Ekonomia politike

[Linka_pz]

Ekonomia Politike

Leksion Dt.11 .10 2006



C’ eshte ekonomia politike?


Ekonomia eshte shkenca shoqeroreqe merret me menyren e perdorimit te burimeve materiale te cilat jane te kufizuara per plotesimin e kerkesave apo nevojave te konsumatorve.

Ekonomia perbehet nga dy deg.

Mikroekonomia
makroekonomia

Mikroekonomia ---- merret me studimin e sjelljeve individuale te njesive ekonomike , ku perfshihen individet si konsumator , ,familjet , firmat e biznesit , dhe organizatat qeveritare si dhe me ndikimin qe kane politikat shteterore ne sjelljen e ketyre njesive ekonomike.Studion gjithashtu cmimet ne tregje te vecanta si dhe organizatat e burimeve njerzore ne njesi te vecanta , studion gjithashtu njesit ekonomike ne menyre individuale.

Makroekonomia ------e studion ekonomin si nje te ter.Ajo nuk studion cmimet ne tregje individuale porn e tregjet globale.BAzohet ne konceptet: si rritja ekonomike , produkti I pergjithshem kombetar JDP , inflacioni , punesimi , ,papunesia , deficiti kombetar te gjitha keto ja ne koncepte ekonomike.


sistemet ekonomike ------jane ato forma te organizimit qe vende te ndryshme kane zgjdhur , te cilat jane te zgjedhura nga shoqeri te ndryshme per te percaktuar menyren e prodhimit dhe te shperndarjes se produkteve.C’fare do te prodhojne? Per ke do te prodhojne ? dhe si do ta prodhojne?


Nga zhvillimet historike kemi 4 sisteme ekonomike:

1.sistemi I pare eshte sistemi I ekonomis se lire te tregut , I cili bazohet ne funksionin e ekonomis si dhe ne mekanizmat e pasura te tregut.

2.kemi dhe sistemin e ekonomis se centralizuar , ku ekonomia funksionon ne drejtim te centralizuar.ketu jane te perfshira cmimet , prodhimet , menyra e shperndarjes.Ne kete system ka qene eperfshir dhe shqiperia deri ne vitin 1990.

3.sistemi ekonomik I perzier , eshte nje miks I ekonomis se tregut me ate ekonomi te centralizuar pra kjo ekonomi funksionon mbi baz te mekanizmave.

4.kemi dhe sistemin e ekonomis tradicionale , ne kete system prodhimi , shperndarja , punesimi orjentohen mbi bazen e traditave te vendit.


Ekzistojne dy shkolla te makroekonomis
1.klasike 2.kemensiane
dallimi midis dy shkollave lidhet se sa e domosdoshme eshte nderhyrja e shtetit ne ekonomi.


KONCEPTET E MAKROEKONOMIS

nje concept kryesor makroekonomik eshte dhe JDP --- qe do te thote prodhim I pergjithshem kombetar ose product I brendshem bruto -------qe eshte vlera emallrave te sherbimeve ne nje vend te caktuar dhe ne nje periudh kohe te caktuar

JDP ----mund te matet ne nje periudh kohe prej 1 mujore , 6 mujore si dhe 1 vjecare.
Per te llogaritur JDP marrim sasin emallrave te prodhuar dhe e shumzojm me cmimin e tyre ne nje kohe te caktuar.Zakonisht cmimet ne treg jo cdo periudh jane fikse keshtu qe ne kete rast krahasojm vleren e JDp ne fillim te vitit me ate te fund vitit.

Ketu kemi dy koncepte mbi JDP:

JDP reale ----merrim vleren emallrave dhe cmimin dhe e shumzojme me cmimin fiks dhe ketu krahasojme JDP ne periudha te ndryshme.
kemi dhe JDP nominale ----- ku vleren e mallrave dhe sherbimeve aktuale e shumzojme me cmimin actual.


