “'i percentuali” të atyre cë ngasjën shurbiset pa ruajtur “l'igiene”: ky kruan kryet më parë se të shurbenj gjinden, ai shkavar hundët, ai nget dhëmbët, ai lipin glishtin...
QANKATI - Vidhe' të “i bar” vete?
TANILUCI - Certu vidhe' të “i bar”; ata vidhe' putigarë janë; ma me shumë si nani jam e studiar putigët!
LLAMPIUNI - E gjithë putigarët e Horës ngasjën bukën e të ngrënit me duar?
TANILUCI - Gjithë!
QANKATI - E kjo bukë e këta “prosciuttu” çë “microbi” kanë!
TANILUCI - Kanë “i microbi2 të kollës, të katarrit e mënd jetë se kanë edhe ata 2dell' epatite” e ... !
QANKATI - Më duke “esageratu”, prufisu', u ngë shoh të ketë kollën buka çë ke aty; më duket një bukë si tjerat...!
TANILUCI - E “inveci” (ndryshe) e ka! Kur hyra te putiga t'e blija, putigarja çë m'e shiti ish e ndahej n'dysh me kollën e me tështimat cë bëj! Tështimat i pararëj me dorën! Pra rrëmbeu bukën time!
LLAMPIUNI - Si e rrëmbeu “di punta o di 'n' qanu”?
TANILUCI - E rrëmbeu e “basta”! Pra 'nfullarti (futi) glishtin të goja e me atë shfletoj një fletë kartje sa t'e pështillëj (mbështillte)! E ndëlguat nani se kjo bukë me ka kollën e katarrin?
LLAMPIUNI - Nga, alura te Hora kush ka kollën o katarrin çë e merr me bukën?!
TANILUCI - Vetëm me bukën jo! Vidhe' me primusallin, me “‘a provola”, me “'u salami”, me “'a murtadella”; kur shesjën “'u prosciuttu, 'u salami, 'a murtatella“ thelet i ngasjën të gjitha një per një!
QANKATI - E çë ë çë ngë ka “microbi”?!
TANILUCI – “'I fettibiscottati” e viskotet!
LLAMPIUNI – “Mi...”, ftet (vërtet)! Ato janë pështruar!
QANKATI - Do t'e dish se ku vete ble u, ng'u kam adunartur në ngasjën me duart si thua ti!
LLAMPIUNI - Ma ku vete ble ti, në rri qantartur te qaca!
QANKATI - E thëshja ashtu “pi’ contradditoriu”...
TANILUCI - Gjithë ngasjën! Kush do t’ hanj, sot ka hanj edhe “'i microbi”!
QANKATI - U ha çë isht isht!
TANILUCI - (Qankatit:) Bekuar ti! Janë putigarë çë kur shesjën “'u prosciuttu” më parë e ncajarjën (ngjepsin)!
LLAMPIUNI - E ncajarjën (ngjepsin)?
QANKATI - Nga, e ncajarjën (ngjepsin) se të duan mirë, sa mos të t' 'nvilinarjën (helmojnë)!
LLAMPIUNI - E shumë ka çë nduris (zgjatë) “l'inchiesta”?
TANILUCI - Kam vatur te gjithë putigët! Di më shumë u, se “i NAS”!

[Murgesha]

QANKATI - E kush janë?
TANILUCI – “I NAS” janë karrabinerët çë bëjën “ispezioni per conto del Ministro della Salute”.
QANKATI - E “l'inchiesta” te putigarët si sosi!
TANILUCI - Sosi se gjithë putigarët janë gjiri... me mua!
LLAMPIUNI - Si janë gjiri... me tyj; çë jini bij motrash?
TANILUCI - Vëllezër jemi! Njeri më ngjin katarrin, jetri kollën, jetri mançazhumën (të kruarit), jetri thomse “l'epatite” e jetri tjerë “microbi e virus... I microbi e i virus” të tyre janë vëllezër me ata timtë! Jemi gjithë "una famiglia"!
QANKATI - Të Hora jemi gjithë gjiri e duhemi gjithë mirë!
LLAMPIUNI - Duhemi aqë mirë se kemi përbashku edhe “‘i microbi”, ngë ë ftet (vërtet), prufisu'?!
LLAMPIUNI - Kemi sa rrimë pa ngrënë!
QANKATI - U ha gjithëqish!
TANILUCI - Falemi kopij! Vet'e bënj “'sta cura”.
QANKATI - Të bëfshit mirë! Në “‘i microbi” ngë i dixhirir (tret), mirr ca bonkarvunatë (bikarbonatë)!
LLAMPIUNI - Mbaje të të ngrohtit bukën, prufisu', mos të marrënj primuninë (pneumoninë)! (TANILUCI DEL

