Toleranca Fetare

[BE LK]

Ju lutem moderatoreve ta fshijne postin e pare.

TOLERANCA FETARE NË ISLAM


“All-llahu urdhëron drejtësi, bamirësi, ndihmë të afërmeve, ndërsa ndalon imoralitetin, atë që është e neveritshme dhe dhunën. Ja, kështu Ai ju këshillon që të merrni mësim.” (En-Nahël, 90)
Kusht për të komunikuarit e drejtë të njerëzve dhe të bëshkëjetesës së tyre, në përgjithësi, është raporti i drejtë dhe humaniteti, i cili bëhet bazë e ekzistencës së individit në vaçanti dhe e njerëzimit në përgjithësi. Për këtë parim të bashkëjetesës, që të realizohet atmosfera e lirisë dhe e dashurisë, shumë popuj të botës kanë bërë sakrificat më të mëdha.
Parimi i drejtësisë kërkon përvetësimin e rrugës së mesme, mospërfilljen e skajshmërive dhe ekstremiteteve në cilëndo formë qofshin. Këtë duhet ta kenë parasysh nështuresit në raport ndaj të nënshtruarve, sepse në ëtë parim bazohet ekzistenca e botës.
“Drejtësia mban qielin dhe tokën”, thoshte Muhammedi (s).
Marrëdhëniet reciproke ndërmjet njerëzve janë pasqyrë dhe reflektim i cilësive shpirtërore e morale. Ajo që zihet e vlon në shpirtin e njeriut, doemos do të shfaqet në veprat dhe raportet ndërnjerëzore. “Njeriu është i mirë, nëse është i dobishëm për të tjerët, ndërsa njeri i keq është ai që është i dëmshem për të tjerët”. (Muhammedi (s).
Pjesa më e madhe e etikës njerëzore, në të gjithë botën, i ëhstë kushtuar rregullimit të marrëdhënieve ndërnjerëzore. Çdo religjin dhe çdo filozofikërkon urtësi, me anën e të cilës do të ngejë baza të shëndosha të morali vetjak. Sa më humane të jenë parimet morale dhe të me sa më shumë dahsuri, për t’i afruar njerëzit, aq më i shëndoshë dhe në baza po aq të sigurta do të jetë ai moral. Një normë morale, sa më të gjerë do ta ketë karakterin e filantropisë, aq më humane dhe më fisnike do të jetë. Etika njerëzore dhe humaniteti vazhdimisht kanë synuar për dominimin e parimeve dhe të normave të tilla morale të cilat ërjashtojnë çdo urrejtje dhe egoizëm të padrejtë.