· Nje concept tjeter eshte dhe inflacioni ----qe do te thot rritmet ose % e rritjeve te cmimeve ne treg nga nje periudh ne tjetren dhe matet per nje periudh 1 vjecare.Ndersa matesi I inflacionit eshte DEFLATORI I JDP ku del nga raporti I JDP nominale me ate reale.
· Nje concept tjeter makroekonomik eshte dhe papunesia qe perfaqeson % e fuqise puntore te papune mbi nr. E pergjithshem te fuqise puntore.
· Koncepti tjter eshte dhe rritja ekonomike ku shpreh ndryshimin e JDp nga fillimi I nje periudhe te caktuar deri ne fund te saj.


OBJEKTIVAT E MAKROEKONOMIS

Objektivat e maktoekonomis jane te rendesishme per qeverit e cdo vendi per te arritur punesimin eplote net e gjithe vendin.Gjithashtu ehste objektivi I qeveris qe te perdor politika te tilla ne menyre qe te zvogloj papunesisn.
Objektiv tjter eshte stabiliteti I cmimeve kun e kete rast kuptojme se qeveria mundohet te mbaje cmimet qe jane ne treg sa me stable qe do te thote te ket nje kontrroll te plot mbi inflacionin.Pra konsumatoret ne periudha te ndryshme ti gjen cmimet te pa ndryshuara dhe ky kontroll arrihet nepermjet politikave monetare bankare.
Kemi dhe objektivin e balancimit raional kun e kete rast ekonomia eshte e globalizuar.
Nje objektiv tjetre makroekonomik per cdo vend eshte dhe sigurimi i nje bilanci te ekuilibruar pagesash.Bilanci I pagesave shpreh ne menyre te sintetizuar (te qarte) te gjitha mardheniet ekonomike te nje vendi me vendet e tjtera.TEk bilanci I pagesave pasqyrohen levizjet e mallrave dhe gjithashtu edhe levizjet afat shkurtra dhe afat gjata te kapitalit.Gjendja e bilancit te pagesave ndikon ne JDP.Bilanci I pagesave mund te jet pozitiv , I ekuilibruar , negative . ne varesi nga fakti qe hyrjet valutore jane me te medha , te barbarta apo me te vogla nga daljet valutore.

[Linka_pz]

MJETET QE PERDOR QEVERIA PER REALIZIMIN E OBJEKTIVAVE TE SAJ EKONOMIK QUHEN INSTRUMENTA POLITIK.


Politika fiskale -----jane politikat qe bazohen ne sistemin e taksave dhe te shpenzimeve buxhetore.Sistemi taksave luan nje rol te rendesishem ne zhvillimin ekonomik pasi taksat ndikojne ne pakesimin e te ardhurave te konsumatorve dhe firmave.
Politika monetare ---eshte politika qe bazohet ne bankat kombetare te vendeve.Politika monetare lidhet me oferten e parase ne treg ajo eshte gjithasahtu shume erendesishme per kontrollin e inflacionit.Nepermjet kesaj politike arrihet edhe kontrolli I kursit te kembimit.
Politika e te ardhurave ose politika e pagave dhe cmimeve --------ne varesi te rritjes se inflacionit qeveria bene nje rritje te pagave.
Politika ekonomike me maredheniet jashte -----ne kete politik perfshihet politika tregtare , qe jane ato politika qe bazohen ne vendosjen e tarifave te ndryshme per ndaj produkteve dhe mallrave te ndryshem.
Eshte dhe politika valutore ----qe lidhet me percaktimin e kursit te kembimit

Kemi 2 lloj kurse kembimi
1.fikse dhe
2.fleksibel (te levizshme)

ANALIZA MAKROEKONOMIKE
Te cilen e gjem ne dy instrumenta:
Kerkesa aggregate dhe
oferta aggregate

kerkesa aggregate perfaqeson sasin e produktit te sherbimeve qe konsumatori , firmat , shteti dhe te huajt jane te gatshem te konsumojn ne nje periudh te caktuar por edhe me nje nivel te percaktuar cmimesh.
nderkohe qe oferta aggregate perfaqeson sasin e mallrave dhe sherbimeve qe firmat jane ne gjendje te prodhojne dhe I ofron ne treg me nje cmim te percaktuar.

