Treva e Preshevės nė kohėrat antike ka qenė nėn sundimin romak. Provinca e Dytė,
Provincia Dardanium ka qenė poashtu nėn sundimin romak me kryeqytetin e saj
Scup, Shkupi i sotėm. Gjat dyndjeve sllave, gjat shek. VI dhe VII, nė rajonin e Preshevės janė ndėrtuar ca kėshtjella pėr t'u mbrojtur nga barbarėt sllav. Pėr kėto fortesa mė sė miri flet historiani bizantin
Prokopie. Kėto kėshtjella ishin
Kalaja e Preshevės si dhe ca tė tjera nė
Karadak (Malėsia e Preshevės). Gjer nė shekullin IX, rajoni i Preshevės mbetet nėn pushtimin
Bizantin. Nga gjysma e dytė e shek. IX gjer nė shek X rajoni i Preshevės pushtohet nga ana e Mbretėrisė Bullgare. Prej shek. XI e deri nė shek XII, Presheva me rrethinė gjendet nėn sundimin Bizantin. Nė fund tė shek. XII, sipas dokumenteve sėrbe, Preshevėn e gjejmė tė pushtuar nga ana e Nemanjiqėve deri mė vitin
1455. Gjat kėsaj kohe, popullsia autoktone i takonte religjionit tė krishterė tė pėrhapur nga romakėt. Krahas popujve tjerė, edhe shqiptarėt e kėtyre trevava u bėnin rrezistencė pushtimit osman-turk. Si rrjedhojė e rrezistencės shpeshėherė, popullsia e kėtyre anėve iu nėnshtrohej zullumeve dhe represaljeve nga ana e barbarėve tė ardhur nga azia. Presheva, emrin qė ka edhe sot, ka nga fjala latine qė d.m.th.
PRESH-Purri dhe EVA-fushė, pra Preshevė d.m.th Fusha purrinjėve.
Tabela e pėrmbajtjeve:
1. Rilindja Kombėtare
2. Arkeologji
3. Presheva nėn sundimin Osman
4. Shiko dhe kėtu
5. Lidhje te jashteme
1. Rilindja Kombėtare
Gjat Rilindjes Kombėtare Presheva dhe preshevarėt kanė qenė mjaft aktiv pėr ēlirimin Kombėtar Shqiptarė. S'bashku me bashkėkombasit e vet anė e mbanė trojeve shqiptare, i kundėrshtuan me forcė ēdo ligj tė dhunshėm tė imponuar nga armiqt e sidomos Reformat e Tanzimatit tė vitit
1939, deri mė vitin
1912, pastaj pjesmarrės nė luftėrat dhe kryengritjet e ndryshme si atė tė
Lidhjes sė Prizrenit (
1878),
Lidhja e Pejės (
1898) si dhe kryengritjet e njėpasnjėshme tė viteve
1908,
1910,
1912 etj.
2. Arkeologji
Meqė Presheva nuk ka patur mundėsi tė krijojė instuticione tė veta tė pavaruara kombėtare, gjithėherė kanė shfrytėzuar format prej mė tė ndryshme pėr t'i ruajtur vlerat kulturore-kombėtare dhe etnicitetin e vet kombėtar. Kėshtu njė ndėr kėto me vlerė jashtėzakonisht tė madhe ėshtė edhe
Muzeu i shkollės nė Preshevė. Nė kėtė muze gjendet njė numėr i konsiderueshėm i eksponateve qė flasin pėr kulturėn dhe tė kaluarėn e shqiptarėve tė kėtyre viseve. Aty gjenden eksponate qė i takojnė kohėrave tė lashta parahistorike, nė keramikė, armė, filigranologji etj. Prej armėve janė gjetur eksponate tė cilat i takojnė viteve 30 tė e.s. nė katundin e
Ilincės (Malėsia e Preshevės). Unaza dhe stoli tjera nga filigranologjia janė gjetur nė katundin e
Zhunicės e qė i takojnė viteve 35-ta, mė qartė nė kohėn e Oktavian Augustit. Nė Zhunicė dhe Preshevė janė gjetur edhe monedha tė po kėsaj kohe (vitet e 35-ta). Nga keramika janė zbuluar objekte apo pajisje tė ndryshme qė i takojnė periudhave tė lashta parahistorike rreth 3500 vjet p.e.s
3. Presheva nėn sundimin Osman
Presheva gjat kohės sė sundimit Osman nė Ballkan, ishte e pėrfshirė nėn pashallėkun e Shkupit. Struktura nacionale nė kėtė trevė ishte pothuajse e 100% shqiptare, e qė gjat shpalljes sė pavarsisė sė Serbisė nga Turqia ishin shpėrngulur edhe njė pjesė e madhe e shqiptarėve nga viset Veri-Lindore tė Arbėrisė (
Vranja,
Leskovci,
Nishi,
Piroti,
Surdulica etj.). Si dėshmi e kėsaj shpėrnguljeje ėshtė fakti se sot shumė familje dhe fshatra tė tėra dijnė prejardhjen e tyre nga viset Veri-Lindore tė Arbėrisė. P.sh. Banorėt e fshatit Kokaj (Malėsi) vijnė nga rrethina e Leskovcit nga fshati Klajiq, Seferėt (fsh. Sefer, malėsi) vijnė nga rrethina e Pirotit, Familja e Dodajve (Dodallarėt, Preshevė) vijnė nga Nishi, banorėt e fshatit Depce (malėsi) poashtu vijnė nga rrethina e Leskovcit.
Nga zullumet e turqve qė i bėnin shqiptarėve tė kėtyre viseve, ēonin drej pėrleshjeve dhe kryengritjeve tė kohėpaskohėshme tė shqiptarėve kundėr turqve. Kėshtu psh. Mė vitin
1843, shqiptarėt e rrethinės sė Kumanovės , Preshevės, Bujanocit dhe Gjilanit nėn udhėheqjen e
Bajram Vaksincės ēuan krye kundėr zullumve dhe shtypjes sė
Hysen Pashės. Hysen Pasha i plagosur, iku te miqt e vet nė
Pēinjė ku atje edhe vdiq.
Kėtu nuk duhet harruar edhe kryengritjet e njėpasnjėshme tė shqiptarėve nė pėrgjithsi ku si pjesmarrės tė rregullt ishin edhe shqiptarėt e Preshevės, Bujanocit dhe tė Medvegjes.