Synime dhe ide humane e fisnike janë vetëm ato, të cilat, për qëllim final, kanë mirëqenien dhe lumturinë e përbashkët të të gjithë njerëzve pa dallim race, kombësie e feje. Këto jnaë dallime të lindura bashkë me njeriun dhe në to nuk ka asgjë të keqe. Të jesh ndryshe nga të tjerët, nuk është e metë, mëkat as krim dhe askush nuk është përgjegjës për këtë. Urrejtja, e cila buron nga dallimet e tilla, është njëra nga fatkeqësitë më të mëdha të njerëzimit në histori, prej nga lindi dhe racizmi, nazizmi, shovinizmi etj.
Njerëzit janë krijuar të ndryshëm për t’u njohur në mes vete, e jo për të treguar, e shprehur urrejtje ndaj njëri-tjetrit. Këtë e theksoi Kur’ani që në fillim të shpalljes s ëtij:
“O njerëz! Ne ju kemi krijuar prej një mashkulli e një femre dhe ju kemi bërë popuj e fise që ta njihni njëri – tjetrin. Më fisniku tek All-llahu është ai, i cili më shumë e ka frik Atë. All-llahu, me të vërtetë është shumë i ditur dhe i informuar mirë”. (Huxhurat, 13)
Çështja e trajtimit të tolerancës ndërfetare dhe e bashkëjetesës ndërmjet besimtarëve të feve të ndryshme është temë themelore dhe e domosdoshme për njerëzit sikurse ajri dhe uji. Të flasësh për çështjen e tolerancës ndërfetare është sikurse të flasësh për jetën në teori dhe në praktikë.
Toleranca e një feje është kriter i aftësisë së saj jetësore. Sa më fisnike të jenë dispozitat e një feje, aq më të mëdha do të jenë predispozitat e saj për t’u bërë fe universale, fe e gjinisë njerëore. Të bërit fe botërore përsëri është ideali i çdo feje, e cila synon t’i japë bashkësisë njerëzore ngushëllim e paqe në këtë botë dhe lumturi të përjetshme në botën tjetër. Fjala e Zotit në Kur’an, që iu drejtua profetit Muhammed (s): “Ne të kemi dërguar si mëshirë për të gjithë njerëzit”, tregon qartë synimin final të Islamit.
Kur’ani – Libri i All-lahut (xh. sh.) dhe Sunneti, - tradita e Pejgmaberit (s), janë burimet kryesore të fesë islame dhe që të dy me normat dhe rregullat e tyre e trajtojnë në mënyrë reale çështjen e tolerancës dhe të lirive fetare.
Në fenë islame nuk mund të imagjinohet teoria pa praktikën në asnjë pikëpamje dhe meqë problematika që po trajtojmë është me rëndësi teorike dhe parktike, atëherë në vazhdim do të shohim tolerancën islame, si reflektim ideor dhe praktik.