Barazimi mibis ofertes dhe kerkeses aggregate sjell ekuilibrin makroekonomik.

Me ekuiliber makroekonomik kuptojme: qe JDp ka nivel te tille qe firmat me deshiren e tyre ti ofrojne konsumatorit ne treg mallrat qe ata deshirojne.


*Matja e JDP ---eshte treguesi me I rendesishem qe shpeh ecurin ekonomike te nje vendi dhe njekohesisht shpreh qe politikat qeveritare kan qene te duhra apo jo?
Jdp karhason gjithashtu rritmet e zhvillimit te nje vendi me nbje vend tjeter.Ajo matet me 3 metoda:

1.Metoda e prodhimit ---- ku JDp shpreh vleren e te gjithe mallrave perfundimtare te prodhuara ne nje vend ne nje kohe te caktuar.
2.MEnyra e shpenzimeve ---ku ne kete rast llogaritet vlera e shpenzimeve qe duhet per blerjen e mallrave me shpenzimet perfundimtare.ku ketu futen shpenzimet e konsumit te te gjithe konsumatorve, invenstimet , shpenzimet e qeveris etj.
3.MEnyra e te ardhurave -----ne kete menyre Jdp llogarit si vleren e te gjithe te ardhurave te zoteruesve te faktorve te prodhimit. Ku keto te ardhura perbejne te ardhurat kombetare te cilat jane pagat e punojsve dhe shperblimet , te ardhurat e firmave individuale , si dhe te ardhurat nga dhenia me qera e pasurive personale te pa tundshme , taksat indirekte mbi firmat e bizneseve , te ardhurat e korporatave etj.


3 Dimensionet e problemit ekonomik themelor dhe zgjidhja e tyre ne kushtet e ekonomis se tregut?

Problemi ekonomik themelor I rrallesis ne jeten e shoqerise shfaqet ne 3 dimensione qe jane:
C fare te prodhohet
sit e prodhohet
dhe per ke te prodhohet

C fare teknologjie duhet te perdoret ne procesin e ketyre prodhimeve te ketyre mallrave?
1.Tradiconale
2.E komanduar
3.E tregut
-Ne ekonomin tradiconale problemet c fare si dhe per ke do te prodhohet zgjidhen nga tradita.Sot nuk ka ekonomi tradicionale te mirefillt , por elementet e ketyre ekonomive ekzistojne edhe ne ekonomit e zhvilluara.
-Ekonomi e komnaduar---- ne kete ekonomi themelore zgjidhet nga nje qender e vetme qe eshte administratat shteterore me ane te planit te pergjithshem dhe unik shteteror.Edhe keto lloj ekonomish ne menyre te tille nuk ekzistojne , por elemnetet e ketyre ekonomive ekzistojne edhe ne ekonomin e sotem te zhvilluar(programimi)
- ekonomia e tregut----ne ekonomin e tregut problemet c fare si dhe per ke zgjidhen nga trtegu nepermjet forcave spontane te kerkeses dhe ofertes.

*Cfare eshte tregu?

Tregu eshte nje institucion ku shiotesit dhe bleresit takohen me njeri tjterin per te realizuar transaksione shit-blerje.\NE tregje transaksionet shite-blerjes realizohen me ane te mekanizmit te cmimeve.Cmimet jane nje mjet lehtesues per tregun.

Cfare prodhohet?

Si zgjidhet ne tregune produkteve (mallra dhe sherbime) nga ne si konsumator , duke blere mallra dhe sherbime per te cilat ne kemi nevoj , ne ne fakt votojme se c fare duhet te prodhohet , ne nje periudh te caktuar.Duke blere ne cojm ne rritjen e ketyre fitimeve te prodhueseve te ketyre mallrave apo sherbimeve.Fitimet I cojn sinjale tek prodhuesit e tjtere qe ne keto dege po behen fitime.