[Murgesha]

SKENA II
QANKATI, LLAMPIUNI, TRAVE

(TRAVE SHËTIT E BEN "TRAVE" - SHËTITJE NËPËR VIJA TË DREJTA ME VAJTJE E ARDHJE - TE QACA-SHESHI).
TRAVE - (Shëtit ndërsa flet) Burra, “già” mesdita shkuar ë: ju hëngrët?
QANKATI - Hera ajo ë!
TRAVE - Mos tundij, se nani vjen “'u ranciu”!
LLAMPIUNI - E kush ka tundet! “A parti” se ngë mënd tundemi!
(Me kokë tregon murin ku rrinë ngjitur).
(NGRIHEN NJË KAMNUA-TYM I DENDUR E NJË ZHURMË E TMERRSHME KLAKSONËSH E MOTORESH)
TRAVE - (Qëndron e merr frymë) Ah, sa respirar (marr frymë) ca herë! Këtu ngë ke bëzonjë të fumarësh (pish duhan) se i pincarjën (mendojnë) “'i makini” të të kamnisjën!
QANKATI - (Traves) Ti çë sikarete fumar!
TRAVE - (Shëtit) Cë sikarete fumar? Fiat Uno, Opel, Alfa Romeo, Renault... gjithë... ngë kam preferencë!
QANKATI - (Merr frymë) Pa gjegj, pa gjegj! Sa i vete ky kamnua “di Seicentu” e (të) vjetrë!
TRAVE - (Shëtit e merr frymë) O, i mire ë! Ma u i dua pa “filtru”! Kur shkon kohki (ndonjë) “camiu” me “'a marmitta” e sgangarrme (e çarë), u dhrosisem; mushkritë më rinfurzaren (fuqizohen)!
LLAMPIUNI - U dhrosisem më shumë me “'a musika d’ ‘i clakson” se me bataritë d’ ‘i muturi. (ZHURMA E MAKINAVE SHUHET)
TRAVE - (Shëtit) Vete bënj ca trave të jetra anë e qacës, mos nikiaren (fyhen) ballatat (plloçat)! (DEL)

[Murgesha]

SKENA III
QANKATI, LLAMPIUNI, AUTOBIRI

AUTOBIRI - (Hyn e i drejtohet Qankatit) Gjithëqish të vendi, ta'? !
QANKATI - Ngë mënd llamindaremi (qahemi), Autobiri i tatës! E ti! Çë ngë vajte sot të shuburtira?
AUTOBIRI - Mora një ditë.
LLAMPIUNI - (Qankatit) Autobiri shurben nani?
QANKATI - Isht e bën “un cursu”...
LLAMPIUNI - E te ku!
QANKATI - Te ku? E u çë di... (Autobirit:) Autobiri i tatës, te ku je e bën “'stu cursu”...!?
AUTOBIRI - Te “l'edilizia”!
LLAMPIUNI - Te “l'edilizia”? Çë vete e vjen ka Palerma?
AUTOBIRI - Jo, çë Palermë! Këtu te Hora.
LLAMPIUNI - E pra llamindaremi se te Hora ngë janë skollë pë' djemtë! E kë ke prufisur!
AUTOBIRI - Prufisur? Çë prufisur!?
LLAMPIUNI - Nga, kush të mëson!
AUTOBIRI – Kush më mëson? Mas-Gjergji!
LLAMPIUNI - Ah, e mëson mirë ky prufisur mas-Gjergji?
AUTOBIRI - Nga, mirë: ca herë mirë e ca herë lik!
LLAMPIUNI - E si?
AUTOBIRI - Sa ngë i prujir (jap) kacollen, “certi” (disa) herë më shtie “a pizzari” kardharelen o ndo madhun!
LLAMPIUNI - E i vete me gëzim të mas-Gjergji?
AUTOBIRI - Ca herë me gëzim, ca herë me mbri; dipendi (varet)!
LLAMPIUNI - E si thërritet “l’istitutu” ku vete!?
AUTOBIRI – “Edilizia”!
LLAMPIUNI - E kur ka laurearesh!
AUTOBIRI - Kur mësonj të gjesh kërqeren me çimentin, kur mësonj të ghuzar (përdor) fillin “a chiumbu” (plumbi) e kur mësonj të ngrënj mure!
LLAMPIUNI - Bravo! (Qankatit) Mbre Qankat, mirë e 'ndricarrte (drejtove) djalin!
QANKATI – “Ma veramenti” u e lashë “liberu” e ai dhukacjonën (edukatën) e mori te strata, vetëm e pa ndihmë! U sa e vura të jeta e pra bëri gjithëqish ai!
LLAMPIUNI - Ashtu ka bëhet! Një djalë i rrinishirrm (që doli mirë)! (Autobirit:) E te strata çë mësove?