[BE LK]

TOLERANCA NË KUR’AN

Fillimisht do të citojmë një ajet kur’anor, që është parim themelor i besimit islam dhe dispozita më madhështore me të cilën theksohet liria e plotë e besimit:
“Në fe nuk ka shtyrje me dhunë.” (El-Bekare, 256)
Në një vend tjetër, Kur’ani theksoi qartë, se zgjidhja përfundimtare e besimit është çështje private, personale:
“Thuaj: E Vërteta është nga Zoti juaj, prandaj kush do le të besojë, kush do le të mos besojë”. (El-Kehf, 29)
Vargu i mëposhtëm kur’anor e bën edhe më të qartë parimin e lirisë së besimit apo të mosbesimit individual.
“Thuaj: “O besimtarë. Unë nuk adhuroj atë që ju e adhuroni. As ju nuk adhuroni atë që adhuroj unë. Unë kurrë nuk do të jem adhurues i asaj që ju adhuroni. Ju keni fenë tuaj, unë kam fenë time”. (El-Kafirune, 1-6)
Ky koncept i tolerancës ndaj besimeve të tjera shtirhet edhe më tej dhe Kur’ani përkufizon qartë rolin dhe kufijt e profetësisë
Pastaj:
“Thuaj: “O njerëz, ju ka ardhur e vërteta nga Zoti juaj, ai që shkon rrugës së drejtë e ka për vete, ndërsa kush shkon rrugës së shrembër edhe ai e ka për vete. Unë nuk jam tutori juaj”. (Junus, 108)
Kur’ani i porosit muslamnaët të jenë tolerantë, zemërgjerë, të mëshirshëm dhe komunikus me pjestarët e feve të tjera:
“Thirr në rrugën e Zotit tënd me urtësi, këshillime të mira dhe diskuto me ata në mënyrën më të mirë”. (En-Nahël, 125)
Ose ajeti tjetër:
“Sikur të donte Zoti yt, do të besonin të gjithë ata që gjenden në tokë. E përse atëherë t’i detyrosh njerëzit të bëhen besimtarë”. (Junus, 99)
Kur’ani, nga muslimanët jo vetëm që kërkon tolerancë, mirëkuptim, sjellje e qëndrim korrekt ndaj pjesëtarëve të feve të tjera, por ai shkon edhe ë larg dhe nga toleranca kalon në shkallën e njohjes, që është shkalla më e lartë e tolerancës dhe garanci për bashkëjetesë. Hebreizmin dhe krishterimin i njeh si fe monoteiste, fe që kanë librat e tyre të shpallur nga Zoti xh. sh. dhe bashkë me Islamin, që te tre religjionet, i quan fe qiellore, ndërsa hebrenjtë dhe të krishterët, si “Ehlu’l-Kitab” – “Ithtarë të Librit”.
Në një ajet i fton për bashkim me këto fjalë:
“O ithtarë të Librit, ejani të bashkohemi rreth gjërave të përbashkëta edhe për ju, edhe për ne: të adhurojmë vetëm Pernëndinë e mos t’i bëjmë asnjë shok Atij dhe mos ta marrim njëri-tjetrin për Zot, në vend të Perëndisë”. (Ali Imran, 64)
Në favor të asaj të asaj që Kur’ani i njeh popujt e tjerë shkon edhe njohja e profetëve të tyre. Kur’ani, në të vërtetë, nuk bën kurrfarë dallimi në mes të profetëve të Zotit (xh. sh.) duke filluar prej Ademit nëprëmjet Ibrahimit e Musait e deri te Muhammedi (s) Ndërsa për Isain (a. s.) (Jezusin) – të birin e Merjemes, vërtettues i Tevrattit, që e kanë para tyre – thotë:
“Ne dërguam në gjurmët e profteëve – Isain (Jezusin). Dhe ne i dhamë atij Inxhilin (Ungjillin), në të cili ka udhëzim e dritë, vërtetues i Tevratit (dhiatës së vjetër), të cilin e kanë para vetes – udhërrëfim dhe këshillim për ata që i druajnë Perëndisë”. (El-Maide, 46-47)
Duke e përmbledhur atë që u tha më lartë, theksojmë se Kur’ani, me shprehjet më të shkëlqyera të mundshme, i bëri liritë fetare pjesë fundamentale të besimit islam. Ai thotë se roli i Profetit është të transmetojë porosinë e Perëndisë. Profeti nuk është kompetent ta detyrojë dikë, as nuk është përgjegjës për pranimin ose mospranimin e fsë që ai predikon.