Sit e prodhohet?

NE tregune kapitaleve duke dashur qe te rrisim fitimet e tyre prodhuesit perpiqen qe te fusin teknologji te reja ne procesin e prodhimit si rruge per te ulur koston.
Tregu kapitalit-----eshte tregu qe zoteron firma(ndertesa , teknologjia , makinerit)
NE ekonomine tregut cdo individ zoteron burime ne baze te sasise se burimeve qe zoterojne individet dhe te cmimit te ketyre burimeve , percakton dhe te ardhura qe merr cdo person.
TRf-TE ardhura totale
Qf-sasia e faktorit
Pf-cmimi I faktorit
TE ardhura totale e barbart me cmim x Sasi

Asnje ekonomi sot ne bote nuk eshte ekonomi e paster tregu.Ekonomit e sotme jane ekonomi mikes.
Ekonomi mikes---kemi atehere kur veprimi I forcave spontane te tregut eshte I kombinuar me nderhyrjen e shtetit ne e konomi.

Kush jan drejtimet qe nderhyn qeverisja?

1.Nderhyjne per te rregulluar aspektet te vecanta te aktivitetiti ekonomik.Nderton kuadrin ligjor Brenda te cilit mund te veprojne firmat.
2.NDerhyn ne rastine mono[poleve.
3.NDerhyn ne rstine ekstrenaliteteve.
Ekstrenalitete-ehste efekti I jashtem te nje aktiviteti ekonomik
Ekstrenalitete I kemi positive dhe negative
Pozitive - nerastin kur jne firme ka ndertuar nje lulishte qe shume personave qe kaoljn aty u jep kenaqesi.
Qeveria nderhyn gjithashtu per te bre rishperndarjen e te ardhurave , dhe kete qeveria e realizon me anen e vendosjes se taksave..

[Linka_pz]

Kush jan drejtimet qe nderhyn qeverisja?

1.Nderhyjne per te rregulluar aspektet te vecanta te aktivitetiti ekonomik.Nderton kuadrin ligjor Brenda te cilit mund te veprojne firmat.
2.NDerhyn ne rastine mono[poleve.
3.NDerhyn ne rstine ekstrenaliteteve.
Ekstrenalitete-ehste efekti I jashtem te nje aktiviteti ekonomik
Ekstrenalitete I kemi positive dhe negative
Pozitive - nerastin kur jne firme ka ndertuar nje lulishte qe shume personave qe kaoljn aty u jep kenaqesi.
Qeveria nderhyn gjithashtu per te bre rishperndarjen e te ardhurave , dhe kete qeveria e realizon me anen e vendosjes se taksave

*KErkesa ofera dheekuilibri I tregut.

M ekerkese do te kuptojme sasine nje malli apo sherbimi qe konsumatoret deshirojne dhe mund te blejne ne nje eperiudh kohe te caktuar dhe ne nje cmim te dhene.
-KErkesa ehste e ndryshme nga nevoja me ane te kerkeses konsumatoret I rendisin nevojat nga me te domosdoshme ne me pak te tilla.

Kush jane faktoret qe ndikojne ne planet e konsumatorve????

1.FAktori kryesor eshte vet cmimi I mallit qe blihet.
2.cmimet e mallrave te lidhura qe ehste zevendesues dhe plotesues.
3.te ardhurat
4.preferencat , gustot
5.numri I konsumatorve qe ndikon te kerkesa.

Ligji I kerkeses(D)

Thote qe: kur kushtete e tjtera jane te pandryshueshme ose konstante ne pergjithesi sa me e larte te jete cmimi I nje malli aq me I vogel eshte sasia e kerkuar e ketij malli dhe anasjelltas.