[Murgesha]

AUTOBIRI - (Flet edhe me gjeste) Nga, gjithëqish: më duket “logicu”! Kur kisha një vit e gjymsë, “già” dija gjithë fjalacat! Kur pra ia thëshja mëmës të shpia, e tatës te qaca, ata dhrosiseshin. Veramenti (me të vërtetë) mëma me thëshëj se ki' t' veja te pisa në thëshja fjalaca, “ma” ajo ngë më bëj kurrë gjë! U isha më i fortë se ajo: si ki' t' m'i jipëj! Si u rrita çë kisha dy vjeç, “già” dija t'i jipja “lìti” (merak) te gjitonia: shtija gurë te dyert e te finestrat (dritaret) e plakavet e, kur facarjën si të rraxharrme e më lurijën, u i bëja notat! Kur bëra katrë vjeç “già” dija të shkrihja kartuçet me pluhur, kur shkojën vajzat o fëmijët më të vegjij! Pra, kur më qellën të “l'asilu” (shkolla foshnjore), “appena” (sapo) hyra, i çajta hundët njëi djali çë ngë dej t' luaj me mua! Një herë i bëra pish te vurza (borsa) e njëi vajzje!
LLAMPIUNI - E vajte përpara te studjet?
AUTOBIRI - O! Te “l'asilu” shkoja nga vit, se zonjat... kush mënd më supurtarëj (duroj)!
QANKATI - E thuaji te skolla “'lementari” çë të thëshëj zonja (mësuesja)!
AUTOBIRI - Më thëshëj se, në i fortja (goditja) kumpanjëvet (shokëve), ki' t' veja te pisa, si m'e thëshëj mëma kur isha i vogël. Pra, “però”, e ndëlgova kur vajta surdat cë dej' thëshjën... Ku vajta surdat?! “A Pisa: ecco” (ja) përçë ki' t' veja të pisa! Kur vajta te skollët “elementari” (fillore), si më pa “la maestra” e di si kërcej me gëzimin! E para ditë, kallarta brekët t'i ftoja piselen! Ashtu dij (dinte) kush kumandarëj atje! Ma ajo po dërgoj e thërrisëj tatën! U i thëshja se tata kish “chifari” te qaca... e “allura” dërgoj e thërrisëj mëmën, se, thotse, në ngë ndreqesha më suspindirëj (pezullonte)! Bëja pesë ditë te shpia, o më mirë të strata, e një ditë të skolla! “Certi” herë më shtij jashta e të kurruturi (korridori) këndoja, shtija thirrma, shkrihja kartuce, e kur diljën fëmijët i kafularja (i goditja)!
QANKATI - (Me krenari Autobirit) E thuaji pra çë bëje kur ish hera e të vjelavet!

[Murgesha]

LLAMPIUNI - Bëjët verën!
QANKATI - Ma çë! Djali kur shihëj karratelet (bute të vogla), çë gjindja kish lajtur e i mbaj te dera të tereshin, djali i prirëj - kish një fuqi! - e i lëj të rrotulloneshin te shinuta (në zbritje), se të Hora gjithë stratë (rrugët) janë gjithë “a scinniri” (në zbritje)!
LLAMPIUNI - Mi, “'na potenza” ky djalë!
AUTOBIRI - Ngë ishën të ‘shterë (krështerë) e amimej (kafsha) çë ngë më njihjën!
QANKATI - Sa zoga djali i qelli t'jëmës, se thotse ish kaçatur (gjahtar)! Qenë e mace, pra, ishën “affezionati”!
AUTOBIRI - Kur sosa, “dopu” gjashtë vjet skollët “medi”...
LLAMPIUNI - Nga, skollët “medi” ngë ndurisjën tri vjet?!
AUTOBIRI - Eh, mua më dejën mirë e nga vit më thëshjën; simjet ti qëndron! E u çë ki' t' bëja: mirrja e veja (Me tonin e duhur)? Qëndroja! Edhe të skollët medi me suspindirjën tri ditë ëj e një dite jo, ma u vendikaresha (hakmerresha). Një herë i bukarta (shpova) pesë rrotët e makinës të (së) zonjës “di matematica”.
LLAMPIUNI - Pesë? Të “i macchini” rrotë ngë janë katrë?
AUTOBIRI - E atë “di scorta” çë e harrove?
LLAMPIUNI - Ah, vidhema atë “di scorta”?
QANKATI - (Qesh me krenari) Ah, ah, ah! E sheh, Llampiu’, djalë skahtrë (intelligjent) çë kam!
LLAMPIUNI – (Me ironi) Pë’ ftet skahtrë! (Autobirit:) E pra, “dopu” (pas) skollët medi, vajte “direttamenti” surdat!
AUTOBIRI - Kartulina më jarruri çë ish e bëja “l'esami di terza media”!
QANKATI - Surdat, djalin pë' pak ngë e bëjën kapurall maxhur!
AUTOBIRI - Surdat veja mirë! Si jarrura, u prisintarta (prezantova): “Persempre Autobiro” e i thashë se isha student; më vunë të 'a fureria, ma si panë si shkruaja, më dërguan të bëja “un cursu”... te rritrenjet! E kle më mirë, përçë nga surdat çë vej te rritreu ki' t’ më paguaj “'a tariffa”: në ki' t' bëj ujë, pishë vah!, ish “'na tariffa”, në ki' t' bëj faqet, ish njetrë tariffa!