[BE LK]

Tolernca në traditën profetike

Profeti i fundit i Zotit – Muhammedi (s), si komentator legjitim i Kur’anit, i shpjegoi më gjerësisht parimet dhe idealet e larta kur’anore, për tolerancën dhe lirinë e besimit dhe me shembullin e vet, vuri në jetë dhe i bëri traditë praktike edhe për brezat e ardhshëm.
Duke i quajtur hebrenjtë dhe të krishterët “Dhimijj” – “të mbrojturit”, d.m.th. ata që shteti islam e ka për detyrë t’i mbrojë, Profeti (s) tha:
“Kush torturon një dhimijj, unë jam armik i tij dhe atë armiqësi do ta shfaq edhe në Ditëne Gjykimit”.
Në një letër që ua dërgon hebrenjve dhe të krishterëve të Nexhranit, Profeti (s) thotë:
“Nexhrani dhe fqinjësia e tij, nga All-llahu dhe profeti i Tij Muhammed e kanë të mbrojtur – pasurinë e tyre, kishat e tyre dhe gjithçka që kanë në pronësi”.
Fjalimi i njohur lamtumirës i Muhammedit (s) i ka përmbledhur mësimet islame për veprimet e qarta e të drejta ndaj njerëzve, më vonë ajo do të bëhet një deklaratë e papresedencë për të drejtat e njeriut. Gjatë kohës së Haxhit (Pelegrinazit islam) të fundit dhe pak para se të vdiste Muhammedi (s) tha:
“O njerëz, dëgjoni ç‘do t’ju them, sepse nuk e di se a do të takohemi në këtë vend pas këtij viti.
Me të vërtetë, gjaku juaj, pasuria dhe nderi juaj janë të shenjta për ju derisa të takoheni me Krijuesin tuaj, ashtu siç është e shenjtë kjo ditë, në këtë muaj dhe në këtë vend. O ju njerëz, ju keni një Krijues dhe një të parë. Të gjithë jnei pasardhësit e Ademit, e Ademi është prej dheut. Nuk është i pranueshëm kurrfarë dallimi në mes jush. Nuk ka përparësi arabi ndaj jo-arabit, as joarabni ndaj arabit! I bardhi nuk është më i mirë se i ziu, as i ziu më i mirë se i bardhi. E vetmja gjë e rëndësishme është devotshmëria personale...
Jini të mëshirshëm ndaj njëri-tjetrit. Ju jeni vëllezër e motra në mes vete. Mbështeteni njëri-tjetrin sikusre tullat dhe ashtu mbajeni të fortë ndërtetsën e bashkësisë suaj.
Bëhuni të drejtë dhe ruajeni shpirtin tuaj nga padrejtësia e dhuna.
Mos mbillni urrejtje, veç dashuri...
Nëse dikë e kam ofenduar, i lutem le të më thotë këtu, sepse dua të turperohem këtu, para juve, se sa në ditën e Gjykimit para All-llahut (xh. sh)...” .
Këtu do të sjell dy shembuj të shpirtmadhësisë dhe tolerancës së Profetit (s).
Shembulli i parë: “Në zenitin e fuqisë së tij, në kohën kur ushtarët e tij ngadhënjimtarë hynë në Mekkë, në vednin ku ai dhe pasuesit e tij, njëzet vjet me radhë pësuan tortura dhe u detyruan të braktisin atë vend, Muhammei, ndonëse i fuqishëm si një prijes –me butësinë dhe mirësinë e tij, qëndroi pranë Qabesë. Me mijëra shpata të zhveshura ishin duke pritur hakmarrjeen mbi kurejshët (idhujtarët) dhe duke i shikuar armiqtë më të këqinj të isalmit, Ebu Sufjanin dhe gruan Hindin, të cilët masakruan trupin e Hamzës, axhës së Muhammedit (s) duke ia përtypur mëlçinë e tij, ishin duke shikuar Ikremen – të birin e Ebu Xhehlit dhe Safvanin dhe ... pikërisht atëherë Muhammedi (s) i pyeti: “O kurejshë! Ç’mendoni se do t’ju bëjmë juve sot?” Ata të gjithë e njihnin shembëlltyrën dydimensionale të Muahmedit, Isain (Jezusin) e mëshirshëm dhe hidhërimin e pezmatuar të Musait (Mojsiut), që të dyja si manifestime të Zotit në Tokë. Ata panë mëshirën në sytë e tij dhe iu përgjigjën: “Ti je vëllai ynë i madh”. Atëherë me një zë plotë falje dhe mirësi të ngrohtë ai u tha: “Shkoni! Të gjithë jeni të lirë!”
