Kumanova, historiku dhe emri i saj

[AlbaSoft]

Kumanova, historiku dhe emri i saj

Emri dhe e kaluara e qytetit



Etimologjia e këtij toponimi ka për bazë një emër mesjetar kalendarik Kuman, ku sipas disa të dhënave, ky emër qyteti rrjedh nga fisi Kuman, që nga fundi i shek. XI (1094)[7], prej viseve të Azisë të kenë ardhur dhe një kohë të kenë qëndruar në territorin e sotëm të Kumanovës.

Të dhënat e para për vendbanimin Kumanovë përmenden në vitin 1519 nga shënimet e udhëpër*shkruesve që gjenden në arkivat e Turqisë, edhe atë me 52 familje me rreth 300 banorë.

Në shënimet dhe dokumentet historike, Kuma**nova përmendet në shek. XVII nga udhëpër*shkruesi (kronisti) i famshëm turk Evlia Çelebija.[8]

Sipas tij Kumanova në vitin 1660 shtrihej në territorin e Sanxhakut të Shkupit që ka patur më se 600 shtëpi, në mesin e të cilëve kishte xhami, teqe, medrese, hane, hamame dhe disa dyqane.

Ballkanologu dhe kronisti freng Ami Boúe, i cili e vizitoi Kumanovën në gjysmën e parë të shek. XIX, gjegjësisht me 1836, thekson se Kumanova ka patur 3000 banorë, kurse në të dhënat e konsullit austriak J. G. Han të vitit 1835, pohon se ky vend ka pasur 650 shtëpi.

Prej fiseve më të vjetra turke në Kumanovë supozohet të ketë qenë fisi Oxhak[9] , i cili ka pasur më tepër shtëpi dhe anëtarë se fiset tjera, por më vonë mbeti me një shtëpi dhe ajo u shpërngul në Turqi.

Janë paraqitur edhe fise tjera familjare si Kotlelerët,Tatarët, që kanë patur një lagjeje të veçantë në këtë qytet, por gjatë luftërave austro - turke kanë migruar në Turqi.

Prej fiseve shqiptare ishin të pranishëm Gono, Malokët [10] dhe si ëmër familjar përmendeshin Spahilerë, kurse sot janë të pranishëm fiset: Berishë, Gash, Krasniq, Thaç, Sopë, Shalë etj., ku përkatësia fisnore është harruar dhe nuk përmendet fare te të gjitha shtresat e popullsisë së kësaj treve.

Në të kaluarën e largët historike Kumanova ishte një zonë që i takonte krahinës së Dardanisë dhe e banuar nga fisi ilir-Dardanët, tezë që e vërteton edhe Vasileviqi.[11]

Është me rëndësi të përmendim se edhe Çerkezët, të cilët vendlindjen e tyre e kanë patur në rajonin e Kaukazit, kishin qenë vendosur pranë stacionit hekurudhor të Kumanovës, ku sot gjendet fshati me të njëjtin emër Çerkez.

Deri në vitin 1877-78 në këtë qytet, ka patur më tëpër mysliman, d.m.th. shqiptarë që kishin pranuar fenë myslimane, kurse në mbarim të shek. XIX me ardhjen e kolonistëve serbë, rritet numri i popullsisë sllave.

Prej lagjeve që kishte patur në të kaluarën Kumanova ishin: Mehmed Begut, Varoshi, Bari Begut, Endeki, Muhaxherët, Veleshka, Tatarëve, Bislimve [12], nga fshati Bislim tani i zhdukur, kurse sot ekzistojnë lagjet si Orta Bunari, Lagja trimave, Likovës, Bedinjës , Bahçeja, Serava, Zeleni Rid, Sredoreku ( lagje e romëve).

Objektet fetare, gjegjësisht xhamitë apo ndonjë objekt tjetër fetar si kishat, manastiret në rajonin e Kumanovës datojnë nga periudha e hershme kohore .

Themelet e tyre kryesisht janë nga periudha e sundimit romak, bizantin e osman, ku shumica e objekteve janë rrënuar me kohën.

Karakteristikë tjetër e objekteve fetare - xhamive është se ato janë emërtuar sipas toponimeve të fshatrave.

Xhamia e vjetër në Kumanovë njihet me emrin ESKI XHAMIA (xhamia vjetër), që gjendet edhe sot, ku Evlia Çelebija në shënimet e tij e përmend këtë xhami.

Kjo xhami është e vetmja në këtë qytet, sepse ajo që u ndërtua më vonë se kjo u shkatërrua nga luftërat ballkanike.

Sipas J.H.Vasileviqit, i cili në veprën e cekur më lartë ka theksuar se kjo xhami është ndërtuar në vitin 1751, nga një tatar i quajtur Said Begu, por sipas të dhënave që gjenden në arkivin e kësaj xhamie thuhet se xhamia është ndërtuar me 1532 nga tatar Sinan Pasha.