[Murgesha]

LLAMPIUNI - Kumandarje ti!
AUTOBIRI – “In pratica” o: isha m'i fortë se kapitani!
LLAMPIUNI - E kush ngë paguaj?
AUTOBIRI - Paguaj dupjë (dyfishtë) se më para i çaja hundët e pra i bëja të paguaj edhe ujët çë laj hundët!
QANKATI - Djalë skahtrë, djalë skahtrë (i zgjuar)!
LLAMPIUNI - (Qankatit, me ironi) Ka gjithë bontatë (mirësitë)!
AUTOBIRI - Më dejën gjithë mirë!
LLAMPIUNI - (Me ironi) Të dejën mirë sa sytë!
AUTOBIRI - O (po)! E vajzat?! Sa dilja ka kaserma ishën gjithë atje çë më prisjën mua: të piturarrme (pikturuara), me taket, me “'a pelliccia”... E ti ç'i thëshje jo?
LLAMPIUNI - Ah, nga “logicu”! E të Hora e ke një vajzë?!
AUTOBIRI - Po një? E çë jam çunk (i shklepur)?! (Nga gajofa-xhepi nxjerr ca sende ari) Këtu kam 'i trofei: nga oriqinë o kulanë o “bracciali” ë një vajzë!
LLAMPIUNI - E ku i more!
AUTOBIRI - M'i dhanë vajzat, se u di të... Më ndëlgon, la' Llampiun?
LLAMPIUNI - Të ndëlgonj, çë vje' më rarë! E janë gjithë vajza të Horës ato (Tregon sendet ari)?
AUTOBIRI - Gjithë jo, kam gjithë “la provincia” të Palermës “in pratica”!
LLAMPIUNI - (Qankatit) “Complimenti” Qanakat, i dhe një dhukacjonë ftet (vërtet) “completa” tyt biri!
QANKATI - (Me krenari) “Gracji” (falemderit), ma gjithëqish ai bëri, Autobiri i tatës!

(AKTI I vazhdon)

[Murgesha]

Ata që lexojnë këtë shkrim i kisha lutur që me pak fjalë të lënë një mesazh të vogël mendimesh.

Unë për vete jam tepër e fascionuar.

Murgesha!

[nezi]

Murgesha te lumt per mundin qe ke bere, vertet eshte dic fascionuse ngaana e juaj !

Te pershendes

nezi !

[King_Gentius]

Ah te ishte shkruar kjo gjuhe e shenjte qe ditet e lashta sa shum do kishim dit per paraardhesit tane, dhe sa te madhe do ta kishim Shqiperine.

[King_Gentius]

O mburonjë e Shqipëris

O mburonjë e Shqipëris
Virgjëreshëz’e dëlirë,
Mëma e lartë e Perëndis
Çë na jep këshill të mirë

Ti, çë ruajte gjyshrat tanë
Të mos zbirjën shejten besë,
Te ku ndodhen edhe janë,
Arbëreshvet kij kujdes.

Kij kujdes për ne të mjerët,
Zoqë të varfër’ jasht furrikut
Kij kujdes për ata tjerët
Çë po vuajën nën armikut.

Sa t’i falemi t’in Zoti
Po me gluhën çë na dha,
Po si i falej’ Kastrioti
E gjëria nga zbresjëm na.

[sherri]

Festa patronale San Costantino Albanese (PZ)-pupazzi
http://www.youtube.com/watch?v=pVOk6p-j-uI

San Giorgio Albanese - Festa Patronale 2007

http://www.youtube.com/watch?v=6_a-z95mV3E