Rasri i dytë është kur një delegacion i të krishterëve të Nexhranit kishte shkuar në Medine dhe atje kishte zhvilluar diskutime të gjata me Profetin (s) në xhami. Gjatë kohës së takimit të tyre, të krishterët këkruan pushim për kryerjen e riteve të tyre fetare, por nuk dinin se ku mund t’i kryenin ato. Muhammedi (s) e kuptoi shqetësimin e tyre dhe i ftoi të kryejnë shërbesën e tyre fetare në xhami – në njërin nga vendet më të shenjta të Islamit. Ky është një shembull i tolerancës, zemërgjerësisë dhe mirëkuptimit, i lëshimit të vendit të shenjtë për lutje, i cili në të ardhmen do të bëhet normë e sjelljes islame.
Këtë praktikë të Muhammedit (s) do ta ndjekin më vonë edhe halifët dhe drejtuesit muslimanë pas vdekjes së tij, të cilët në pajtim me dispozitat e Sheriatit dhe porosive profetike do të japin shembuj të shumtë të tolerancës fetare.
Ebu Bekri – halifi i parë në Islam, pason shembullin e Muhammedit (s) në fushën e tolerancës, marrëdhënieve ndërnjerëzore e humanitetit, madje edhe në kohën e luftës. Ai porositi Usame ibnu Zejdin, para se të nisej për Siri, të silej njerëzishëm me të nënshtruarit, t’i linte të qetë në kënaqësitë e begative të tyre.
“Mos i shkilni zotimet tuaja, mos përdorni hipokrizitë, mos e teproni në të drejtat tuaja. Mos i gjymtoni kufomat, mos i digjni të mbjellat, mos flijoni as dash, as deve, që të ushqeheni ju. Nëse në rrugë tëakoni priftërinj, murgjë ose fetar që soditin, i lini të lirë dhe mos i shqetësoni”.
Pas Ebu Bekrit në krye të shtetit islam do të vijë halifi Omer bin el-Hatab, i cili konsiderohet ndër udhëheqësit më të denjë në historinë islame dhe simbol izbatimit të drejtësisë dhe tolerancës.
Në dokumentet që h. Omeri u kishte dhënë banorëve të qytetit të Jerusalemit, Elionit dhe qyteteve tjera, u kishte garantuar të drejtën e lirisë personale, paprekshmërinë e pronës, paprekshmërinë e kishave, të tempujve, të manastirëve etj.
Ky prijës i madh edhe para se të vdiste nuk harroi ta këshillojë trashëgimtarin e vet për sjelljen e mirë ndaj jomuslimanëve, që jetojnë në shtetin islam. Në këtë testament ai kërkoi që me jomuslimanët të veprohet drejt dhe sipas dispozitave të së drejtës së Sheriatit, q stërvitjet ushtarake të zhvilloheshin larg zonave të banuar me jomuslimanë të jenë jashtë zonave ushtarake”.
Kjo frymë e tolerancës do të vazhdojë gjatë gjithë historisë së kulturës dhe të civilizimit islam. Në të gjitha periudhat e zhvillimit të shtetit islam do të përsëritet shpirti tolerant i Profetit (s) dhe i halifëve të parë si në teori ashtu edhe në praktikë.
Tetdhjetë vjet pas vdekjes së Muhamedit (s) muslimanët kishin ngritur një shtet të fuqishëm i cili shtrohej pandërprerje që nga kufiri indian, nëpër Azi dhe Afrikë, përgjatë brigjeve jugore të Medheut e deri në Oqeanin Atlantik në Andaluzi, shkruan shkrimtari Lion Fojhtvanger, në romanin e tij “Çifutja e Toledos”. Ai përsëri thekson:
“Zotërinjtë e rinj me vete sollën një kulturë të pasur dhe e kthyen atë vend në më të bukurin, në më të rregulluarin dhe në më të popullarizuarin e Evropës.
Muslimanët u treguan të butë ndaj të mundurve. Për të krishterët e tyre ata përkthyen Ungjillin arabisht. Çifutëve të shumtë... u dhanë barazi qytetare. Nën pushtetin e islamit çifutët në Spanjë bënin një jetë të lumtur e të kamur si kurrnjëherë më parë...”
Islami, tani, nëpërmjet Spanjës, do të kalojë në Evropë. Këtë herë transmetimi i fjalës së Zotit dhe përhapja masive e fesë islame do t’i takojë Perandorisë Osmane, e cila, po ashtu, gjatë periudhës së sundimit të saj do të tregohet tolerante ndaj besimeve të tjera. Procesi i përhapjes së Islamit në Ballkan në përgjithësi dhe te shqiptarët në veçanti do të zhvillohet në mënyrë graduale dhe shumë ngadalë, në bzë të vullnetit të lirë dhe pa presione e dhunë nga jashtë”.