Një nga xhamitë më të vjetra dhe më e njohura në Kumanovë e rrethinë është ajo e Tabanocit e ndërtuar për herë të parë në vitin 1380. Por fatkeqësisht sot në këtë fshat nuk ka popullatë të konfesionit islam, por ka vetëm popullatë sllave dhe kjo xhami është në shkatërrim .

Në Kumanovë ekzistojnë shtatë teqe, katër prej tyre gjenden në lagjen e Sredorekit (lagje e romëve).

Përpjekjet për kultivimin e gjuhës, përhapjen e shkollave dhe arsimimin shqiptar të popullatës së këtij rajoni, kishin filluar qysh gjatë periudhës së lavdishme të Rilindjes sonë kombëtare, veçanërisht në kohën e Lidhjes së Prizrenit.

Në këtë drejtim ishte formuar “Klubi shqiptar i Kumanovës”, i cili u hap në janar të vitit 1909, nën udhëheqjen e atdhetarit, mësuesit Jashar Erebara .

Ky klub hartoi abetaren e njohur “ ABECEJA SHQIPE “ e Kumanovës, ku mësohej shkrim-leximi.

Sot në Kumanovë kemi katër qendra të shkollimit të mesëm dhe dy qendra të shkollimit fillor, kurse çdo fshat ka shkollën fillore tetë vjeçare.

Toponimia e rajonit të Kumanovës është me burim leksikor të shqipes, por për shkak të lidhjeve të shumta që ka patur popullsia shqiptare në të kaluarën , por edhe në kohën e sotme me popullatën sllave dhe jetesa nën sundimin shekullor turk, ka ndikuar që në të folmen e këtij rajoni në përgjithësi dhe në leksikun toponimik në veçanti të depërtojnë fjalë të këtyre gjuhëve.

Një pjesë e toponimeve janë me origjinë nga gjuhët sllave jugore si të maqedonishtes, të serbishtes dhe të gjuhës turke.

Për ta parë ndikimin e këtyre gjuhëve në toponimi po japim disa nga apelativat toponimike.

Trlla-nga maq. trllo-vathë bagëtish.

Ograde-nga ograda-rrethojë , vend i rrethuar që gjendet afër katundit i rrethuar me gardh për të mos hyrë kafshët.

Kamenicë - nga kamen-gur dhe sufiksi-icë ; vend i mbushur me gurë.

Selishte-nga selo-katund dhe sufiksi - ishte, që ka kuptimin e një vendi dikur i banuar.

Kraisht-nga kraj-skaj, qosh dhe suf. - ishte.

Maçi gllav-nga maçi-maca dhe gllava-kokë, koka e maces.

Gradina-nga grad-qytet dhe suf. ina ; ara që gjenden afër shtëpive.

Zhablak - nga serb. žabljak-kënetë bretkosash.

Trnicë-nga trnje - ferrë dhe - icë, ara që kanë patur shkurre.

Karadere -nga turq. kara-i zi dhe dere-përrua.

Bajraki - nga turq. bayrak-flamur, flamurtar

Dumuzlia - nga dumuz-derr dhe suf.–lia.

Kajnak-nga kaynak-burim.

Sarimesh-nga sari-verdh.

Kala /ja-nga turqishtja që d.m.th. fortesë.

Isar-nga hisār-objekt i ndërtuar me gurë në formë të kullës

Hoduti - fjalë me kuptimin kufi.

Çeshma kadis-nga fjala çeşme-burim dhe kadi-gjykatës në kohën e sundimit osman.

Hamami i Llopatit-nga turq. hamam-banjë, vend ku janë larë ushtarët turq.

Në leksikun toponimik të rajonit të Kumanovës është pranishëm edhe elementi latin dhe ai grek.

Shullan-nga lat. solanum-diell; vend që e zë dielli.

Palt-antroponim shqiptar me prejardhje nga lat. paulus-i vogël.

Drumi-nga greq. drohmos-rrugë.

Në përgjithësi në toponiminë e rrethit të Kumanovës është i pranishëm dhe dominues elementi iliro-shqiptar.

Bellanoc-nga antroponimi Bellan.

Likovë-nga antroponimi shqiptar Lik/ a, ilir Liko.

Goshincë - nga antr. Shqiptar Gos/Goshin.

Patlishan - nga emrat e përveçëm Pat dhe Lis/ Lish.

Arbanashk - nga etnonimi Arbanas.

Vorri i Toskes-nga etnonimi Toskë.

Proni Dakave-topoleksemë me bazë antropo*ni*mike dhe patronimike që shfaqeshin tek shqiptarët Daka, Daku, Dakolli.


http://kumanova.li/modules/staff/