Letërsia Shqiptare Te Sllovenët

[egi]

Matej Rode

LETËRSIA SHQIPTARE TE SLLOVENËT

Kur flasim për fatin e ndonjë letërsie te një popull tjetër, duhet të kemi parasysh shumë komponente që mund të ndikojnë në këtë fat. Njëra nga komponentet kryesore sigurisht është tradita. Ajo ka ndikim te tradita e letërsisë përkatëse, si dhe te tradita e letërsisë së popullit pranues. Sa më e vjetër të jetë tradita, ekziston mundësi më e madhe për recepcion. Komponenta e dytë është gjithsesi ekzistimi i njohësve, njerëzve që e njohin gjuhën përkatëse dhe letërsinë e saj. Dhe si komponentë e tretë, edhe pse jo e fundit, në fatin e ndonjë letërsie mund të ndikojë edhe vetë iniciativa, dëshira e pjesëtarit të ndonjë kombi që njohjën e letërsisë së vet t'ua transmetojë edhe kombeve të tjera. Si qëndrojne punët në rastin tonë, në rastin e letërsisë shqiptare te sllovenët?

Sa i përket komponentës së parë –tradita e të dy letërsive, letërsisë shqiptare dhe sllovene, është mjaft e re. Kjo s'ka dyshim, deri në një masë të caktuar zvogëlon mundësinë, për ndonjë depërtim të thellë të letërsisë shqiptare te sllovenët. Por, nuk mund t'i harrojmë disa fakte, që flasin se njëfarë tradite prapëseprapë ka ekzistuar. Sllovenët mjaft herët kan filluar të interesohën për shqiptarët. Posaqërisht për gjuhen e tyre. Për shqiptarët dhe gjuhen e tyre qysh në shekullin e XVIII për shembull, ka shkruar Anton Tomaž (lexohët Tomazh) Linharti, fillëstar i histografisë sllovene. Në fillim të shekullit XIX gjuha shqipe e intereson edhe gramatikologun e madh slloven, Jernej Kopitarin. Gjuhëtari i njohur slloven, Fran Miklošiči (lexohet Miklloshiqi) bile ka shkruar disa libra për qeshjtën e gjuhës shqipe. Në fillim të shekullit XX sllavisti Rajko Nahtigal ndihmon albanologun Pekmezi me rastin e shkrimit të gramatikës deskriptive të gjuhës shqipe. Edhe në periudhën mes dy luftërash interesimi për gjuhën shqipe te sllovenët nuk është shuar. Indoevropianisti i njohur slloven, Karel Oštir (lexohet Oshtir), në mënyrë intensive merret me studimin e gjuhës shqipe, posaqërisht me gjenezën e saj.

Më lejoni që me këtë rast si kuriozitet të përmendi edhe një të dhënë, e cila flet për interesimin e sllovenëve për shqipëtaret. Fjala është për novelën e shkurtër »Izdajstvo in sprava« (Tradhtia dhe pajtimi) të cilën e ka shkruar shkrimtarja sllovene Josipina Turnograjska dhe e cila është botuar në rëvisten »Slovenska čbela« në vitin 1851. Në të në mënyrën romantike është përpunuar motivi i Skënderbeut dhe luftës së tij kundër turqve. Edhe pse ky shembull është mjaft i vetmuar, meriton vëmendje, sepse tregon se interesimi për shqipëtarët te sllovenët i ka kaluar kufijtë e interesimit për gjuhën shqipe.

Interesimi për shqiptarët, e posaqërisht për letërsin e tyre, u shtua veqanërisht në periudhen menjëherë pas Luftës të Dytë Botërore. Të përmendim vetëm një emër. Ky ishte gazetari i njohur Drago Košmerl (lex. Koshmerll)

Fatkeqësisht, e tërë kjo traditë dhe i tërë ky interesim për shqiptarët, gjuhën dhe kulturën e tyre, nuk ka mund të vijë në shprehje për shkak të mungesës së komponentës së dytë, pra për shkak të mungesës së përkthyesve. Sepse vetëm përkthimet e veprave të ndonjë letërsie janë fakt se kjo letërsi ka depërtuar në vetëdijen e popullit që e pranon atë. Kjo, mungesa e njohësve të gjuhës shqipe, sigurisht është pika më e dobët në marrëdhëniet shqiptaro-sllovene. Nëse shërbehemi me fakte që na ofron »Slovenski leksikon novejšega prevajanja« (»Leksikoni slloven i përkthimeve të reja«), në të cilin gjenden emrat dhe të dhënat se nga cilat gjuhë përkthejnë më shumë se 2500 përkthyes, të cilët kanë përkthyer gjatë kohës së pasluftës, këtu mund të vërtetohemi se drejtpërsëdrejti nga gjuha shqipe ka përkthyer vetëm një përkthyes, e ky ka vdekur në vitin 1963!

Është interesante edhe e dhëna se në librin reprezentues »Shqiptarët«, i cili dul nga shtypi në Ljubljanë dhe, siq kujtohet, nxiti mjaft polemika, krahas dëshirës së madhe qe ky libër të jetë sa më komplet, sa më informativ, në të nuk ka pas kapitull për letërsinë shqiptare. Kjo, s'ka dyshim, flet edhe për atë, se te sllovenët nuk ka ekspert që mund të shkruajë për këtë problem.