[BE LK]

Mbyllja

Populli shqiptar me tri besime: islam, ortodoks e katolik, ka qenë, është dhe duhet të jetë shembull i veçantë dhe simbol i harmonisë fetare në historinë e popujve të Ballkanit dhe më gjerë. Muslimanë, ortodoksë dhe katolikë, kanë jetuar në harmoni dhekanë bashkëjetuar pa konfrontime përçarëse në mes vete, përkundrazi ata kanë plotësuar njëri-tjetrin. Vetë ekzistenca e objekteve të kultit, xhamive, kishave e manastireve, simbolizon të kaluarën e vendit tonë. Edhe e ardhmja e Shqipërisë dhe e shqiptarëve do të jetë e lumtur, në qoftë se pjesëtarët e fesë islame, ortodokse e katolike do të përqafojnë secili fenë e vet me dije dhe vepër dhe të respektojnë fenë e tjetrit.
Si vëllezër nga gjaku, por edhe si besimtarë muslimanë e të krishterë duhet të kuptojmë njëherë e përgjithmonë, se realiteti dhe fati, jo vetëm yni, por i gjithë botës, që nga fillimi deri në mbarim të saj, është larmi besimesh e bindjesh. Ky është vullneti i Zotit (xh. sh.) dhe cili musliman apo i krishterë do të mërrte guximin të ngritej kundër vullnetit të Zotit. Kur dihet se njeriu është vepër madhështore e Zotit (xh. sh.). Shqiptarët nuk do të kenë përçarje fetare përderisa të besojnë se fetë në Shqipëri janë pasuri e jo fatkeqesi dhe se Zoti i vetëm është për të gjithë i njëjtë, për muslimanë e të krishterë.
Kur’ani e lavdëron njerëzimin e ngjyrave, gjuhëve dhe besimeve të ndryshme, i lavdëron ata që janë të ndryshëm, por që bëjnë gara për vepra të mira. Prandaj, lirisht mund të themi se ky Libër (Kur’ani) konfirmon se krijimi i Zotit është i mundshëm vetëm si krijim dallimesh! Sepse, Ai nuk dëshiron të jetë Zot vetëm për një periudhë, vetëm për një popull, vetëm për një vend! Fundamentalizmi nuk është veçori e Zotit (xh. sh.), të paktën jo ai me kuptimin negativ! Kur’ani pohon se Zoti është Zot edhe në Tokë edhe në Qiell. Shpërblimi i Zotit do t’i përfshijë të gjithë ata që besojnë dhe bëjnë vepra të mira. Në këtë kuptim duhet të përkujtojmë gjithmonë vargun kur’anor, i cili thotë:
“Me siguri ata që kanë besuar, por edhe ata që janë hebrenj, të krishterë dhe sabejë – që i kanë besuar Zotit dhe botës tjetër dhe kanë bërë vepra të mira, do të shpërblehen nga Zoti i tyre, për ata nuk do të ketë as frikë, as pikëllim”. (El-Bekare, 62)
Ardhmëria e njerëzimit është në maksimën: “Beso Zotin dhe bëj vepra të mira”. Qëllimi më i lartë i njeriut është që shpirtin e tij vazhdimisht ta furnizojë me mendime fisnike, me dashuri të thellë për çdo gjë që është e mirë dhe me synime dhe pasione të përhershme për vepra të dobishme. Përndryshe, do të humbasë qëllimi i lartë dhe kuptimi fisnik i jetës. Këtë e ka dëshmuar historia njerëzore, ndërsa e ka paraljmëruar vazhdimisht madhështia e fjalëve kur’anore:
“Pasha kohën. Njeriu është dhe do të jetë në humbje të sigurt. Përveç atyre që besojnë dhe bëjnë vepra të mira, si dhe atyre që reciprokisht obligohen për drejtësi dhe durim”. (103: 1-3).

Literatura:
Kur’ani – përkthim me komentim në gj. Shqipe (përkth. H. Sh. Ahmeti), Rijad, 1992.
Izbor poslanikovih hadisa, përmblodhi dhe përktheu: Jakup Memiq, Sarajevë, 1984.
Dr. Jusuf Ramiq, Hutbe të zgjedhura të Muhammedit (s), Sarajevë – Prizren, 1991.
Muharrem Omerdiq, Zivjeti u islamu, Istanbul, 1995.
Ibrahim Hodziq, O intelektualnom i primitivnom shvatanju vjere i vjerskih propisa, Sarajevë, 1971.
Izbor Hutbi i vazova, përmbledhjen e bëri: Bilal Hasanoviq, Sarajevë 1979
Dr. Ali Shriati, Shembëlltyra e Muhammedit (s), Sarajevë, 1991.
Gjon Fojhtvanger, “Çifutja e Toledos”, përkth. Robert Shvarc, Tiranë, 1962.
Tomas Arnold, Povijest islama – historijski tokovi misije, Sarajevë, 1989.

Muhidin AHMETI